«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) ասոցացված փորձագետ Դավիթ Ստեփանյանը
– Պարո՛ն Ստեփանյան, ԱՄՆ պետքարտուղարության մամուլի խոսնակ Մեթյու Միլլերը հայտարարել է, որ Արցախից հեռացած հայերը «տուն վերադառնալու իրավունք ունեն, և այդ իրավունքը պետք է ապահովվի»: ԱՄՆ-ից հնչող նմանատիպ հայտարարությունները գործնականում կիրառություն կգտնե՞ն, թե՞ հայտարարվում են զուտ հայտարարելու համար:
– Շատ դժվար հարց եք տալիս. ես ծանոթ չեմ՝ իրականում ԱՄՆ իշխանությունները Վաշինգտոնում ի՛նչ ծրագրեր ունեն Ադրբեջանի նկատմամբ, սա իրականում ԱՄՆ-Ադրբեջան հարաբերությունների տիրույթում է արդեն, ցավոք սրտի: Միլլերը կարող է ուղղակի այդ հայտարարությունն անել, որպեսզի ԱՄՆ-ն հերթական անգամ ցույց տա իրեն որպես դեմոկրատական երկիր:
Այստեղ ամեն ինչ միանշանակ է. եթե մարդիկ ենթարկվել են էթնիկական զտման ու կորցրել են հայրենիք, նրանք վերադառնալու այդ իրավունքը պետք է ունենան, նա ուղղակի այլ բան չի կարող ասել, եթե հարցը տրվել է, նա պարտավոր է պատասխանել այնպես, ինչպես պատասխանել է: Այլ հարց է՝ արդյոք ԱՄՆ-ն պատրա՞ստ է օգտագործել մեր հայրենակիցների էթնիկական զտման ենթարկված լինելու խնդիրը՝ որպես քաղաքական գործոն Ալիևի, Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում:
Ես դա չեմ բացառում, որովհետև սա այն նույն խնդիրն է, ինչ Հայոց ցեղասպանությունը, ինչպես են ամբողջ աշխարհում տասնամյակներով օգտագործում Եղեռնի հարցը Թուրքիայի դեմ, սա շատ հանգիստ կարող է օգտագործվել որպես Ադրբեջանի հետ ցանկացած բանակցություններում գործոն:
Ես չգիտեմ՝ նրանք պատրա՞ստ են դա անել, թե՞ ոչ, որովհետև ես չունեմ ամբողջական տեղեկատվություն, բայց այն, որ սա հնարավորություն է, ցանկացած երկրի դիվանագիտական, ոչ միայն ԱՄՆ-ի, զինանոցում մեր հայրենակիցների խնդիրը, որոնք դարձել են էթնիկական զտման զոհ, կարող է օգտագործվել՝ միանշանակ է:
– Եթե նկատի առնենք այն, որ ադրբեջանական կողմը նշում է, թե արցախահայությունն ինքնակամ է լքել իր բնակավայրը, նրանց ոչ մեկը չի դրդել այդ քայլին գնալ, ապա ձեր ասած երկրները ինչպե՞ս են կարողանալու Արցախում էթնիկ զտման փաստն օգտագործել Ադրբեջանի դեմ:
– Ես ներողություն եմ խնդրում, բայց առաջին հերթին այս ամենը պետք է, պարտավոր են հերքել այն մարդիկ, որոնք այսօր հավաքվել են Հայաստանում՝ Արցախի ներկայացուցչությունում: Արցախն այժմ այլ լեգիտիմ իշխանություն, քան պատգամավորներն են, չունի, նրանք են միակ լեգիտիմ իշխանությունը: Նրանք պետք է գոնե մեկ տեքստ գրեն, որ Ադրբեջանի ասածը սուտ է, որ իրականում եղել է էթնիկական զտում, ու այդ հայտարարությունը տարածեն, այդ դիրքորոշումն առաջինը իրենք պետք է հայտնեն:
Եթե նրանք այստեղ նստել ու լռում են, մարիոթներում գաղտնի ժողովներ են կազմակերպում, ապա ոչ մեկը նրանց տեղը դա չի անելու: Առաջինը սա պետք է անեն նրանք, նրանցից հետո արդեն պետք է ՀՀ Կառավարությունն անի: Ես հերթական անգամ ստիպված եմ կրկնել. ի՞նչ էի ասում այս տասը-տասնմեկ ամիսների ընթացքում, ասում էի, չէ՞, արցախցիները պետք է գործեն, որ միջանցքը բացվի, չգործեցին: Ասո՞ւմ էի, որ լինելու է այն, ինչ եղավ, եղավ: Հիմա նորից, եթե մենք ուզում ենք, որ այս խնդիրը դառնա միջազգային քաղաքական օրակարգի մաս, առաջինը դա պետք է անեն արցախցիները, հետո Երևանն օգնի: Սա է ճանապարհը, այլ ճանապարհ չկա, թե չէ բոլորն այդ հարցն օգտագործելու են՝ բացի մեզանից:
– Առանց արցախցիների անելու Հայաստանը չի՞ կարող անել դա, պարո՛ն Ստեփանյան:
– Հայաստանը կարող է անել, բայց չի ունենալու այն էֆեկտը, եթե հենց արցախցիներն առաջինը սկսեն: Սա պետք է ենթադրի քաղաքական տրամաբանություն. ես ինչո՛ւ եմ ասում, որ Ազգային ժողովը միակ լեգիտիմ մարմինն է, եթե կառույցը սկսում է գործել, սա խոսում է Արցախի սուբյեկտայնության մասին, նրանք են, չէ՞, ժողովրդի կողմից ընտրվել:
Սա շատ կարևոր է, որպեսզի այս ամենն ունենա ժողովրդավարական հիմք, Արևմուտքում հասկանում են միայն այդ լեզուն՝ ժողովրդավարություն, միջազգային իրավունք, որին արդեն գումարվում է քաղաքական շահը: Ձեր առաջին հարցը՝ պրակտիկ քայլի դիմելու վերաբերյալ, այդ թվում նաև սրանից է կախված:
– Այսինքն՝ կարծում եք, որ Արցախի խորհրդարանը պետք է ակտի՞վ գործի:
– Միանշանակ, քանի որ Շահրամանյանի այդ հրամանագիրը դեռ չի գործում, որովհետև վաղն Ալիևը դուրս է գալու ու ասելու է՝ ովքե՞ր են խոսում, դուք ո՞վ եք, դուք ինքնալուծարվել եք:
– Այսինքն՝ պետք է գործել մինչև հունվարի մե՞կը:
– Հենց այսօր պետք է արվի, երեկ պետք է դա արվեր:
– Այդ ակտիվ գործունեության մեջ իշխանական որոշ ներկայացուցիչներ ռիսկեր են տեսնում Հայաստանի համար, դուք նման ռիսկեր չե՞ք տեսնում:
– Ես այստեղ որևէ ռիսկ չեմ տեսնում, ինչու եմ ասում, որ արցախցիները պետք է դա անեն, Երևանը չպետք է անի, որովհետև Հայաստանը հիմա գնում է Ադրբեջանի հետ «Խաղաղության խաչմերուկի», պայմանագրի, չգիտեմ, դրա համար սա պետք է անեն արցախցիները, իսկ մենք օգնենք, որ դա տեղ հասնի, բայց մեր ստորագրությունը հիմա չպետք է դրա տակ լինի:
– Իսկ ըստ ձեզ՝ ինչո՞ւ չեն անում, պարո՛ն Ստեփանյան:
– Որովհետև Ռուսաստանի գործակալական ցանցն են, պարզ չէ՞: Դա հակասում է Ռուսաստանի շահերին, այսօր Ռուսաստանի, Ադրբեջանի, Թուրքիայի շահն նույնականացված է, բան չի փոխվել: Այդ մարդիկ գործակալ են, այդ մարդիկ իրենց գործն այնտեղ արել, եկել են այստեղ, պիտի այստեղ շարունակեին, իշխանափոխություն անեին, չի ստացվել, որովհետև սովորական մարդիկ հասկացել են՝ ո՛վ են իրենք, ես շփվում եմ մարդկանց հետ, գիտեմ՝ ինչ են խոսում:
Նրանց քաղաքական գործառույթների մեջ չի մտնում սեփական ժողովրդի շահը պաշտպանելը, նրանց գործառույթների մեջ մտնում է Ռուսաստանի շահը պաշտպանելը, դրա համար էլ չեն անում ու չեն անելու:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
