«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքական մեկնաբան Հակոբ Բադալյանը
– Պարո՛ն Բադալյան, Կառավարությունը հավանություն տվեց «Եվրոպական միությանը ՀՀ անդամակցելու գործընթացի մեկնարկի մասին» օրինագծին։ Ի՞նչ գործընթաց է հետևելու սրան, ու աշխարհաքաղաքական այս զարգացումների համատեքստում որքանո՞վ եք իրատեսական համարում Հայաստանի անդամակցությունը Եվրամիությանը:
– Ինչ գործողություն է հաջորդելու. նվազագույնը, կարծես թե, այդ նախաձեռնությունը քննարկվի խորհրդարանում, և ըստ այդմ քննարկվի՝ պե՞տք է հանրաքվե անցկացնել, կամ ի՞նչ քայլեր պետք է անել, այսինքն՝ այդ քննարկման բովանդակությունը և դրա արդյունքն ինչպիսին կլինեն, դա չեմ կարող ստույգ ասել: Բայց առնվազն հաջորդ քայլով պետք է քննարկվի խորհրդարանում, ինչի համար էլ, ըստ էության, այդ նախաձեռնությունը եղավ, ստորագրությունները հավաքվեցին: Հետո՝ եթե լինելու է հանրաքվե՝ արդյոք ի՛նչ ժամկետներում, ի՛նչ տրամաբանությամբ, արդյոք կկապվի՞ դա խորհրդարանական ընտրությունների հետ, թե՞ կլինի առանձին նախաձեռնություն: Սրանք հարցեր են, որոնց պատասխանները բոլորիս են հետաքրքրում:
Ինչ վերաբերում է Հայաստանի անդամակցությանը, կարծում եմ՝ Հարավային Կովկասում առանձին վերցրած որևէ երկիր չի դառնա Եվրամիության անդամ, ու այստեղ ԵՄ-ն ինքը որևէ կերպ շահագրգռված չէ այդ անդամակցությամբ:
Պատճառը եթե նայենք լայն իմաստով, ապա Կովկասը ԵՄ-ի համար, առավելևս՝ այսօրվա ԵՄ-ի համար, որ շատ բարդ ու խորքային խնդիրների առաջ է կանգնած, լինելու է լրացուցիչ խնդիր ու բեռ: Անդամակցությունը ենթադրելու է Եվրոպայի համար շատ մեծ պատասխանատվություն, ինչին Եվրոպան պատրաստ չէ ու որևէ կերպ մոտիվացված չէ:
Երկրորդ՝ դա նշանակում է, որ Կովկասը ԵՄ անկլավ է լինելու, սա ևս չեմ կարծում, թե ԵՄ-ի համար որևէ կերպ ցանկալի պատասխանատվության ռեժիմ է, ու այս տեսանկյունից Կովկասը ԵՄ-ի համար ավելի շատ դիտարկվում է որպես քաղաքական մանևրի պոլիգոն՝ սահմանափակ պատասխանատվությամբ, քան նպատակ՝ որպես ԵՄ տարածք:
Այստեղ կա Թուրքիայի խնդիրը, որը ձգտում է ԵՄ-ի, ու դրա ներսում Թուրքիայի անդամակցության շուրջ կան բավական տարբեր կարծիքներ: Ակնհայտ է, որ Ֆրանսիան է դրան էապես ընդդիմանում՝ իր պատճառներից ելնելով: Ու եթե Թուրքիան ԵՄ անդամ չէ, ես չեմ կարծում, թե ԵՄ-ն որևէ կերպ շահագրգռված է, որպեսզի Կովկասում ունենա այլ քաղաքական կոնֆիգուրացիաներով շրջապատված տարածք:
Ի վերջո, հիշենք այս առնչությամբ նաև ԵՄ առանցքային երկրներից Գերմանիայի արտգործնախարարի պատասխանը, երբ նրան Երևանում 2023-ին հարց տվեցին, թե Հայաստանի վարչապետը հայտարարել է, որ պատրաստ է մերձենալ այնքան, որքան պատրաստ է Եվրոպան, ու հարցրին, թե Եվրոպան որքա՞ն է պատրաստ: Գերմանիայի արտգործնախարարը շատ ուղիղ հայտարարեց, որ իրենց համար հիմա գլխավոր խնդիրը Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև խաղաղությունն է, դրանից հետո իրենք կդիտարկեն ընդհանուր տարածաշրջանային ինտեգրացիոն հեռանկարներ և այլն: Սա ևս ցույց է տալիս, որ ԵՄ-ի համար չկա բացարձակապես մեծ մոտիվացիա Կովկասում առանձին վերցրած որևէ մեկին ընդունել կամ ընդհանրապես Կովկասը դիտարկել որպես ԵՄ անդամության տարածք:
– ՌԴ նախագահի խոսնակն արդեն հասցրել է արձագանքել այս իրողությանը, նշելով, որ դա Հայաստանի ինքնիշխան իրավունքն է, բայց նաև ընդգծել է, որ «Հայաստանը դժվար թե կարողանա միաժամանակ լինել ինչպես ԵՄ-ում, այնպես էլ Եվրասիական տնտեսական միությունում»: Իսկապե՞ս Հայաստանը պետք է ընտրություն կատարի, թե՞ կարող է միաժամանակ երկու տեղում էլ ընդգրկված լինել:
– Զուտ ֆորմալ իմաստով հնարավոր չէ լինել երկու տեղում էլ միաժամանակ, որովհետև դրանք տարբեր տնտեսական տարածքներ են, և այս առումով «և՛, և՛»-ը իհարկե բացառվում է: Կարող են լինել հարաբերությունների տարբեր աստիճաններ, բայց անդամություն միաժամանակ թե՛ մեկին, թե՛ մյուսին որևէ երկրի պարագայում չի կարող լինել, ու սա շատ բնական ու հասկանալի է:
Նույնը ԵՄ-ն էր ասում Հայաստանին, երբ Հայաստանն անդամակցեց Եվրասիական տնտեսական միությանը, երբ Սերժ Սարգսյանը հայտարարեց, որ կայացրել է այդ միությանն անդամակցելու որոշում: ԵՄ-ից արձագանքեցին, որ այդ դեպքում հնարավոր չէ ստորագրել ասոցացման համաձայնագիր ԵՄ-ի հետ, որովհետև այդ համաձայնագիրը ենթադրելու էր բաց սահմաններ: Եթե պատկերավոր օրինակ բերեմ, ապա չի կարող նույն ֆուտբոլիստը երկու տարբեր ակումբներում միաժամանակ խաղալ:
Ինչ վերաբերում է քաղաքական արձագանքին, ապա կարծում եմ, որ Մոսկվայի համար մեծ հաշվով այս գործընթացը որպես ընթացիկ գործընթաց առանձնապես խնդիր չէ, ու տակտիկական առումով Հայատանի քայլերը դեպի եվրատլանտյան ուղղություն, որը բարձրացնում է այդ ուղղությամբ պատասխանատվությունը Հայաստանի շուրջ կայունության ու անվտանգության միջավայրի հանդեպ, Մոսկվայի համար ոչ միայն էական խնդիր չէ, այլ նաև նույնիսկ կարող է որոշակիորեն օգտակար հանգամանք լինել, եթե չպարունակի ռազմավարական մասշտաբի ռիսկեր: Ես կարծում եմ, որ այս գործընթացն առայժմ այդ ռիսկերը որևէ կերպ չի պարունակում:
– Պարո՛ն Բադալյան, եթե հնարավոր չէ միաժամանակ երկու կառույցին էլ անդամակցել, ապա ինչո՞ւ ՀՀ վարչապետը հստակ չի հայտարարում մի կառույցից դուրս գալու, մյուսին անդամակցելու վերաբերյալ:
– Սրա պատասխանը մի քիչ ծավալուն անդրադարձով տամ. Հայաստանի գլխավոր խնդիրը հիմա անվտանգություն ապահովելն է, այս հեղհեղուկ ու գործնականում անվտանգության ոչ մի մեխանիզմի չաշխատելու պայմաններում ապահովել հարաբերական կայունության հնարավորինս երկարատևություն այս տարածաշրջանում:
Անվտանգության ավանդական մեխանիզմները չեն աշխատել ու չեն աշխատում տարբեր օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով, հիմա Հայաստանին պետք է գտնել լրացուցիչ մեխանիզմներ, ու այդ փնտրտուքն իրականացվում է նաև Արևմուտքում, իսկ Արևմուտքից ուղիղ, լատենտ իմաստով, բնականաբար, Արևմուտքը որևէ ցանկություն չունի Հայատանի անվտանգության համար կոնկրետ պատասխանատվություն ստանձնելու, բայց, այդուհանդերձ, այստեղ գնում է դիմակայություն:
Երևանը փորձում է կատարել քայլեր, որոնք արևմտյան խաղացողներին կամ կառույցներին կդնեն որոշակի իրողությունների առաջ: Հայաստանը, իմ համոզմամբ՝ զբաղված է տակտիկական խնդիրներով: Ես այն կարծիքին չեմ, որ Հայաստանի իշխանությունն այսօր դրել է այդ ռազմավարական խնդիրը՝ գնալ դեպի ԵՄ, չկա այդ խնդիրը, հայտարարությունները, քայլերը տակտիկական աշխատանք են:
Այս մասին կարող է խոսել նաև ողջախոհությունը, որովհետև ինչպե՛ս այսօր դնել ԵՄ-ին անդամակցության ռազմավարական խնդիր ու սպասարկել այդ խնդիրը, եթե ԵՄ-ն ինքն իր համար ձևակերպում է այսօր ռազմավարական մեծ մարտահրավերներ ու ռազմավարական անորոշությունն իր ապագայի, ընդ որում՝ դա անում է ԵՄ առաջատար երկրի՝ Ֆրանսիայի նախագահը: Նա խոսում է այն մասին, որ Եվրոպան միայն ԵՄ-ն ու ՆԱՏՕ-ն չեն, խոսում է եվրոպական ներուժի բյուրեղացման և այլնի մասին: Այսինքն՝ մեծ հաշվով, դեռ հարց է ԵՄ-ն ապագայում ինչպիսի տեսք է ունենալու, ինչպիսի փոխհարաբերություններ են լինելու, ու այս պայմաններում դնել խնդիր ու գնալ դրա լուծմանը, ես կարծում եմ, ցանկացած պարագայում ողջախոհ չէ որևէ երկրի դեպքում:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
