«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է «Ազգային ժողովրդավարական բևեռ» նախաձեռնող խմբի անդամ Ժիրայր Սեֆիլյանը
– Պարոն Սեֆիլյան, ադրբեջանական կողմն արդեն երկու օր է՝ սրել է իրավիճակը սահմանամերձ Տավուշի հատվածում։ Ի՞նչ նպատակ ունեն այս գործողությունները, ինչո՞ւ հենց այս փուլում ու ինչո՞ւ Հայաստանի հետ սահմանին։
– Հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն ունի աշխարհաքաղաքական արմատներ: Հակամարտությունը չի կարող հանգուցալուծվել, քանի դեռ առաջինը՝ չեն դատապարտվել 1920-21 թթ. քեմալաբոլշևիկյան ագրեսիայով Հայաստանի Հանրապետության զավթումը, մասնատումն ու բռնակցումը, այդ թվում՝ նաև դրանք արձանագրած Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերը, և, ըստ այդմ, քանի դեռ մեր տարածաշրջանում կգործեն այդ պայմանագրերով և որպես շարունակություն՝ Ստալինի ձեռքով գծած կեղծ ու ապօրինի սահմանները։
Երկրորդ՝ քանի դեռ չի հաղթահարվել Ռուսաստանից Հայաստանի կիսագաղութային կախյալությունը:
Մենք պետք է ընդունենք Հայաստանի առաջին հանրապետության իրավահաջորդությունը և հակամարտությունը լուծենք նրա տարածքային ամբողջականության վերականգնման համատեքստում: Ուրիշ լուծում չկա:
Թե ինչո՞ւ հենց Տավուշի հատվածում և հենց այս փուլում՝ հարցի պատասխանը ևս պետք է փնտրել վերը նշածս աշխարհաքաղաքական արմատների հանգույցներում: Դեռևս բավարար տեղեկություն չունենալու պատճառով ավելի մանրամասն պատասխանը պետք է ամբողջացվի վերլուծական ենթադրություններով, ինչից ձեռնպահ կմնամ:
Անկախ այս ամենից, իրավիճակը մեզ համար նպաստավոր է: Մենք հնարավորություն ունենք հյուսիսարևելյան հատվածում առնվազն շտկելու ստալինյան անհեթեթ զիգզագային սահմանները՝ ազատագրելով նաև Արծվաշենը և զբաղեցնելու բոլոր ռազմավարական բարձունքները, որպեսզի գոնե մեր խաղաղ բնակիչներին ապահովենք ուղիղ նշանառությամբ կրակոցներից, ինչպես նաև հեշտացնենք ու ավելի անվտանգ դարձնենք պաշտպանական գիծը:
Այդ առումով մենք արդեն հաջողություն ունենք. մեր ձեռքում են Սև սարը և հարակից բարձունքները, սակայն գործը չի կարելի կիսատ թողնել:
Ադրբեջանը մեծ սխալ է կատարել՝ խոշոր տրամաչափի հրետանիով հարվածելով մեր բնակավայրերին և մեզ առիթ և իրավունք տալով համարժեք քայլեր կատարելու և մեր ուզած ձևով սահմանը վերագծելու: Առանց հապաղելու պետք է լիարժեք կերպով օգտվենք նրա սխալից:
– Հայկական կողմը դիմել է միջազգային գործընկերներին, ՀԱՊԿ-ը հայտարարել է նիստ գումարելու մասին, սակայն այն անորոշ ժամանակով հետաձգվել է։ Միջազգային գործընկերներից, մասնավորապես, ՀԱՊԿ-ից ի՞նչ սպասումներ ունենալ՝ այս ագրեսիան զսպելու ուղղությամբ։
– ՀԱՊԿ-ը Ռուսաստանի ազդեցության տակ մնացած նախկին ԽՍՀՄ հանրապետությունների ձևական կազմակերպություն է: Այն ոչ նպատակ, ոչ էլ կարողություն ունի անդամ պետություններին պաշտպանելու արտաքին հարձակումից: Դա Ռուսական կայսրությունը նորովի վերականգնելու Կրեմլի նախագծի մի բաղադրիչն է ընդամենը և ծառայեցվում է այդ նպատակին:
Այդ պատճառով ՀԱՊԿ-ից պաշտպանություն ակնկալելն անհեթեթ է և որոշ առումներով նույնիսկ վտանգավոր: Գաղտնիք չէ, որ Արցախ ռուսական զորք բերելու ծրագրի իրականացման տարբերակներից մեկը ՀԱՊԿ-ի խաղաղապահ ուժերի տեղակայումն է:
Իսկ քաղաքակիրթ աշխարհի վերաբերմունքը չեզոք դրական է, ինչև նպաստավոր է մեզ համար՝ իրագործելու ստալինյան սահմանները մասամբ շտկելու հրամայականը:
– Սահմանին հետաքննության մեխանիզմների ներդրման կարևորության մասին եմ ուզում խոսեք, այս հարցն ի վերջո տարիներ շարունակ քննարկվում է։
– 1994 թ. մայիսի 12-ի զինադադարի համաձայնագիրը չի պարունակում զինադադարի գծի և ռեժիմի արդյունավետ վերահսկողության մեխանիզմներ: Այդպես էլ պետք է լիներ, քանի որ կնքվել է Մոսկվայի միջամտությամբ և նրա հովանու ներքո:
Այդպիսի մեխանիզմների առկայության դեպքում Մոսկվայի համար էապես դժվար կլիներ Հայաստանի և Ադրբեջանի նկատմամբ իր ազդեցությունը պահպանել՝ հակամարտությունը որպես գործիք կիրառելու միջոցով:
Դիտարկման և հետաքննության մեխանիզմների ներդրումը զգալի չափով կլրացներ այս բացը, սակայն գլխավորապես Մոսկվան խափանում է այդ գործընթացը:
– Թուրքիան ակնհայտ սադրիչ դիրքորոշում է որդեգրել այս հարցում, երկու հայտարարություններով այդ երկիրը Ադրբեջանին բացահայտ պաշտպանելու փորձեր արեց։ Որքանո՞վ է վտանգավոր Թուրքիայի այս կեցվածքը, ինչի՞ կարող է հանգեցնել, ի՞նչ է ուզում Թուրքիան։
– Թուրքիան մտահոգ է, որ տարածաշրջանի անվտանգային ճարտարապետությունը և, ըստ այդմ՝ իր ազդեցությունը, կարող են թուլանալ: Եվ քանի որ այս պահին արտաքին ու ներքին լուրջ պրոբլեմների մեջ է խճճված, ինչի պատճառով չի կարողանում իր համար ցանկալի արդյունավետությամբ ազդել զարգացումների վրա, ստիպված խոսում է հոխորտանքի լեզվով:
Ի դեպ՝ սա ևս մի դրական հանգամանք է, որ պետք է մեզ օգնի սահմանը շտկելու հարցում:
– Հայաստանի իշխանությունների քաղաքականությունն արտաքին ճակատում, մասնավորապես, Արցախի հիմնախնդրի ուղղությամբ ինչպե՞ս եք գնահատում։ Կա՞ն քայլեր, որոնք չեն արվում այս փուլում։
– Հայաստանն ըստ էության չունի արտաքին քաղաքականություն, այլ կցված է Մոսկվայի սայլին:
Արցախի հիմնախնդրի լուծումը ևս հանձնված է Մոսկվային: Հայաստանի բոլոր ղեկավարությունները պարզապես սպասարկել են և սպասարկում են Մոսկվայի քաղաքականությունը:
Միայն այն դեպքում, երբ կընդունենք առաջին հանրապետության իրավահաջորդությունը և կհաղթահարենք Ռուսաստանից կիսագաղութային կախյալությունը, կարող ենք պետություն դառնալ և արտաքին քաղաքականություն վարել, այդ թվում՝ ավարտին հասցնել Արցախի հիմնախնդրի լուծումը:
Այս փուլում պետք է նշածս համատեքստում մերժենք չարաբաստիկ Մադրիդյան սկզբունքները, առաջին պլան բերենք զինադադարի գծի ու ռեժիմի վերահսկողության հարցը և ուղիղ բանակցություններ նախաձեռնենք Ադրբեջանի հետ:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am