«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է փաստաբան Նորայր Նորիկյանը
– Վերջին շրջանում իրավապահները բերման են ենթարկում, ապա նաև ձերբակալում «օրենքով գողերի» ու այլ քրեական հեղինակությունների: Իշխանությունը նշում է, որ քրեական ենթամշակույթի դեմ պայքարին ուղղված օրենքը սկսել է արդյունքներ տալ: Ձեր կարծիքով՝ այդ օրենքը նման հնարավորություն տվե՞ց, թե՞ այս գործընթացով չպետք է շատ ոգևորվել:
– Բերման ենթարկելը քրեադատավարական ինստիտուտ է, և միայն դրանով չէ, որ պետք է ամբողջացնել կամ բնութագրել քրեական ենթամշակույթի դեմ պայքարը:
Ես առաջիններից մեկն եմ եղել, որ ողջունել եմ ընդհանրապես քրեական ենթամշակույթի դեմ ինստիտուցիոնալ պայքարը՝ համարելով, որ որևէ իշխանություն պետք է ձեռնարկի համակարգային պայքար այդ երևույթի դեմ, և որևէ հանդուրժողականություն չցուցաբերել այդ շերտի նկատմամբ՝ հաշվի առնելով բազմաթիվ հանգամանքներ, այդ թվում՝ հանցավորության դեմ պայքարը, նաև նկատի ունենալով հանրության շրջանում ոչ ֆորմալ ինստիտուտների ներգործությունը հենց այդ ենթամշակույթը կրող անձանց կողմից:
Բնականաբար, հետևում եմ այդ գործընթացին. մի քանի անձանց ոչ միայն բերման են ենթարկել, այլև, որքան հասկանում եմ, առաջադրվել են մեղադրանքներ, և այդ անձանց նկատմամբ խափանման միջոցը կալանավորումն է ընտրված:
Այսինքն՝ բերման ենթարկելուց զատ նաև որոշակի կոնկրետ գործողություններ են իրականացվում: Ես կարծում եմ, որ այդ գործընթացը կլինի հետևողական, չի կրի պարբերաբար բնույթ, կլինի համակարգված:
Այսինքն՝ եթե բերման ենթարկեցինք, մեղադրանք առաջադրեցինք, կալանավորեցինք, քրեական պատասխանատվության ենթարկեցինք, դրանով չպետք է պետությունը սահմանափակվի, այլ պետք է հանցավոր աշխարհի, այդ մտայնության դեմ պայքարի ավելի խորքային ռազմավարություն մշակի, որպեսզի այդ արժեքային համակարգը դուրս թողնի մեր դպրոցից, բուհից, բանակից, փողոցից, որ կարողանանք ձերբազատվել ընդհանրապես դրանից:
– Տեսակետ կա, որ այդ քրեական ենթամշակույթը այս խորհրդարանում ևս առկա է, և նախ պետք է Ազգային ժողովը դրանից մաքրելու հարցը դրվի: Կիսո՞ւմ եք այս մոտեցումը:
– Եթե խորհրդարանում կան այդպիսի մարդիկ, դա ամոթ է մեր ժողովրդի համար: Ես կարող եմ հաստատել, որ, ցավոք սրտի, նախորդ խորհրդարաններում այդպիսիք եղել են:
Ընդ որում, ոչ միայն խորհրդարանում, այլև գործադիր իշխանությունում, մենք կառավարությունում ունեցել ենք նախարարներ, ընդհուպ մինչև վարչապետի մակարդակով, որոնք ապրել են, իրենց հանրային կյանքը վարել են՝ ելնելով այդ արժեհամակարգից:
Իսկ եթե այս խորհրդարանում էլ կան մարդիկ, որոնք ապրում են այդ արժեհամակարգում, դա ուղղակի խայտառակություն է, ու բոլորովին կապ չունի, թե որ քաղաքական ուժն են ներկայացնում:
– Ընդհանրապես, «օրենքով գողերի» դեմ ինչպիսի՞ պայքար պետք է մղվի: Մենք հիշում ենք, որ Վանո Սիրադեղյանի ՆԳ նախարար եղած ժամանակ բավական կոշտ պայքար սկսվեց «օրենքով գողերի» դեմ, արդյոք հենց այդպիսի պայքար պետք է մղել:
– Նախ` ամեն ժամանակ ունի իր մարտահրավերները և պայքարի մեթոդները: Բնականաբար, անկախության առաջին տարիներին «օրենքով գողերի» դեմ պայքարի մեթոդները այդ ժամանակների մարտահրավերներին համահունչ էլ ընթացել է: Այն ժամանակ Հայաստանը մաքրվեց գողական աշխարհից ոչ թե նրանց քրեական պատասխանատվության ենթարկելու միջոցով, այլ հիմնականում նրանց Հայաստանից հեռացնելու միջոցով:
Բայց փոխվում են ժամանակները, փոխվում են մարտահրավերները: Ես կարծում եմ, որ վերջին 20 տարիների ընթացքում գլոբալ մարտահրավեր էր այն հանգամանքը, որ իշխանությունը սերտաճել էր գողական աշխարհի հետ, իսկ այդ աշխարհի առավել ճարպիկ ներկայացուցիչներն անգամ սողոսկել էին խորհրդարան:
Նրանք, ըստ էության, իրենց արժեքային համակարգով ազդում էին քաղաքական, ինչպես նաև օրենսդիր, գործադիր իշխանությունների կողմից կայացվող որոշումների վրա: Սա էր ամենասարսափելին:
Իշխանության և քրեաօլիգարխիկ համակարգի սերտաճումը վերացնելը նշանակալի հաջողություն կարելի է համարել հանցավորության դեմ պայքարի համատեքստում: Այլ խնդիր է, որ հանցավորության դեմ պայքարի համատեքստում, ինչպես նշեցի, իշխանությունը չպետք է սահմանափակվի միայն գողական աշխարհի ներկայացուցիչներին հանրությունից մեկուսացնելով:
Մենք պետք է գտնենք այդ արժեքային համակարգի դեմ պայքարի այնպիսի հակաթույն, որը հնարավորություն կտա մեր երիտասարդությանը չգայթակղվել այդ արժեքներով, հնարավորություն կտա այնպիսի արժեքային համակարգ կառուցել բանակում, որը կզրկի գողական արժեքային համակարգը բանակ սպրդելու հնարավորությունից:
Հետևաբար, եթե պետությունը կարողանա այնպիսի ռազմավարական և խորքային լուծում տալ այդ խնդրին, որ գողական արժեքային համակարգը կրող անձանց պահանջարկը վերանա, այսինքն՝ այդ մարդիկ իրենց գործառույթներն իրականացնելու համար որևէ պատվեր չունենան, դառնան անպիտան իրենց միջավայրի համար, ես կարծում եմ, որ այդ ենթամշակույթը կրող շրջանակները կկորցնեն իրենց հետաքրքրությունը:
Եթե ուշադրություն դարձնեք վերջին զարգացումներին, կտեսնեք, որ այդ քրեական տարրերին դիմում են ինչ-որ գումարային պահանջների հարցով: Եթե պետական ինստիտուտները, ոստիկանությունը, դատարանները կարողանան լուծել մարդկանց խնդիրները, երբ մարդիկ կարողանան իրենց խախտված իրավունքները վերականգնելու համար դիմել պետական ինստիտուտներ՝ չանսալով ոչ ֆորմալ ազդեցություն ունեցող սուբյեկտների աջակցությանը, ես ձեզ վստահեցնում եմ, որ մենք չենք ունենա նրանց կարիքը:
Երկրորդ՝ տարիների մասնագիտական փորձը ինձ բերել է համոզման, որ մեր ՔԿՀ-ները, ըստ էության, ոչ թե պատժի ուղղման դարբնոցներ են, այլ քրեական դպրոցներ, որտեղ պատիժ կրող անձինք ապրում, դաստիարակվում են քրեական ենթամշակույթի արժեքային համակարգով և, դուրս գալով հասարակություն, իրենց հետ բերում են այդ մետաստազները, ինչը շատ բացասական է ազդում մեր երիտասարդության վրա:
Մեր ՔԿՀ-ներում պետք է իրականացնել արմատական ռեֆորմներ այդ մշակույթը արմատախիլ անելու համար: Ես գիտակցում եմ, որ դա մեկ ամսվա, մեկ տարվա աշխատանք չէ, դա խորքային, բազմաժանր, բազմաբաղադրիչ աշխատանք է, որն իր մեջ պետք է ներառի հոգեբանների, մանկավարժների, ընտանիքը, բուհը, դպրոցը, միջավայրը:
Մեր հանրության միջից պետք է արմատախիլ անել այդ ոչ ֆորմալ արժեքային համակարգի որոշակի նշույլներ: Մեր հասարակությունը պետք է զրո հանդուրժողականություն դրսևորի այդ արժեհամակարգի նկատմամբ, իսկ այստեղ մենք, եկեք խոստովանենք, խնդիր ունենք:
– Դա՞ է պատճառը, որ ականատես ենք լինում անգամ բանտախցերում ռազբորկաների:
– Այո՛, ՔԿՀ-ների ներսում տիրող մթնոլորտը պետք է արմատապես փոխվի: Պետք է պետական ինստիտուտները կարողանան իսկական աշխատանք տանել այդ ոչ ֆորմալ համակարգը այդ միջավայրից վերացնելու համար:
Սա գլոբալ մարտահրավեր է, միայն քրեական ենթամշակույթ կրող անձանց մեկուսացնելով մենք հարցը չենք լուծելու:
Եթե մենք կարմիր գիծ ենք քաշում, որևէ մեկը այդ ոլորտում չպետք է ուշադրությունից դուրս մնա: Այդ ենթամշակույթը կրող ցանկացած սուբյեկտի նկատմամբ պետությունը պետք է որդեգրի միասնական վարքագիծ, որպեսզի հանրության համար էլ հասկանալի լինի, որ սա ոչ թե այս կամ այն պետական սուբյեկտի քմահաճույքն է, այլ պետության քաղաքականությունը տվյալ ոլորտում:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
