«Եթե «Իսկանդերը» մերը չէ, բայց ցույց ենք տալիս մերի անվան տակ, ավելի վատ է, քան ընդհանրապես չունենալը»․ Արա Պապյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար Արա Պապյանը:

֊Պարոն Պապյան, նշում ենք անկախության 25 ամյակը, ի՞նչ ունենք 25 տարի անց:

֊Քսանհինգ տարի անց ունենք միայն մեկ նվաճում՝ դա Արցախի ազատագրումն է: Մնացած բոլոր հարցերում, կարող ենք ասել, որ հետընթաց ենք ապրել, որևէ էական բան չունենք: Այսինքն՝ տնտեսությունը չի զարգացել, ժողովրդագրական ցուցանիշները վատ են, ժողովուրդը վհատված է, ժողովրդավարությունը՝ ոտնահարված: Միակ ձեռքբերումը հաղթած պատերազմն է, որն էլ կարծես թե աճուրդի է դրված:

֊Վերջին տարիներին հատկապես իշխանությունների վարած քաղաքականության հետևանքով մենք ականատես եղանք, որ Հայաստանի անկախությունն ու սուվերենությունն անտեսվեց: Իրական անկախություն ունի՞ այսօր Հայաստանը:

֊Մենք Եվրասիական միության անդամ ենք, եթե այդ միության անդամ ենք, անգամ դե յուրե չենք կարող անկախ լինել: Այսինքն՝ կա կենտրոն, որի ընդունած որոշումները մեզ համար պարտադիր են, կան ընդհանուր որոշումներ, դա արդեն անկախություն չէ: Մի ժամանակ կար Սովետական միություն, որը բոլորիս փոխարեն որոշում էր կայացնում:

Հիմա Եվրասիական տնտեսական միություն է, որը դեռևս չի դարձել Սովետական միություն, բայց դրա ճանապարհին է: Արդեն մեր բոլոր արտաքին սահմաններում տնտեսական գործընթացները մենք չենք որոշում՝ արտաքին առևտուր, մաքսազերծում և այլն, դա որոշում է Մոսկվան: Հիմա արդեն խոսակցություններ կան, որ աշխատանքներ են կատարվում ընդհանուր արժույթ, օրենքներ ունենալու և այլնի մասին:

Սովետական միությունն էլ չստեղծվեց մեկ օրում, մենք մինչև երկրորդ համաշխարհային պատերազմը ներառյալ անկախ բանակ ունեինք, դա ԽՍՀՄ ստեղծումից 20-25 տարի հետո վերացվեց: Եվրասիական տնտեսական միությունն էլ նոր է դեռևս, թող 25 տարի անցնի, տեսնենք մենք բանակ կունենք, թե՞ չէ: Ի վերջո այդ բանակի վերացման քայլերն էլ են արդեն սկսել, օրինակ, չորրորդ կորպուսի հիման վրա կազմավորվեց միացյալ զորամիավորում, վաղը կարող ենք տեսնել, որ բոլոր կորպուսները միացյալ կդառնան, միացյալ հակաօդային պաշտպանություն կա: Հենց սա էլ կոչվում է ինքնիշխանության կորուստ:

֊Իսկ ի՞նչ պետք է անել այս վիճակից դուրս գալու համար:

֊Պետք է այլընտրանք ստեղծել: Եթե դու փոքր երկիր ես և չես կարողանում մեծի ճնշմանը դիմանալ, դու մեկ այլ մեծ երկրի հետ էլ ես հարաբերություն զարգացնում, դրանով հակակշռում ես: Մենք այդ քաղաքականությունը հաջողությամբ իրականացրել ենք ժամանակին, երբ ռազմական հարցերով շատ ավելի մոտ էինք Ռուսաստանին, բայց որոշ քաղաքական ու տնտեսական հարցերով Եվրամիությունն էր մեր առաջին գործընկերը: Հիմա այս միության վատն այն է, որ այն, ինչ կատարվում է Մոսկվայում, դա հետո արտացոլվում է մեզ մոտ: Հիմա, օրինակ, Մոսկվան ստեղծում է ազգային անվտանգության նախարարություն, այսինքն՝ КГБ-ի նման ինչ-որ կառույց, դատական ատյանի լիազորություններն են փոխվում: Ես վստահ եմ, որ այդ ամբողջը մենք վաղը կրկնօրինակելու ենք:

֊Անկախության 25-ամյակի առթիվ անցկացվող զորահանդեսին նոր զինատեսակներ է ցուցադրում Հայաստանը՝ «Սմերչ», «Իսկանդեր» և այլն: Կասկածներ կան, որ այդ զենքի մի մասը մերը չէ:

֊Մենք դրա մասին պետք է ունենանք պաշտոնական հայտարարություն, որպեսզի պատկերացում կազմենք՝ ում են պատկանում այդ «սմերչներն» ու «իսկանդերները»: Նման հայտարարություն չի եղել, և դա չի կարող իբր գաղտնիությամբ հիմնավորվել, որովհետև մենք պարտավոր ենք դրանց մասին տեղյակ պահել Վիեննայի սպառազիությունների հատուկ կենտրոնին: Ես վստահ եմ, որ և Ադրբեջանը, և աշխարհի բոլոր երկրները, որոնք հետաքրքրված են, գիտեն որ զենքն ում է պատկանում: Միակ կողմը, որը չգտի այդ մասին, դա մենք ենք՝ ՀՀ քաղաքացիները: Այստեղ ենթադրություններ կան, մի մասն ասում է՝ մերն է, մյուս մասը՝ չէ, մերը չէ, ռուսներինն է:

Հիմա, եթե դա մերն է, որպեսզի կասկածներ չլինեն, պետք է պաշտոնապես հայտարարվի, որ դա, չգտեմ, 200 մլն դոլար վարկային համաձայնագրի շրջանակներում է հատկացվել կամ ուրիշ ճանապարհով է ձեռք բերվել: Թե չէ այն, որ այդ զենքը շքերթին պետք է ցուցադրվի, հրապարակով պետք է անցնի, ոչինչ չի նշանակում: Մենք մի հարևանի տղա ունեինք, ով հարևաններից օրը մի ավտոմեքենա էր վերցնում ու հրապարակով քշում: Դա չէր նշանակում, որ իրենն են այդ մեքենաները: Քանի դեռ պաշտոնական հայտարարություն չկա, բնականաբար, օրինական են բոլոր կասկածները:

֊Այսինքն՝ Ռուսաստանը կարող է բերել ու Հանրապետության հրապարակում ցուցադրել իր զենքը, բայց չտա՞լ հայկական կողմին: Դա ի՞նչ նպատակ կարող է հետապնդել:

֊ժողովրդի հանգստացնելու նպատակ դա կարող է ունենալ: Կարող են ռուսական ռազմաբազայի զենքը ցուցադրել: Ի միջիայլոց, նախկինում էլ է դա եղել: Նախկինում դեպքեր եղել են, որ ռուսական զենքը ցուցադրվել է հայկականի անվան տակ: Բայց նման լայնածավալ ցուցադրություն չի եղել և նման վճռորոշ զենքեր չեն եղել: Այստեղ շատ վտանգավոր մի պահ կա, եթե «Իսկանդերը» մերը չէ, բայց ցույց ենք տալիս մերի անվան տակ, դա ավելի վատ է, քան ընդհանրապես չունենալը: Ստացվում է, որ իրականության մեջ մենք չունենք, բայց ցույց տալով՝ մենք մեր դեմ ենք թշնամացնում նույն ՆԱՏՕ-ին, այդ թվում՝ Թուրքիային, որովհետև «Իսկանդերը» նաև նրանց դեմ է ուղղված, եթե հավատանք ռուս վերլուծաբաններին, ովքեր ասում են, որ Ադրբեջանի դեմ չի ուղղված:

Այսինքն՝ մենք ՆԱՏՕ-ի համար դառնում ենք թիրախ, բայց որևէ պաշտպանություն չենք կարող իրականացնել: Երկրորդ, Ադրբեջանը տեսնելով այդ քանակությամբ զենք, ինքը պետք է ձգտի զենքի նոր խմբաքանակ գնել, ինչը էլի մեզ համար վատ է: Այսինքն՝ եթե մերը չէ, կարիք չկա դա ցույց տալու: Իսկ եթե մերն է, ուրեմն այդ մասին պետք է հայտարարվի, պահմտոցի խաղալու իմաստը ո՞րն է:

֊Իսկ միգուցե ինչ-որ բա՞ն է փոխվել ապրիլյան պատերազմից հետո, իշխանությունները զենքի խնդրին սկսել են մեծ ուշադրություն դարձնել, սահմանն ավելի ամրապնդել:

֊Եթե մինչև անգամ ընդունենք, որ Իսկանդերը մերն է, դա էական բան չի փոխելու ռազմաճակատային գծում: Դա կարող է փոխել միայն այնքանով, որ մեծ պատերազմ չլինի, օրինակ, Երևանին չխփեն: Իսկ Երևանին խփելու հավանականությունը շատ քիչ է: Բայց դա չի ազդելու սահմանին զոհվող զինվորների վրա: Նրանք զոհվում են սովորական զինատեսակներից, իսկ որպեսզի նրանք չզոհվեն, սահմանին պետք են գիշերային դիտարկման սարքեր, լավ խրամատեր, հեռադիտակներ, կապի միջոցներ, ավտոմատացված սարքեր: Իսկանդերը վերջին հույսն է, որ իրենք ոչնչացնում են Հայաստանը, մենք էլ ոչնչացնում ենք Ադրբեջանը: Անկախ ամեն ինչից, պետք է սահմանի վրա վիճակը բարելավվի, ի վերջո դա սովորական սահման չէ, ռազմաճակատային գիծ է:

Էմմա Մանուկյան

MediaLab.am