«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը
– Մենք արդեն երկրորդ ուսումնական տարին քովիդի պայմաններում ենք անցկացնում: Կորոնավիրուսի ազդեցությունը կրթության վրա ինչպիսի՞ն էր:
– Իհարկե բացասական էր այդ ազդեցությունը, որովհետև, բնականաբար, խաթարվեց ամբողջ ուսումնական պրոցեսը: Հատկապես շատ ծանր հարված ստացան մեր համալսարանները, որովհետև, ի տարբերություն համալսարանների, դպրոցներն արդեն դեկտեմբերից գործում էին: Իհարկե, ոչ բոլոր դպրոցները, որովհետև մի մասում դասարանները կիսվում էին, եռօրյա գրաֆիկով, բայց մենք ունենք անգամ դպրոցներ, որոնք այս տարվա ընթացքում գրեթե չեն փակվել: Խոսքը գյուղական դպրոցների մասին է:
Համալսարանների պարագայում խնդիրը մի քիչ ավելի մտահոգիչ է, որովհետև առկա ուսուցում իրականացվեց ընդամենը մեկ ամիս աշնանը, մեկ ամիս գարնանը, մնացած ժամանակը հեռավար էր: Իհարկե, հստակ կարելի է ասել, որ կրթության որակի վրա շատ բացասական ազդեց քովիդը: Առանց այդ էլ շատ բարձր չէր սովորելու մոտիվացիան, այս տարբերակով էլ ավելի է կորչում դա:
Դպրոցների առումով ևս բացասական էր ազդեցությունը, որովհետև աշակերտները դպրոց են գնում շաբաթը երեք օր, իսկ դա նշանակում է, որ դժվարանում է ծրագրի յուրացումը: Ընդհանուր առմամբ, նաև որոշակի անհավասարություններ էլ առաջացան:
Որոշ դպրոցներ գնում էին շաբաթը 5 օր, այսինքն` լիարժեք, որոշ դպրոցներ` շաբաթը 3 օր, որոշ դպրոցներ մի շաբաթ 3 օր էին գնում, մի շաբաթ` 2 օր: Այսինքն` շատ տարբեր ռեժիմներով աշխատեցին, որը պայմանավորված էր նրանով, որ մեխանիզմը ճկուն էր, և թույլ էր տալիս ըստ իրավիճակի կողմնորոշվել, բայց մյուս տեսակետից այն ստեղծեց անհավասարություններ:
Հիմա մեր առաջնային խնդիրն է հասկանալ, թե ինչ ենք կորցրել այս ընթացքում, կրթության ոլորտն ինչ կորուստներ է ունեցել, որ առարկաների գծով, որ դասարաններում: Սա կարևոր է, որպեսզի որոշակի քայլեր մշակենք: Եթե իրավիճակն այսպես թողնվի, և, ցավոք, մինչև այս պահը կարծես թե ոչ մի նախաձեռնություն չկա, հնարավոր է ինչ-որ մի իրավիճակում ցածր դասարաններում կորուստն այնքան մեծ է եղել, որ երեխաներն արդեն չեն կարողանում հաջորդ տարվա ծրագիրը հաղթահարել:
Բայց, իհարկե, քովիդն ունեցավ նաև շատ դրական ազդեցություն կրթական համակարգի վրա այն իմաստով, որ, բացի կորուստներից, վստահաբար կարող ենք ասել, որ ունեցել ենք նաև ձեռքբերումներ: Օրինակ` մեր ուսուցիչներն ու դասախոսներն այս ընթացքում ահագին վերապատրաստումների են մասնակցել, ահագին հնարավորություններ են եղել, և աշխարհն էլ շատ է բացվել:
Այսօր բազմաթիվ կազմակերպություններ, նույնիսկ անվճար կամ շատ մատչելի, կոնֆերանսներ, վեբինարներ են անում, որը սովորող մարդու համար շատ մեծ հնարավորություն է: Նույնը կարելի է ասել դպրոցների մասին: Այսինքն` հեռավար աշխատելու հմտությունները այս 1,5 տարում շատ ավելի մեծ առաջընթաց ունեցանք, քան նախորդ 10 տարիները միասին:
Այստեղ կարևոր խնդիրն այն է, թե արդյոք այն ձեռքբերումները, որ ունեցանք հեռավարի ժամանակ, կկարողանա՞նք պահել, որովհետև վատ բաներից մեկը, որ կարող է տեղի ունենալ, հետևյալն է. վիրուսը հաղթահարվի, և մենք վերադառնանք նորմալ կյանքի և աշխատենք առաջվա պես, երբ, օրինակ` ասում էինք՝ երեխաներ, 5 օր եկեք դասի, էլ ոչ մի թվային գործիք չենք օգտագործում, էլ ոչ մի բան հեռավար չենք անում: Սա կլինի շատ վատ, որովհետև հիմա պետք է շատ բաներ պահել՝ հեռավարի գործիքներ, առանձնահատկություններ:
Հատկապես բուհերում գոնե որոշ դասընթացների որոշ հատվածներ, որոշ հանդիպումներ, քննարկումներ կարելի է շարունակել հեռավար անել: Այսինքն` սա շատ լավ հնարավորություն է, որ պետք է պահել, բայց ես չգիտեմ՝ կպահե՞նք, թե՞ ոչ: Ես այդ մտավախությունն ունեմ, որ կարող է կորցնենք:
– Այս անորոշ իրավիճակում կրթության դերի, կրթության ոլորտի բարձրացման անհրաժեշտության ու պրակտիկ քայլերի ուղղությամբ ի՞նչ աշխատանքներ պիտի ընդհանրապես տեղի ունենան: Ըստ էության, մենք պատերազմում էինք նոր տեխնոլոգիաների դեմ, բայց շատ հետ էինք այդ ոլորտում:
– Այստեղ ամենակարևոր բանը, որը շատ բարդ է, բայց առանց դրա չի լինի, այն է, որ մեզ պետք է հեղինակություն: Այս իրավիճակում մարդկանց մոտ ծայրահեղ անվստահություն կա: Մենք հիմա անընդհատ խոսում ենք կեղծ լուրերից, մեդիա տեռորից, բայց դա գալիս է նրանից, որ վստահության ճգնաժամ կա: Այդ ճգնաժամը կա նաև կրթության ոլորտում:
Եթե մարդիկ իրար չեն վստահում, դու ոչինչ չես կարող փոխել: Եթե ես ամենալավ գաղափարն էլ բերեմ, ասեմ՝ եկեք սա անենք, ինձ ասելու են՝ չեմ ուզում, չեն վստահելու: Դրա համար փոփոխության համար անհրաժեշտ է մեծ հեղինակություն: Այսինքն` լինեն խմբեր, որոնք տվյալ ոլորտում կունենան հեղինակություն, և մարդկանց մի զգալի խումբ կասի՝ այո, մենք այս մարդկանց վստահում ենք:
– Դա կօգնի՞ փոսից դուրս գալուն:
– Այդպիսի խմբերը կօգնեն, որ մենք հույս ունենանք, որ կարող ենք տեղից պոկվել: Ինձ մոտ երբեմն այնպիսի տպավորություն է, որ մենք թակարդն ենք ընկել և ոչ մի կերպ չենք կարողանում դրանից դուրս գալ: Մենք պետք է այդտեղից դուրս գանք, որ կարողանանք առաջ գնալ: Եթե դուրս չգանք, անընդհատ տեղում պտտվելու ենք:
Մյուս կարևոր բանը, որ կրթության համար շատ կարևոր է, այն է, որ արժեքային համակարգ է պետք, որը պետք է հենց այդ հեղինակությունների առաջնորդությամբ ստեղծվի: Այսինքն` մեզ պետք է, այսպես ասած, հասարակական սոսինձ: Մենք պետք է այնքան հասունանանք, որ հասկանանք, որ եթե մեր հասարակությունում կան տարբեր կերպ մտածող մարդիկ, դա առավելություն է, ոչ թե պառակտման կամ գզվռտոցի միջոց:
Մենք պետք է հասկանանք, որ եթե ես և դուք տարբեր ենք մտածում, ուրեմն ոչ թե պետք է իրար դեմ դուրս գանք, այլ պետք է իրար լրացնենք, օգնենք: Պետք է հասկանանք, որ դա մեր հարստությունն է: Եթե դա չեղավ, մենք միշտ իրար պիտակավորելու ենք: Ցանկացած անհամաձայնություն, կոնֆլիկտը օգտագործելու ենք դեստրուկտիվ իմաստով:
– Կա՞ն մասնագիտություններ, որ այս օրերին պետք է զարգանան:
– Ես չեմ առանձնացնի ոչ մի բան: Հիմա ավելի հաճախ խոսում են բնագիտական, IT ոլորտների մասին, բայց մեզ ամեն ինչ է պետք, հումանիտար գիտությունն էլ է կարևոր, մենակ IT-ով, բնագիտությունով չի լինի: Մեզ այսօր պետք է նաև քաղաքացիների մտածողության որակը բարձրացնել, որը երրորդ կարևոր բանն է, որ ուզում եմ ասել: Եթե մենք մեզ վրա չենք աշխատում, ինքնակրթությամբ չենք զբաղվում, մեր մտածողությունը սահմանափակ է մնում:
Մեր մտածողությունը սահմանափակ է, բայց կյանքը մտահոգում էր: Հիմա եթե քո միտքը սահմանափակ է, իրականությունն առաջ է գնում, այդ պայմաններում դու ի՞նչ ես անում. դու փորձում ես այդ բարդ իրականությունը խցկել քո սահմանափակ մտածողության մեջ:
Ինչպես Թումանյանն էր ասում՝ փորձում են մեծ գաղափարը խցկել փոքր գլխի մեջ: Դրա համար, պատկերավոր ասած, մենք պետք է մեր գլուխը մեծացնենք: Մեր մտածողության ալեհավաքը, անտենան այնպես լինի, որ տիրույթը մեծանա: Հիմա մեր մտածողության ալեհավաքը շատ սահմանափակ է: Այս երկրում ինչ էլ անես, իրենք վերցնելու են դա փորձեն իրենց սահմանափակ մտածողությամբ գնահատել, դա չի լինելու:
Մեզ այսօր պետք է մտածողության, երևակայության, ստեղծագործականության առաջընթաց, որ մենք կարողանանք այս իրականությունը հասկանալ որքան հնարավոր է լավ:
– Բուհերում վերջին շրջանում անընդհատ խնդիրներ ենք ունենում: Սա ինչպե՞ս է հնարավոր հաղթահարել:
– Այսօր բարձրագույն կրթության համակարգում մեր խնդիրը ո՞րն է: Եթե առաջ բովանդակային խնդիրներ ունեինք, հիմա, ասենք, անհասկանալի, քաոսային, անորոշ վիճակ է: Հիմա շատ բան նաև բուհերից է կախված, որովհետև բուհերը պետք է առաջ տանեն այդ լայնախոհությունը, բուհը պետք է մարդկանց սովորեցնի լայնախոհ լինել, հեռանկարային մտածողություն ունենալ, ապագան ավելի լավ տեսնել, բայց էսօր բուհերն իրենք են հայտնվել թակարդ-պուրակ տեղապտույտի մեջ:
Բուհերում բոլորն իրար են մեղադրում, խրամատավորված են, բայց ոչ մեկը չի ասում՝ բա եթե մենք ենք խրամատավորված, հասարակ ժողովրդից էլ ի՞նչ ենք ուզում: Նրանք էլ Ֆեյսբուքով են խրամատավորվում: Դրա համար համալսարաններն այս իրավիճակում մեծ դեր ունեն խաղալու, բայց էս անորոշությունը դա չի թողնում:
Այսինքն` չկա մեկը, որ կասի՝ ժողովուրդ ջան, վիճակը կրիտիկական է, և այստեղ շատ բան կախված է համալսարաններից, եթե դուք չանեք, ո՞վ պետք է անի:
Մանե Հարությունյան
MediaLab
