«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Հայկական բնապահպանական ճակատ» քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ Լևոն Գալստյանը
-Պարոն Գալստյան, ներկայացվել է, թե հուլիսի 7-ի դրությամբ որքան է եղել ջրամբարների լցվածությունը, և տեսնում ենք, որ Ախուրյանի ջրամբարում ջրի ծավալը պակասել է 187 մլն խմ-ով, Ապարանի ջրամբարում՝ 9,6 մլն խմ-ով: Ինչո՞վ է պայմանավորված նման ծավալներով ջրի պակասելը, և ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկի իշխանությունը այս խնդրին լուծում տալու ուղղությամբ:
– Այդ տվյալները, որ հրապարակվում են, նախևառաջ դրանց պատասխանատուն և առաջնային տեղեկատվության կրողը պետական լիազոր մարմիններն են: Մենք կարող ենք հավատալ-չհավատալ, վստահել-չվստահել այդ տվյալներին: Երկրորդ՝ թե ինչո՛ւ է այդ ջրամբարներում ջրի քանակը քիչ, որպեսզի այդ հարցի պատասխանը հիմնավոր ու ճիշտ լինի, էլի մենք պետք է տիրապետենք հստակ տեղեկատվության, հստակ փաստերի:
Ես ենթադրում եմ, որ պատճառները տարբեր են՝ սկսած բնակլիմայական պայմաններից, վերջացրած նրանով, որ Ախուրյանի ջրամբար եկող ջրով Թուրքիան նոր ջրամբար է կառուցել, ամբարում է ջուրը:
Ենթադրում եմ, որ կարող է այլ պատճառներ էլ կան, օրինակ՝ ավելի շատ ջուր բաց թողնելը այլ նպատակներով: Որպեսզի հասկանանք, թե սրանցից հիմնական պատճառը որն է, պետք է տիրապետենք տեղեկատվությանը:
– Ընդհանրապես, թույլտվություն կա՞ այդ ջրամբարներից այդքան ջուր վերցնելու:
-Հայաստանում կան բազմաթիվ ջրամբարներ՝ մեծ, միջին ու փոքր: Յուրաքանչյուր ջրամբար ունի իր նշանակությունը և, ըստ էության, պետք է ունենա ռեժիմ, թե ինչ ռեժիմով է ջուրը բաց թողնվում և ինչ նպատակներով:
Ես մի քանի տարի առաջ հարցում էի արել Կեչուտի ջրամբարի համար, որտեղ հստակ կա, որ բացի ոռոգումից, այլ նպատակով ջուր չպետք է բաց թողնվի: Բայց երբ տվյալները փոխանցեցին, պարզվեց, որ ձմռանը ջրամբարից ջուր է բաց թողնվել: Ակնհայտ է, որ դա ոռոգման համար չէր կարող լինել:
Ես պարզեցի, որ ջրի մոտ 30 տոկոսը բաց է թողնվել ոչ ոռոգման սեզոնին: Դատախազությունը պետք է ընթացք տար, բայց այդպես էլ մնաց, ոչ մի արդյունք չստացանք:
Հիմա, ասենք՝ Ապարանի ջրամբարից ինչքան ջուր է բաց թողնվել և երբ։ Այդ տվյալը գիտի միայն պետական լիազոր մարմինը: Որպեսզի ես ու դուք իմանանք, պետք է հարցում անենք, հետո էլ չգիտենք՝ ճի՞շտ են պատասխանել, թե՞ սխալ:
Ամեն ինչ մնում է ենթադրությունների դաշտում: Ես, օրինակ՝ կարող եմ ենթադրել, որ բացի բնակլիմայական և այլ պայմաններից, կարող է ինչ-որ մեկը Ապարանի ջրամբարից ջուր է բաց թողել այլ նպատակներով: Բայց քանի որ ես դրա փաստը չունեմ, չեմ կարող պնդել:
-Ժամանակին խնդիր կար նաև արտեզյան ջրերի հետ կապված: Գիտենք, թե ինչ անխնա էր օգտագործվում ջուրը ձկնաբուծարանների կողմից: Հիմա այդ խնդիրները լուծում ստացե՞լ են:
-Արտեզյան ավազանի ստորերկրյա ջրերի բարբարոսաբար օգտագործման հարցը նույնպես իրավական գնահատական չի ստացել, ցավոք սրտի: Մեր դիմումով եղած քրեական գործը, որ կարճել էին, վերաբացեցին, բայց նորից պատասխանատուներին չպատժեցին՝ այս անգամ էլ վաղեմության ժամկետը հաշվի առնելով: Այդպես էլ չհասկացանք, թե ինչու է լիազոր պետական մարմինն այդքան թույլտվություններ տվել:
Հիմա իմ ունեցած տվյալներով՝ խնդիրը դեռևս մնում է, արտեզյան ջրերի օգտագործումը շարունակվում է: Քանակության վերաբերյալ տարբեր կարծիքներ կան. մեկն ասում է՝ մի քիչ պակասել է, մյուսն ասում ՝ չի պակասել, դեռ մի բան էլ ավելացել է:
Այսինքն՝ կան լուրջ խնդիրներ, և պետք է լուրջ միջոցառումներ իրականացնել խնդրին լուծում գտնելու համար, բայց, ըստ էության, քայլեր չեն արվել: Միայն մի քանի պիլոտային ծրագրերով դրվել են ջրաչափեր, որ տեսնեն, թե որոշ ձկնաբուծարաններ ինչքան ջուր են վերցնում, մի երկու տեղ էլ մեխանիզմ են դրել, որ ջուրն օգտագործվելուց հետո չգնա լցվի Արաքս գետը, այլ պոմպերով վերադարձվի ձկնաբուծարան, և նա նորից այդ ջուրն օգտագործի: Իրականում փոփոխություն, ըստ էության, չկա: Դա նույնն է, որ լուրջ հիվանդին դու վիրահատելու փոխարեն դեղ ես տալիս, ասում ես՝ դեղը խմիր, մինչև տեսնենք՝ ինչ կլինի: Այս վիճակն է:
– Այսինքն՝ վիրահատական միջամտություն չկա՞:
– Վիրահատական միջամտություններ չեն արվել, չնայած բանավոր ինչ-որ բաներ ասվում են տարբեր ամբիոններից, բայց իրական դաշտում գործնական քայլեր ես չեմ տեսել: Իմիտացիոն բաներ եղել են, բայց լուրջ գործնական քայլեր չեմ տեսել:
-Կառավարության կողմից չկա՞ հստակ ռազմավարություն ընդհանրապես ջրամբարներում ջրի օգտագործման, այդ օգտագործման ծավալների հետ կապված: Այս կառավարությունն իր մարտավարությամբ չի՞ տարբերվել նախորդներից:
– Ես մի 2 տարի առաջ էլի գարնանը գրեցի՝ քանի որ անձրևների քանակը շատ է, պետք է ուշադիր լինել, որ ջրամբարներից ոչ մեկը ջուր բաց չթողնի այլ նպատակներով, որ ջուրը կուտակվի: Որոշ պաշտոնյաներ տարբեր տեղերից ինձ ասացին՝ ի՞նչ ես խոսում, ո՞նց կարող է նման բան լինել:
Ես համոզված եմ, որ այդպիսի բան Հայաստանում կարող է լինել, որովհետև վերահսկողության մեխանիզմները գրեթե բացակայում են: Վերահսկողության մեխանիզները պետք է լինեն ոչ միայն պետության ձեռքին, այլ նաև մտահոգ քաղաքացիների: Դա հեշտ է իրականացնել, եթե կա ցանկություն:
Ինչ վերաբերում է ռազմավարություններին, ապա ես Հայաստանում դեռևս ոչ մի կառավարություն չեմ տեսել, որ լուրջ, մասնագիտական հետազոտության արդյունքում ինչ-որ մի ոլորտի հետ կապված ունենա լուրջ ռազմավարություն՝ բոլոր տվյալները հաշվի առնելով և հստակ ծրագրային քայլերի իրականացմամբ:
Ցավոք, նոր կառավարության մոտ նույնպես դա չեմ տեսել: Մարդիկ նույն մտայնությամբ են տառապում, որ եթե իրենք կառավարություն են, ուրեմն ամեն ինչ գիտեն և կարող են 5-10 հոգով ցանկացած բանի վերաբերյալ ճիշտ որոշում կայացնել կամ ճիշտ ռազմավարություն մշակել:
Բոլոր կառավարություններն այդպես են կարծում, ներկաներն էլ չեն տարբերվում այդ առումով: Ինչ քննարկում եղել է, եղել է իմիտացիոն, այսինքն՝ խոսվել է ու ոչ մի բան չի արտացոլվել պրակտիկ գործունեության կամ ծրագրերի մեջ: Իսկ լուրջ ծրագիր կազմելու համար պետք է լուրջ ներուժ, լուրջ մասնագիտական մասնակցություն, լուրջ քննարկում, շահերի ու գաղափարների լուրջ բախում, որը չի իրականացվել:
Մի օրինակ բերեմ. մենք հարց էինք տվել տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարին, ու մեզ պատասխանում են՝ ի՞նչ իմաստ ունի քննարկում անել այն խմբերի հետ, որոնք հակառակ կարծիքն ունեն: Այսինքն՝ եթե մարդիկ մտածում են, որ ով իրենց հակառակ կարծիք ունի, նրանց հետ քննարկումն անիմաստ է, ուրեմն մարդիկ տառապում են վերջին ճշմարտության բարդույթով:
– Ամեն դեպքում ձեր վերլուծություններն ի՞նչ են ցույց տալիս, ջրի սակավությունն ինչի՞ հետ է կապված:
– Իմ վերլուծությունները շատ մակերեսային են, որովհետև ես չունեմ տվյալների բազա, որից կարող եմ օգտվել ու հասկանալ, թե, ասենք, ինչքան է եղել տեղումների տարբերությունն անցյալ տարվա համեմատ, որ հատվածում որքան են եղել տեղումները, որ գետում հոսքն ինչքան է ձևավորվել: Իմ մակերեսային վերլուծություններն ասում են, որ գարունը եղել է անձրևային, ձյունը շատ է եղել, և ջրամբարներում չպետք է այսքան պակաս ջուր լիներ: Իմ տպավորությունն այդպիսին է:
Ես կարող եմ ենթադրել, որ ինչ-որ մարդիկ ջրամբարներից ջուր են բաց թողել այլ նպատակներով, որն ազդել է ամեն ինչի վրա, բացի բնակլիմայական պայմաններից: Գումարած դրան՝ Ախուրյանի ջրամբարի դեպքում ունենք Թուրքիայի գործոնը, որն այս տարի նոր ջրամբար է գործարկել, որի պատճառով Ախուրյանի ջրամբարում ջուրը պակասում է:
Բայց եթե մի տեղում կա ջրամբար, որը ջուր է կուտակում, և դրանից ներքև, ենթադրենք՝ կա փոքր հէկ, շատ հավանական է, որ ինչ-որ մի սեզոնի ջրամբարից ջուր բաց թողնվի այդ հէկը աշխատեցնելու նպատակով: Իմ տպավորությունն այնպիսին է, որ բացի բնակլիմայական պայմանների ազդեցությունից, նաև այլ խնդիր կա:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
