«Հայհոյանքը թույլի զենքն է, ուժեղ մարդը հայհոյելու, վիրավորելու կարիք չունի»․ Ռուբեն Բաբայան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը

-Պարո՛ն Բաբայան, նախօրեին Ազգային ժողովն ընդունեց հայհոյանքը քրեականացնող օրենք: Հայհոյանքի դեմն առնելու այս մեխանիզմը կիրառելի՞ է, թե՞ ոչ: Օրենքով կարո՞ղ ենք այսպիսի հարցերը լուծել, թե՞ խնդիրներն ավելի խորքային են:

– Խնդիրներն ավելի խորքային են, կարծում եմ՝ դա օրենքի հարց չէ, կրթության և մշակույթի հարց է: Պարզապես մենք այդքան երկար արհամարհել ենք և՛ կրթությունը, և՛ մշակույթը, որ հայհոյանքն ու վիրավորանքը դարձել են մեր առօրյան: Առավել ևս, եթե չեմ սխալվում, օրենքը հատուկ խմբեր է առանձնացնում, թե ում կարելի է հայհոյել, ում՝ չի կարելի: Ես այդքան էլ լավ չեմ հասկանում դրա իմաստը:

Կարծում եմ՝ նման հարցերը օրենքով չեն լուծվում, լուծվում են մշակույթով և կրթությամբ: Եթե մենք ունենք շատ տարածված բան, որ փոքր երեխաներին սովորեցնում են հայհոյանք և ուրախանում են, երբ երեխան առանց հասկանալու, թե ինչ է ասում, հայհոյում է: Հրճվում են ամբողջ ընտանիքով, հարևաններով, ընկերներով: Տրամաբանության բացակայության պարագայում փորձում են վիրավորանքով և հայհոյանքով լուծել հարցերը, սա օրենքի հարց չէ բոլորովին: Բացի այդ, շատ բարդ է որոշել, թե ո՛րն է հայհոյանք, ո՛րը հայհոյանք չէ:

– Շատերը հարց են բարձրացնում՝ արդյոք «կապիտուլյանտը», «հողատուն», «իդիոտկան» հայհոյա՞նք են, թե՞ ոչ:

– Հազար ու մի մանրուք կա, խճճվելու են, մտնեն դատական պրոցեսների մեջ, որոնք ծիծաղ են առաջացնելու։ Ես դրա արդյունավետությունը չեմ տեսնում: Ուզո՞ւմ ենք մեր հանրությունը հնարավորինս քիչ հայհոյի և վիրավորի, եկեք զբաղվենք կրթությամբ, մշակույթով, որովհետև ոչ մի կիրթ մարդ իրեն երբեք թույլ չի տա հայհոյանք, որքան էլ վիրավորված լինի որոշակի երևույթներից: Դա ներքին մշակույթի հարց է:

– Սահմաններին լարված է, և այդ ֆոնին շատերը մարդկանց մեղադրում են, որ նրանք անտարբեր են դարձել, սրճարան են այցելում, երաժշտություն են լսում, կարծես ոչինչ չի եղել: Դուք կարծում եք՝ հասարակությունն իսկապե՞ս անտարբեր է դարձել:

– Ես կարծում եմ՝ սրանք ձևական համեմատություններ են, որովհետև կյանքն իրենը վերցնում է, կյանքը չի կարելի կանգնեցնել: Կյանքն ի սկզբանե ուրախություն է: Լրիվ այլ հարց է, որ մենք այդքան տգետ գտնվեցինք, որ բազմաթիվ մարդկանց զրկեցինք այդ ուրախությունից: Խոսքը ոչ միայն զոհվածների մասին է, այլ նաև նրանց հարազատների, բարեկամների: Կյանքը պետք է շարունակվի նույնիսկ ամենադժվար իրավիճակներում:

Բերեմ օրինակ. երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, երբ ամենաբարդ իրավիճակն էր ռազմաճակատում, 1943 թվականին Երևանում բացվեց Երաժշտական կոմեդիայի թատրոնը: 1944-ին անցկացվեց առաջին շեքսպիրյան համամիութենական փառատոնը Երևանում:

Կյանքը պետք է դառնա արժեք, սուգը չի կարող արժեք լինել: Սուգը, մահը չեն կարող հավերժական լինել, չեն կարող արժեք լինել: Հակառակ դեպքում մենք միշտ կպտտվենք-կպտտվենք, կգանք ու նույն տեղում կկանգնենք:

Մենք կարծես փնտրում ենք առիթ, պատճառ, որ համընդհանուր սուգ հայտարարենք, որ կյանքին ամենաբնորոշ ձևերը վերացնենք մեր կենցաղից: Ո՛չ, մարդիկ պետք է ուրախանան, ու դա չի նշանակում, որ մարդիկ անհանգստացած չեն:

Մենք հենց հիմա երեք օրով եկել ենք Բերդ, Ճամբարակ, Վարդենիս, որտեղ ներկայացում ենք խաղում: Սրանք սահմանամերձ գոտիներ են, Վարդենիսում նախօրեին ռազմական գործողություններ են տեղի ունեցել, բայց այստեղ էլ է կյանքը շարունակվում, և մարդիկ ճիշտ են մոտենում: Մենք պետք է պատերազմին պատասխանենք նաև կյանքով, հակառակ դեպքում այս կողմնորոշումը, որ՝ վե՛րջ, կյանքն ավարտվել է, և սուգը հավերժական է, մեզ երբեք չի հանի այս վիճակից:

Պաշտպանվածությունը որևէ կապ չունի սգո հետ, կարելի է լինել և՛ կենսախինդ, սիրել կյանքը, և՛ միաժամանակ կարողանալ կազմակերպել քո երկրի պաշտպանությունը: Ավելին, ես կարծում եմ, որ պաշտպանվածությունը հենց հանուն կյանքի է կազմակերպվում, այլ ոչ թե հանուն մահվան:

– Այսինքն՝ սահմանային լարվածության օրերին հանրությունը պետք է լարված ապրի՞, թե՞ մարդիկ արդեն համակերպվել են:

– Դա մեր ռեալ իրավիճակն է այսօր, ու չգիտենք, թե որքան սա կտևի, որովհետև բոլոր դեպքերում պատերազմն ավարտված չի: Բայց մահին պետք է հակադրվել կյանքով, մահին չի կարելի հակադրվել մահով. սա միանշանակ է, եթե մենք ուզում ենք իսկապես հաղթած ժողովուրդ դուրս գալ: Հաղթանակը միայն ռազմի դաշտում չէ, հաղթանակը նաև այն է, երբ քեզ համար ամենամեծ արժեքը կյանքն է:

– Մեծ հաշվով այս աղմուկը և դիսկուրսը անիմա՞ստ են, երբ անընդհատ հակադրում են երկրի վիճակը մարդկանց ուրախանալուն:

– Ընդհանրապես, մեզանում այնքան է ընդունված դեմագոգիան, այնքան է ընդունված ուրիշին պարտադրել, թե ինչպես պետք է ապրել, ինչ արժեքներով պետք է ապրի, ինչպես պետք է իրեն պահի: Կարծում եմ՝ դա սխալ է, չի կարելի ուրիշներին թելադրել, թե ոնց ապրեն: Եթե համարում ես, որ այդպես ճիշտ չէ, դու այդպես մի ապրիր, բայց մի՛ պարտադրիր ուրիշին: Ոչ ոք դրա իրավունքը չունի:

– Իսկ այս համընդհանուր ատելությունն ու հայհոյանքը կարելի է զսպել միայն կրթությա՞մբ:

– Կրթությամբ և մշակույթով՝ ես ուրիշ ճանապարհ չեմ տեսնում: Կրթությունն ու մշակույթը, առավել ևս մշակույթը բերում են հանդուրժողականության: Վերջիվերջո, հայհոյանքն ու վիրավորանքը անհանդուրժողականության հետևանք են: Դա նրա հետևանքն է, որ եթե դու ինձ նման չես, ինձ պես չես մտածում, իմ թշնամին ես, իսկ թշնամու դեմ ես պայքարում եմ հայհոյանքով:

Տրամաբանական որևէ այլ ձև ես չգիտեմ: Կարծում եմ՝ ինչքան ավելի շատ փորձենք հանդուրժող լինել, ինչքան ավելի շատ փորձենք հասկանալ, որ մարդիկ տարբեր են լինում, որ կարելի է բանակցել, սեփական տեսակետը առաջ տանել առանց հայհոյանքի, այնքան կհաղթահարենք այս վիճակը: Ի վերջո, հայհոյանքը թույլի զենքն է, ուժեղ մարդը հայհոյելու, վիրավորելու կարիք չունի:

– Կարծում եք՝ այս խորհրդարանում նույնպե՞ս առկա կլինեն այդպիսի դրսևորումներ:

– Ամբողջ աշխարհի երկրների խորհրդարաններում ընդունված են և՛ հայհոյել, և՛ կռիվ անել, և՛ ձեռնամարտի բռնվել, դա միայն մեզ մոտ չէ: Բայց, կարծում եմ՝ կան ավելի քաղաքակիրթ ձևեր սեփական ճշմարտությունը, սեփական սկզբունքները առաջ տանելու:

Ավելին ասեմ, մենք հիմա խոսում ենք համատարած ատելության մասին, բայց իրականում ես կարծում եմ, որ հասարակությունը հոգնել է այդ շատ ատելությունից: Մենք դատում ենք զուտ ֆեյսբուքյան աղբյուրներում առկա տեքստերով, բայց մարդը ծնված է սիրելու համար:

Մանե Հարությունյան

MediaLab.am