«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է հանրային, քաղաքական գործիչ Գարեգին Միսկարյանը
– Պարո՛ն Միսկարյան, 44–օրյա պատերազմից մեկ տարի անց ի՞նչ ունենք: Ի՞նչ ունեինք դրանից առաջ:
– Եթե շատ կարճ ամփոփենք, ապա ինչպես պատերազմից առաջ ոչինչ չունեինք, այնպես էլ հիմա ոչինչ չունենք: Բայց խնդիրն ավելի հեռուն է գնում. ոչ թե պատերազմից առաջ ոչինչ չունեինք, այլ անկախությունից հետո ոչինչ չունեինք, որովհետև այն գաղափարները, որոնք հռչակվել էին, և այն նպատակները, որոնք դրվել էին, մնացին որպես գաղափարներ:
Նպատակ չընկալվեցին, հանրության կողմից չընդունվեցին, իսկ դրանք հռչակողներն էլ ոչինչ չարեցին, որպեսզի հանրությունն ընկալի ու ընդունի: Խիստ կասկածում եմ, որ այդ ամենը գրողները պատկերացնում էին՝ ինչ են գրում, եթե պատկերացնում էլ էին՝ հաստատ չէին պատկերացնում, թե ինչպես էին դա հանրայնացնելու, այսինքն՝ այդ գաղափարներն ինչպես են դարձնելու հանրության սեփականությունը:
– Նկատի ունեք, որ այդ գաղափարներն ու նպատակները անիրատեսակա՞ն ու անիրագործելի՞ էին:
– Իրատեսական էին, թե ոչ՝ կախված է նրանից, թե հանրությունը որքանո՞վ էր պատրաստ դրանք սեփականացնելու, դրանք դարձնելու իրենը ու լծվելու դրանք իրականացնելու գործին: Կյանքը ցույց տվեց, որ հանրությունը պատրաստ չէր, ու միջավայրն ընդհանրապես պատրաստ չէր մարսելու այն անկախությունը, որը մեզ տրվեց, և գրանցելու ու տեր կանգնելու այն հաղթանակին, որին մենք կարողացանք հասնել միասնաբար:
– Պարո՛ն, Միսկարյան, ձեր այս կարծիքին, անկասկած, չեն համաձայնի անկախությունից հետո ՀՀ բոլոր ղեկավարները, քանի որ նրանք բազմիցս են խոսել այն ձեռքբերումների, հաջողությունների մասին, որոնք, ըստ նրանց, մսխեցին իրենց հեղափոխական իշխանություն հռչակածները:
– Այն, ինչ կատարվեց անկախության հռչակումից հետո, ու այն, ինչ ունեինք մինչև 2018 թվականը, վառ ապացույցն է իմ ասածի: Այսինքն՝ այդ ձեռքբերումները շատ ժամանակավոր ու պայմանական էին, դրանք ավելի շատ ձեռքբերումների իմիտացիա էին, քան բուն ձեռքբերումներ:
Նրանք խոսում են այն մասին, թե իբր իրենց ժամանակ թղթերով ամեն ինչ նորմալ է եղել, այսինքն՝ մենք՝ որպես պետություն կերտող ժողովուրդ, որպես պետականության իմաստը խորապես ընկալող և հռչակված արժեքներին տեր կանգնող, ժողովրդավարական պետություն կերտող ժողովուրդ, առաջին հերթին ղեկավարները, չենք եղել և, ցավոք սրտի, դեռ չենք:
Իսկ բռնապետական ճանապարհով իբր այդ ձեռքբերումները, որոնք եղել են, լինելու էին ժամանակավոր, որովհետև այդ փուլում մեր «ձեռքբերումները» շատ հեղհեղուկ էին: Մի խումբ մարդիկ, այո՛, ձեռքբերումներ ունեցել են, բայց որպես ժողովուրդ, ժողովրդավարական ինստիտուտներ կայացնելու պատրաստ կամ դրա ցանկությունն ունեցող հանրություն ու ղեկավարներ չենք ունեցել:
Ունեցել ենք բռնապետ, որը սեփական կարգն է հաստատել, ունեցել ենք ֆեոդալ, որը բաժանել է, որ տիրի, բայց դրանք չէին կարող հեռանկար ունենալ Հայաստանում, ու ժամանակն էլ դա ցույց տվեց, իսկ այն, ինչ արել են նրանք, բերել է նրան, ինչ ունեք այսօր, այդ թվում՝ նաև 2018 թվականի իշխանափոխությունը և ձևավորված կառավարությունը իր բոլոր արատներով հանդերձ:
– Կարո՞ղ էին անկախ Հայաստանի ղեկավարներն այնպես անել, որ չունենայինք այս պատերազմը, ու ի՞նչ պետք է անեին, որ չարեցին:
– Պատերազմը քաղաքականության շարունակությունն է, այսինքն՝ եթե վարում ես ոչ արդյունավետ քաղաքականություն, ունենում ես պատերազմ, կամ եթե չես ունենում պատերազմ, վերանում ես, դա էլ է տարբերակ:
Քաղաքականությունն այնքան բազմաշերտ է, որ այսօր թվարկել, թե ինչն ինչպես պետք է արվեր, որպեսզի մենք ունենայինք բալանս արտաքին հարաբերություններում ու կարողանայինք խուսափել պատերազմից, դժվար է: Միանշանակ եղել են տարբերակներ, որոնք կիրառելու դեպքում գրեթե հարյուր տոկոսով պատերազմից կխուսափեինք, կամ դրա անհրաժեշտությունը չէր լինի:
– Պարո՛ն Միսկարյան, պատերազմի ավարտից հետո մենք լսեցինք փոխադարձ հնչող մեղադրանքներ, որոնք մինչ օրս չեն դադարում, սա բնական, նորմա՞լ արձագանք է, թե՞ պատերազմից հետո պետք էր այլ գործելաոճ որդեգրել:
– Պետք է հասկանալ, որ պետությունը թողնել մարդկանց բարի կամքի վրա ու ակնկալել, որ այդ փրկիչը կգա ու ամբողջ ժողովրդին կփրկի՝ միամտություն է, միֆ, ինչը մեր մոտ ձևավորվել ու արմատացել է: Պետությունը բոլորինս է, ու դրա որակը, այդ թվում՝ անվտանգության հարցերը, որոնք պետության կարևորագույն լուծելիք հարցերից են, կախված է ոչ թե ղեկավարների, այլ հանրության որակից. եթե ժողովուրդը քաղաքականապես հասուն է, ապա թույլ չի տալիս, որ իր իշխանությունը յուրացվի՝ բռնությամբ կամ դեմագոգիայով ու պոպուլիզմով, իսկ եթե քաղաքականապես հասուն չէ, ապա միշտ կգտնվեն ճարպիկ մարդիկ, որոնք կփորձեն յուրացնել այդ իշխանությունը ու կհաջողեն:
Ինչ-որ մարդկանց մեղադրելը նույն քաղաքական գծի շարունակությունն է, որն ունեցել ենք անկախությունից ի վեր: Փոխադարձ մեղադրանքների վրա են կենտրոնացնում մարդկանց ու շեղում բուն խնդիրներից, բայց պետք է հասկանալ, որ այդ մեղադրանքները ոչ մի տեղ չեն տանելու, իհարկե պետք է գնահատականներ տալ, բայց դրանք պետք է հանրային մակարդակում ու օդում հնչող չլինեն, պետք ստեղծել պետություն, ինստիտուտներ, որտեղ կոմպետենտ կառույցը կքննի ու իրական գնահատական կտա թե՛ հեղափոխությունից կամ իշխանափոխությունից հետո կատարված սխալներին, թե՛ մինչ այդ կատարվածներին:
2018-ից հետո սրա համար էինք ասում, որ պետք է քաղաքական գնահատական տրվի, որպեսզի կարողանանք հասկանալ մեր սխալները, դասեր քաղենք ու առաջ շարժվենք, ցավոք սրտի, դա չեղավ, և մինչև հիմա այդ տեղապտույտի մեջ ենք: Բոլոր ղեկավարների օրոք էլ ունեցել ենք այդ սխալները, որոնք բերեցին այսօրվա պարտությանը, և բոլորի օրոք ունեցել ենք հնարավորություն կերտելու իրապես կայուն, զարգացող, ամուր պետություն, հիմա էլ ունենք, բայց, ցավոք սրտի, ինչքան էլ էվոլյուցիոն ճանապարհով աճում ենք որպես քաղաքական ազգ, միևնույն է, դեռ այդ բավարար կրիտիկական շերտը չկա, որը կարող է բեկում մտցնել ու հիմք դնել ժողովրդավար պետության:
– Պատերազմից հետո բարձրաստիճան պաշտոնյայից սկսած մինչև սովորական քաղաքացին, ըստ ձեզ, դասեր քաղեցի՞ն:
– Դա շատ անհատական է, ու դժվար է ասել, թե անհատապես ով ինչ դաս քաղեց, բայց խորքային առումով՝ որպես հանրություն, որը պետք է որոշակի քայլեր աներ, որոշակի դրսևորումներ ունենար այդ քաղած դասերի արդյունքում, ես չեմ տեսնում: Առանձին անհատների մակարդակում տեսնում եմ, բայց դրանք շատ փոքրիկ դեպքեր են, որոնք բավարար չեն, որ մենք համարենք, թե որպես ազգ հետևություններ ենք արել ու փնտրում ենք լուծումները:
– Իսկ այդ իրավիճակում Արցախի ու Հայաստանի առաջ ծառացած մարտահրավերներն ինչպե՞ս ենք լուծելու:
– Նախ պետք է հասկանանք, թե ինչ ենք մենք ուզում որպես ժողովուրդ, ուզո՞ւմ ենք ժողովրդավարություն, թե՞ ոչ, եթե ուզում ենք՝ ի՞նչ արժեքների վրա ենք դրանք խարսխելու: Ուզո՞ւմ ենք որպես ժողովուրդ հիմք դնել սահմանադրականության, այսինքն՝ այն պետությունը, որը մենք հռչակել ենք, իրապես ուզո՞ւմ ենք, թե՞ ինչ-որ մեկը գրել է, մենք էլ գրածի մասին չենք մտածում:
Երբ հանրության գոնե մեկ տոկոսը խորապես գիտակցի դրա բովանդակությունը, դրա կարևորությունը ու սկսի այդ ուղղությամբ քայլեր անել, կլուծենք Հայաստանի խնդիրը, որը կբերի նաև Արցախի խնդրի լուծմանը: Եթե չկարողանանք ուժ գտնել մեր մեջ, և նորից վերականգնվեց օլիգարխիկ համակարգը կամ, որ ավելի վատ ու հավանական է՝ բռնապետականը, վերջնականապես կկորցնենք Հայաստանի ինքնիշխանությունը և այլևս որոշողը մենք չենք լինելու, ինչպես հիմա չենք, Արցախի հարցում:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
