«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհ. Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի տնօրեն Ռուբեն Բաբայանը
– Պարո՛ն Բաբայան, 44-օրյա պատերազմի ավարտի տարելիցն է այսօր: 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ը Հայոց պատմության մեջ ի՞նչ օր է ձեզ համար:
– Մեծ ողբերգության ու ցավի օր է, բայց գիտե՞ք՝ մեծ ողբերգությունները մի օրում չեն գալիս, դրանք բազում օրերի հետևանք են: Այդ օրը նաև ինչ-որ սահման գծող օր էր: Երևի թե յուրաքանչյուր ժողովրդի, պետության պատմության մեջ լինում է մի այնպիսի իրադարձություն, որը պետք է որոշի «հետո»-ի ճանապարհը՝ ինչպե՞ս ես շարունակելու ճանապարհդ, կյանքդ, քո երկրի պատմություն կերտելը:
– Ի՞նչ սովորեցրեց նոյեմբերի 9-ը հայ ժողովրդին:
– Կարծում եմ՝ բոլորի համար պարզ դարձավ, որ նույն ձևով հնարավոր չէ շարունակել: Որքան էլ ցավալի է, բայց ողբերգությունը կարող է նաև բուժիչ դեր խաղալ, եթե դու ճիշտ դասեր ես քաղում: Եթե չես քաղում այդ դասերը, եթե քեզ թվում է, որ սա պարզապես ինչ-որ իրադարձությունների հետևանքով է տեղի ունեցել, շատ մեծ է վտանգը, որ ամեն ինչ կարող է կրկնվել:
Որքան էլ դժվար է խոստովանել, բայց մեր ժողովրդի պատմության մեջ շատ են ողբերգական իրադարձությունները, չափից ավելի շատ են: Հա՛, գոյություն ունի մի խոսք, որ ամեն մի սերունդ ունի իր պատերազմը. մեզ մոտ մի սերնդի վրա երեք պատերազմ եկավ, սա չափից ավելի շատ էր: Բայց, ցավոք սրտի, ասեմ, որ կոնցեպտուալ լուրջ քննարկումներ, որոնք կկողմնորոշեն, թե մենք ինչպե՞ս ենք տեսնում մեր ժողովրդի ճակատագիրը, ինչպիսի՞ պետություն ենք ուզում կառուցել, ինչպիսի՞ անվտանգության համակարգ ենք ուզում ստեղծել, ի՞նչ արժեքների ենք դավանում, ես չեմ լսում:
– Ինչո՞վ եք դա բացատրում, պարո՛ն Բաբայան, ինչո՞ւ ձեր նշած այդ հարցերի պատասխանները գտնելու ուղղությամբ չի արվում ոչինչ, փոխարենը շարունակվում են փոխադարձ մեղադրանքներն ու վիրավորանքները:
– Գուցե սխալվում եմ, բայց, կարծում եմ՝ ամեն ինչի հիմքում վախն է ընկած: Իրականությանը բաց աչքերով նայել, հանրության հետ շատ անկեղծ խոսել, սեփական մեղավորությունն ընդունել, մշտապես մեղավորներ չփնտրել քեզանից դուրս:
Մեծ պահանջ ունենք շատ անկեղծ խոսքի, ցավոք սրտի, անկեղծ խոսակցությունների բոլոր փորձերը միանգամից հանդիպում են ահավոր պիտակավորման, ու հարցը փակվում է: Մարդկայնորեն հասկանում եմ նրանց, որոնք այդքան էլ ցանկություն չունեն լուրջ քննարկումների ու ճշմարտությունն ասելու, որովհետև միանգամից ենթարկվում են պիտակավորումների, ու շատ մեծ կամքի ուժ է պետք այդ ամենին դիմանալու և շարունակելու ասել այն, ինչ մտածում ես, ինչը բնավ չի նշանակում, թե դա վերին ատյանի ճշմարտություն է, ո՛չ, բայց պետք է կարողանալ անկեղծ խոսել, անկեղծ քննարկել, ընդ որում՝ բոլոր թեմաները:
Նոյեմբերի 9-ը, կոպիտ ասած, կրախ էր և միայն ռազմական կրախ չէր: Պարտություն կրելը միայն զենքի առավելության կամ ավելի ժամանակակից լինելու հետևանքով չէ: Մեկ տարի առաջ կարծում էի, որ սա սառը ցնցուղի պես կլինի, կտա հնարավորություններ շատ լուրջ քննարկումների՝ պետություն կառուցելու և բազում այլ հարցերի վերաբերյալ, բայց ցավով պետք է խոստովանեմ, որ բացի մի քանի դեպքից, նմանատիպ այլ դեպքեր չտեսա:
Ձեր նշած փոխադարձ վիրավորանքները, խորհրդարանում այդ իրավիճակը գալիս են նրանից, որ գուցե նրանք միմյանց հետ լուրջ քննարկման հարցեր չունեն, դրա համար էլ զբաղվում են անհատական հարցերով, փորձելով պարզել, թե ո՞վ է ավելի բարոյական, ո՞վ՝ չէ:
– Քաղաքական վերնախավին մի կողմ թողնենք, ձեր տպավորությամբ՝ հայ հասարակությունը, շարքային քաղաքացին նոյեմբերի 9-ից հետո կարողացա՞ն վերստին արժևորել հայրենիքի, պետության, մարդու նշանակությունը: Նկատե՞լ եք այդ փոփոխությունը:
– Լավ հարց էր, շնորհակալություն: Սկզբից ասացի, որ այդ ողբերգությունը մեկ օրվա հետևանք չէ, կարծում եմ, որ մի օրում էլ հնարավոր չէ փոփոխություններ սպասել: Սա խոր, անձնական վերլուծության խնդիր է, ամեն մեկս մեր ներսում պետք է անենք դա: Կարծում եմ՝ մարդիկ սկսել են մի քիչ ավելի շատ մտածել: Մտածողները հիմնականում չեն աղմկում: Հաճախ ենք ասում ատելության մթնոլորտ և այլն, բայց դա ստեղծողները նրանք են, ովքեր ունակ չեն մտածելու, միայն աղմուկ են հանում:
Բոլոր դեպքերում, կարծում եմ՝ մեծ մասը սկսել է մտածել այն հարցի մասին, որի մասին մենք չենք մտածել 30 տարի, թե ի՞նչ է պետությունը, ի՞նչ ենք մենք, ինչպիսի՞ պետություն ենք ուզում կառուցել, արդյոք անվտանգության այն երաշխիքները, որոնցով մեզ կերակրում էին 30 տարի, գործո՞ւմ են, թե՞ ոչ:
Հույս ունեմ, որ հանրությունն իր մեծամասնությունով առողջացման գործընթաց է ապրում, որտեղ յուրաքանչյուրս պետք է մեր դերը կատարենք ու կարողանանք առաջին հերթին շատ անկեղծ լինել, որովհետև, կարծում եմ՝ մեր ողբերգության հիմքում ընկած էին վախն ու ոչ անկեղծ լինելը:
– Պարո՛ն Բաբայան, կեղծավոր լինելն ինչո՞վ եք պայմանավորում, խոսքս միայն քաղաքական վերնախավի ու հանրության շփմանը չի վերաբերում, մարդկային ամենապարզ շփման մեջ էլ, կարծես, անկեղծությունը բացակայում է, ինչո՞ւ:
– Եկանք-հասանք արժեքային համակարգին: Եթե արժեքային համակարգի կենտրոնում մարդն է՝ իր բոլոր լավ ու վատ, ուժեղ ու թույլ կողմերով և այլն, ապա կա նաև անկեղծությունը: Եթե մենք համարենք, որ մարդն է կենտրոնում, և նա մեզ հետաքրքրի իր էությամբ, այլ ոչ թե՝ շինծու կերպարով, այդ ժամանակ նրա հանդեպ կլինենք անկեղծ, դուրս կգանք այն կաղապարներից, որոնց մեջ ենք: Այդ ժամանակ կունենանք այն, ինչ ուզում ենք, որովհետև հնարավոր չէ չունենալ լավ երկիր, որտեղ ապրում են լավ, անկեղծ մարդիկ:
– Կարո՞ղ էինք խուսափել Հայոց պատմության մեջ նոյեմբերի 9 ունենալուց ու ինչպե՞ս:
– Այո՛, կարելի էր խուսափել, եթե արժեքային համակարգի կենտրոնում լիներ մարդը, եթե մենք մտածեինք մարդուն փրկելու մասին, այդ պարագայում ո՛չ այդքան զոհ կտայինք, ո՛չ էլ այդքան տարածք կկորցնեինք: Բայց մեր արժեքային կենտրոնում մարդը չէր, մարդկային կորուստների թվերն այնպես ենք արտաբերում, ասես խոսքը հանրահավաքի մասնակիցների մասին է: Մեր ողբերգությունը սրա մեջ է, մենք տեղափոխվեցինք մի դաշտ, որտեղ լավ է զգում մեր թշնամին, ու պարտվեցինք: Պարտվեցինք, որովհետև մենք մեր արժեքներով առաջ չեկանք:
– Արժեքային համակարգի կենտրոնում մարդուն ի՞նչն է փոխարինել, պարո՛ն Բաբայան:
– Փողն է ու անձնական շահը, իշխանությունը: Հույս ունեմ, որ դեռ կտեսնեմ մի ուրիշ Հայաստան, որտեղ կենտրոնում կլինի մարդը:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
