«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Freedom House-ի հայաստանյան ներկայացուցիչ Անդրանիկ Շիրինյանը
– Պարո՛ն Շիրինյան, Freedom House-ն իր մտահոգությունն է հայտնել ՀՀ քրեական օրենսգրքի ծանր վիրավորանքը քրեականացնող նոր դրույթի կիրառման կապակցությամբ ՀՀ քաղաքացու նկատմամբ կայացված առաջին դատավճռով։ Ինչո՞ւ է այս դրույթը մտահոգիչ:
– Քրեական օրենսգրքի այս հոդվածի հետ կապված՝ սա մեր երրորդ հայտարարությունն է. հետևել ենք այս օրենքի գործարկման ողջ գործընթացին: Երբ օրենքի նախագիծը մտավ խորհրդարան, այդ ժամանակ Freedom House-ը հանդես եկավ հայտարարությամբ, երբ առաջին քրեական գործը հարուցվեց՝ կրկին հանդես եկանք հայտարարությամբ, հիմա էլ, երբ առաջին մեղադրական դատավճիռն է հրապարակվել: Այս հոդվածը չի արտահայտում Հայաստանի Հանրապետության ԵԱՀԿ պարտավորությունները, չի համապատասխանում Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիային, ինչպես նաև՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) նախադեպային վճիռներին:
Հոդվածի մասով հատկապես մտահոգիչ է այն փաստը, որ հավելյալ պաշտպանություն է նախատեսվում հանրային ծառայողների, պետական պաշտոնյաների նկատմամբ: Առհասարակ ՄԻԵԴ-ի նախադեպային վճռով ամրագրված է, որ, ընդհակառակը՝ պետական պաշտոնյաները ենթակա են ավելի ծանր քննադատության, քան մասնավոր անձինք: Այս հոդվածը չի համապատասխանում Հայաստանի միջազգային պարտավորություններին:
– Արդարադատության նախարարի տեղակալ Գրիգոր Մինասյանը, անդրադառնալով Freedom House-ի մտահոգությանը, նշել է, որ Հայաստանում ազատ խոսքի իրավունքի չարաշահում կար, և այդ իսկ պատճառով նպատակահարմար էր Քրեական օրենսգրքում ծանր վիրավորանքը քրեականացնող նոր դրույթի կիրառելը: Նրա խոսքով՝ այդ մտահոգությունները լսելի են, բայց կար խնդիր, որը պետք է լուծվեր, իսկ տվյալ պահի լուծումը սա էր: Համակարծի՞ք եք նախարարի հետ, նոր դրույթը որքանո՞վ եք խնդրի լուծում համարում:
– Խնդիրը լուծելու համար կարիք կա հասցեագրելու այն իրավիճակը, որտեղ այն առաջացել է՝ վիրավորանքների ու հայհոյանքների հետ կապված, նկատի ունեմ բևեռացումն ու տարանջատումը, որ առկա են հասարակության մեջ: Նախևառաջ այդ ուղղությամբ պետք է քայլեր ձեռնարկվեն: Մեզ համար շատ գնահատելի է, որ պետական պաշտոնյաների ու արդարադատության նախարարության համար լսելի են մեր ու մեր միջազգային գործընկերների մտահոգությունները, բայց, ինչպես հայտարարություններում նշել ենք, կոչ ենք անում չեղարկել օրենքի կիրառումը, որովհետև քրեականացումը նախևառաջ համահունչ չէ ՀՀ-ի ստանձնած միջազգային պարտավորություններին: Նմանօրինակ օրենքները ազդում են ազատ խոսքի իրավունքի, մեդիաազատությունների վրա, կարող են հանգեցնել ինքնագրաքննադատության:
– Իրավիճակի հասցեագրում ասելով՝ նկատի ունեք ներկա-նախկին, սև-սպիտակ բաժանումնե՞րը:
– Հայաստանում Freedom House-ի համար առաջնահերթություններից մեկը, որ առանձնացրել ենք, հասարակության բևեռացումն է: Կարող ենք տարբեր կերպ անվանել՝ սևերի և սպիտակների բաժանում, բայց ես չեմ ուզում այդ բառամթերքը կիրառել: Ներկայումս հասարակությունների բևեռացումը հայկական ֆենոմեն չէ. կոնցեպտը նույնն է՝ հասարակության բաժանումը հակադիր բևեռների:
– Այսինքն՝ իշխանությունը, նաև ընդդիմությունը նախևառաջ ա՞յդ խնդիրը պետք է վերացնեն, պարո՛ն Շիրինյան:
– Հասարակության մեջ համերաշխության վերականգնումը պետք է լինի առաջին քայլը, եթե մենք ուզում ենք ունենալ առողջ հասարակություն, հասարակություն, որտեղ վիրավորանքն ու հայհոյանքը տեղ չունեն, իսկ օրենսդրական մակարդակով նմանօրինակ կարգավորումները ժամանակավրեպ լուծումներ են ու ցանկալի արդյունքի չեն հանգեցնելու: Դա ռեպրեսիվ միջոց է, որն ազդում է խոսքի ազատության վրա ու ընդունված չէ ժողովրդավար երկրներում:
– Ձեզ համար հստա՞կ է, թե որտե՞ղ է վերջանում խոսքի ազատությունը, և որտե՞ղ են սկսվում հայհոյանքն ու վիրավորանքը, որովհետև օրենսդրական նմանատիպ կարգավորումներ մշակողներն էլ չեն հստակեցնում այս սահմանը:
– Մասնագիտությամբ լինելով իրավաբան՝ պետք է ասեմ, որ իրականում շատ բարդ է գծել խոսքի ազատության ու վիրավորանքի սահմանները: Առհասարակ, այս օրինագծի մասով խնդրահարույցը հենց քրեականացումն է, որը միջազգային նորմերով ընդունելի մեխանիզմ չէ, ու երկրորդ բաղադրիչը՝ այն, որ օրինագիծը հավելյալ պաշտպանություն է նախատեսում պետական պաշտոնյաների համար:
– Պարո՛ն Շիրինյան, կոնկրետ այս ու միջազգային կառույցների այլ հայտարարությունները որքանո՞վ են Հայաստանում մեկնաբանվում ըստ էության, առանց մանիպուլյացիաների:
– Ես հետևում եմ, թե ինչպես են մեր հայտարարությունները ներկայացվում որոշ լրատվական կայքերում, ու այն բևեռացվածությունը, որի մասին ասացի, դրսևորվում է նախևառաջ լրատվական դաշտում: Կան տարբեր քաղաքական շահեր, ու ըստ այդմ էլ տարբեր լրատվամիջոցներ հայտարարությունները մեկնաբանում են տարբեր կերպ. հայտարարությունները գործիք են դառնում լրատվամիջոցների ձեռքին:
Անկախ լրատվամիջոցները պետք է այս հայտարարություններն օգտագործեն հարթակ տրամադրելու համար փորձագետներին, հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին ու այլոց՝ գիտելիքահենք քննարկումներ ծավալելու համար: Միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպության հայտարարությունների մեկնաբանումները այն բառամթերքով, որ որոշ լրատվամիջոցներ օգտագործում են, բացարձակ անընդունելի է:
– Հայաստանում առկա ի՞նչ խնդիրներ կան, որոնք այժմ Freedom House-ի ուշադրության կենտրոնում են:
– Հայաստանում կազմակերպության գործունեություն ծավալելու ընթացքում մենք մի շարք հայտարարություններ ենք արել, ու մեր ուշադրության կենտրոնում հատկապես մարդու իրավունքներին, քաղաքացիական հասարակությանը, մեդիային ու խոսքի ազատությանը վերաբերող խնդիրները կամ օրենսդրական կարգավորումներն են:
Մենք հետևում ենք եզդի իրավապաշտպան Սաշիկ Սուլթանյանի դեմ հարուցված քրեական գործին, այս մասով ևս հայտարարություն ենք արել, մեր ուշադրության կենտրոնում է նաև քաղհասարակության նկատմամբ պարբերաբար տեղի ունեցող հարձակումները՝ տարբեր խմբավորումների կողմից, ինչի պաշտպանության պահանջով ևս հայտարարություն ենք արել ժամանակին: Բարձրաձայնել ենք նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտի առնչությամբ խնդիրների մասին:
– Պարո՛ն Շիրինյան, համաձա՞յն եք ընդդիմության հետ, որ Հայաստանում ժողովրդավարության աննախադեպ նահանջ է գրանցվում, և մենք թևակոխում ենք դեպի բռնապետություն:
– Մեզ հիմա մտահոգում են հատկապես այս օրենքի մասով զարգացումները, ու, կարծում ենք, որ դրանք ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և խոսքի ազատության ոգով չեն ու չեն համապատասխանում դրանց: Freedom House-ը տարեկան երեք զեկույց է ունենում, որոնք այս կամ այն կերպ գնահատում են ժողովրդավարության ցուցանիշները, երեքն էլ անդրադառնում են Հայաստանին:
Փետրվարի վերջին լույս կտեսնի «Ազգերն անցումային շրջանում» զեկույցը, որում կտեսնեք, թե ինչպես է գնահատվել Հայաստանի ժողովրդավարության վարկանիշը:
– Մեդիային վերաբերող օրենքներն ու սահմանափակումները, որոնք, ինչպես իշխանությունն է ասում, միտված են ոլորտը կարգավորելուն, ըստ ձեզ, բնավ չե՞ն կարգավորում ու առկա խնդիրները չե՞ն լուծում:
– Կարծում եմ, որ դրանք չեն լուծում առկա խնդիրները, ու դրանք լուծելու համար կրկնեմ, պետք է նախևառաջ շտկել այն միջավայրը, որում զարգանում են այդ խնդիրները, աշխատել հանրային համերաշխության վերականգնման ուղղությամբ, վերացնել հասարակության բևեռացվածությունը։ Սրանք խնդիրներ են, որ ոչ միշտ են հնարավոր լուծել օրենսդրական կարգավորումներով:
– Լիահո՞ւյս եք, որ կոնկրետ այս օրենքի դրույթը հետ կկանչվի:
– Լիահույս եմ, որ օրենքը կչեղարկվի, քանի որ այն առաջացրել է Freedom House-ի, մեր այլ միջազգային գործընկերների, Հայաստանի քաղհասարակության անհանգստությունը։ Մեծ հույս ունեմ, որովհետև բացի սա, այն նաև չի համապատասխանում Հայաստանի ստանձնած միջազգային պարտավորություններին, ՄԻԵԴ-ի նախադեպային որոշումներին:
ՄԻՊ-ը ևս դիմել է Սահմանադրական դատարան՝ այս օրենքի սահմանադրականությունը վիճարկելու համար, որտեղ օգտագործված են Freedom House-ի հայտարարությունները, և ակնկալում եմ, որ ՍԴ-ն ևս իր որոշման մեջ կարձանագրի փաստը, որ օրենքը չի համապատասխանում ՀՀ Սահմանադրությանն ու նրա ստանձնած միջազգային պարտավորություններին:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
