«Մեդիալաբի հարցերին պատասխանում է միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանը
– Պարո՛ն Ղազարյան, վերջին օրերին մեծ աղմուկ բարձրացավ ադրբեջանցիների կողմից հայ զինծառայողներին գնդակահարելու տեսանյութի առնչությամբ: Ձեր կարծիքով՝ հայկական կողմն ի՞նչ պետք է անի միջազգային հանրությունից իրավական աջակցություն ստանալու համար՝ հաշվի առնելով, որ միջազգային հանրությունը երբեմն փորձում է նաև հավասարության նշան դնել՝ նշելով, որ նման տեսանյութեր կան նաև հայերի կողմից արված:
– Նախ՝ բոլոր դեպքերում սխալ է հավասարության նշան դնելը: Նույնիսկ եթե Ադրբեջանն էլ ունի նման տեսանյութեր, դա չի նշանակում, թե դա պետք է արդարացում համարել: Այս տեսանյութը կարելի է համադրել Հադրութում ծերունու և երիտասարդի գնդակահարության բովանդակության հետ: Ավելին՝ այստեղ մենք գործ ունենք արտադատական մահապատժի հետ, այսինքն՝ մահապատիժ կամայականորեն, առանց դատարանի որոշման:
Մենք տեսնում ենք, որ սա միանշանակ նաև մարդասիրական իրավունքի խախտում է, որովհետև ռազմագերիներին գնդակահարելն արգելվում է, դա պատերազմական հանցագործություն է համարվում: Տեսանյութը ցնցող էր, որովհետև նման տեսանյութեր սովորաբար շատ քիչ են: Սա բացահայտում է, որ նման դեպքերը համակարգային բնույթ ունեն, արդեն կարելի է պատկերացնել, որ եղել է հրաման, ուրեմն պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն ոչ միայն գնդակահարողները, այլ նաև հրամանատարները:
Պարզ է նաև, որ գնդակահարության նպատակը ոչ թե ռազմական առավելության հասնելն էր, որի դեպքում թույլատրվում է կյանքից զրկել զինվորին, այլ ուրիշ նպատակ են ունեցել: Մենք կարող ենք պատկերացնել, որ այդ նպատակը ռասիզմն է, ու դա արդեն միջազգային հանցագործություն է, որը չունի ժամկետային սահմանափակում, չունի տարածքային սահմանափակում:
Ցանկացած պետության տարածքում հայտնվելիս այդ պետությունները կարող են այդ անձանց քրեական հետապնդման ենթարկել: Նման հանցագործությունները տարբերվում են այլ տեսակի հանցագործություններից, որոնց նկատմամբ քրեական հետապնդումը սովորաբար սահմանափակվում է ժամանակով, տարածքով, քաղաքացիությամբ և այլն: Իսկ նման հանցագործությունները այդպիսի սահմանափակումների չպետք է ենթարկվեն:
– Պարո՛ն Ղազարյան, Ադրբեջանի այս գործողություններին ինչպիսի հասցեական գնահատականներ պետք է տրվեն, ինչպես կարելի է զսպել Ադրբեջանին, քանի որ գիտենք, թե նման դեպքերում ոնց են հերոսացնում այդպիսի արարք թույլ տվողներին:
– Այն իրավական գործընթացները, որոնք արդեն ընթացքի մեջ են երկու տարի՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում և Արդարադատության միջազգային դատարանում, բավականին համապարփակ, բուն ընթացքի մեջ են, և հասկանալի է, որ դրանք անընդհատ համալրվելու են նոր փաստերով, նոր ապացույցներով:
Կարծեմ արդեն ժամանակն է մտածել իրավական գործիքներն ավելի դիվերսիֆիկացնելու մասին: Հիմա շատ է խոսվում Միջազգային քրեական դատարանի մասին, պետք է ուսումնասիրել այդ դատարան դիմելու հնարավորությունը:
Բայց առավելապես, նույնիսկ առավել մեծ արդյունավետություն կլինի, եթե մենք սկսենք համակարգված կերպով, համընդհանուր իրավազորության հիմքով քրեական հետապնդումներ իրականացնել, որը կատարվում է Հայաստանում:
Կարծում եմ՝ մանավանդ որ նոր գլխավոր դատախազ ունենք, մենք շատ տեղ ունենք այդ պրոցեսն ավելի զարգացնելու և՛ քանակական, և՛ որակական առումներով:
Մանավանդ որ, նոր Քրեական դատավարության օրենսգիրքը ավելի լայն հնարավորություններ է տալիս: Այդ դեպքում մենք կունենանք ոչ թե մեկ կամ երկու միջազգային ատյան, այլ յուրաքանչյուր դաշնակից պետություն կլինի պոտենցիալ դատական ատյան, որպեսզի նման մարդկանց քրեական հետապնդման ենթարկեն առանց վաղեմության ժամկետի:
– Իսկ ի՞նչ կարող ենք ակնկալել եվրոպական և միջազգային դատարաններից, քանի որ գիտենք, որ Հայաստանն արդեն կոնկրետ քայլեր է արել այդ ուղղությամբ:
– Ակնկալիքները ի սկզբանե եղել են, պարզ է, որ խախտումներն արձանագրվելու են, լինելու են վճիռներ, բայց դրանք ունեն իրենց արագությունը, բավականին երկար ժամանակ կպահանջվի: Ահա թե ինչու երբ ես առաջարկում եմ, որ Հայաստանն ինքը այդ անձանց քրեական հետապնդման ենթարկի, ընդ որում՝ ոչ միայն իր տարածքում, այլև ներկայացնելով այլ պետություններին բավարար ապացույցներ՝ հասնել նրան, որ այդ պետություններն իրենց տարածքում քրեական հետապնդման ենթարկեն այդ անձանց: Իհարկե, նախևառաջ, նրանց պետք է նույնականացնել:
Իսկ արդեն միջազգային ատյաններում, սովորաբար, դատավարությունները երկար են տևում: Բայց դրանք շատ կարևոր հարթակ են, որովհետև միջազգային ատյանները սահմանում են նշաձող, որից վերև արդեն զարգանում են այն դեպքերը, երբ միջազգային դատարանում փաստը դառնում է ապացույց, արդեն աներկբայորեն օգտագործվում է և՛ միջազգային դիվանագիտական հարաբերություններում, և՛ քաղաքական փաստաթղթերում, և՛ քաղաքական ճնշման փաստական, ապացուցողական բազա են դառնում: Այնպես որ, որպես նվազագույն պահանջ միջազգային բոլոր ատյաններով մենք պետք է անցնենք և անցնում ենք: Մենք դեռ տասնամյակների գործ ունենք այնտեղ անելու:
– Այսինքն՝ շատ արագ մենք չենք կարող միջազգային դատարաններից արդյունք ակնկալել:
– Այո՛, բայց այդ գործընթացները դեռ նոր փաստերով են համալրվելու, դեռ նոր կոնֆլիկտներ են լինելու, և այդ գործընթացները տևելու են տասնամյակներ: Բայց յուրաքանչյուր գործընթաց հիմք է հանդիսանում այլ կիսադատական, արտադատական, նաև մոնիթորինգային պրոցեսների, միջազգային իրավունքում նոր նորմեր ընդունելու, այլ դատական ատյաններ փնտրելու: Չէ՞ որ դատարանները մեկը մյուսից օգտվում են, իրար վկայակոչում են:
Հեղինակավոր միջազգային կազմակերպությունները և այլ կառույցներ իրենց սեփական գործընթացներում օգտվելու են դատարանների հաստատած ապացույցների առատությունից: Հիմա մենք այն ճանապարհին ենք, որ մեզ մոտ արդեն կրկնվում են իրավախախտման տեսակները, և արդեն սկսում են ձևավորվել և՛ նոր տեսակի փաստեր, և՛ առատ ապացույցներ: Դրանք բոլորը կոչված են ստեղծելու գլոբալ միջազգային կարծիք, որ Ադրբեջանը սպառնալիք է և վտանգ է ներկայացնում տարածաշրջանային ու միջազգային խաղաղությանը: Դա պետք է մեր վերջնական նպատակը լինի:
Այդ պետությունը պետք է ինքն իրեն զսպի՝ հասկանալով, որ իր դեմ կարող է կոալիցիա ձևավորվել, ինչպես, օրինակ՝ Սերբիայի դեմ կոալիցիա ձևավորվեց, որովհետև նրանք գործողություններ էին իրականացնում, տարածքներ էին անեքսիայի ենթարկում ու ցեղասպանություն իրականացնում Կոսովոյում, Բոսնիայում, ուղղակի այնտեղ մասշտաբները շատ ավելի մեծ էին:
Ի վերջո, պետք է հասնենք նրան, որ կոալիցիա ձևավորվի այս երկու պետությունների դեմ, որոնք սպառնում են միջազգային խաղաղությանն ու անվտանգությանը: Եթե այսպես շարունակվի, մենք այսպես հետևողականորեն տասնամյակներով գործենք միջազգային ատյաններում, ոչ միայն կստեղծենք փաստերի, ապացույցների առատություն, այլև կհասնենք նրան, որ ստեղծվի համընդհանուր կարծիք, որ այդ պետություններին պետք է զսպել:
Այլ ելք ես չեմ տեսնում, մնացածը քաղաքական պատժամիջոցներ են, որոնք արդեն կապված են ոչ թե նորմերից, այլ աշխարհաքաղաքական իրավիճակից:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
