«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) փորձագետ Դավիթ Ստեփանյանը
– Պարո՛ն Ստեփանյան, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստում տեղի ունեցած քննարկումն ինչպե՞ս եք գնահատում: Համակարծի՞ք եք հնչող մեկնաբանություններին, թե սա հայկական դիվանագիտության հաղթանակն էր:
– Ես այդքան բարձր չէի գնահատի, թե դիվանագիտության հաղթանակն էր, որովհետև կոնկրետ, հասցեական հայտարարություններն այնքան էլ շատ չէին, որքան պետք է լինեին, բայց, ամեն դեպքում, դա բավականին դրական քայլ էր այս իրավիճակում: ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստը ցույց տվեց, որ Ալիևը, մեծ հաշվով , փոս է փորել իր համար, այսինքն՝ եթե Հայաստանի ղեկավարությունը տեղի չի տալիս ու Ադրբեջանին չի տալիս Սյունիքով այդ միջանցքը, որը նա պահանջում է Լաչինի փոխարեն, ստացվում է, որ Ալիևը փոս է փորել հենց իր համար, որովհետև անիմաստ նոր հարված է հասցրել սեփական երկրի իմիջին, ինչը, հասկանում ենք, առանց այս էլ ողորմելի վիճակում է:
Ադրբեջանի մասին այսօր լավ կարծիք հնչում է միայն այն մարդկանց կողմից, որոնք Ադրբեջանից գումարներ են ստանում, կլինի դա Բրյուսելում, Մոսկվայում կամ Վաշինգտոնում: Այդ առումով, այո՛, այդ նիստը բավականին դրական էր, բայց ավելի կոնկրետ քայլեր ես չեմ սպասում դրա արդյունքում:
– Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ռուսաստանի ներկայացուցչի հայտարարությունը՝ Լաչինի միջանցքի շուրջ ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ:
– Բավականին անատամ հայտարարություն էր, մեծ հաշվով, այլ բան չէի էլ սպասում Ռուսաստանից, քանի որ Ռուսաստանը, մեծ հաշվով, այս իրավիճակի պատանդն է, ու ինքն է իրեն գցել այս իրավիճակում, երբ սանձազերծել ու արտոնություն է տվել 44-օրյա պատերազմին:
Դեռ այն ժամանակ էր պարզ, որ վերջում նա հայտնվելու է Թուրքիայի ու Ադրբեջանի ճիրաններում, իսկ Ուկրաինայից հետո, երբ Ռուսաստանը հարձակվեց Ուկրաինայի վրա, իրավիճակն ավելի բարդացավ, ու այսօր, մեծ հաշվով, Ռուսաստանը չի կարող խոսել, գործել առաջին հերթին՝ Թուրքիայի, երկրորդ հերթին՝ Ադրբեջանի դեմ: Հետևաբար, որևէ անսպասելի բան այդ հայտարարության մեջ ես չտեսա ու չլսեցի:
– Իսկ այդ պարագայում Լաչինի միջանցքի շուրջ ստեղծված իրավիճակն ինչպե՞ս է հանգուցալուծվելու:
– Լաչինի միջանցքը վաղ թե ուշ բացվելու է, Ալիևն այդքան ռեսուրս չունի, որ շարունակի այն փակ պահել, բայց դա չի նշանակում, որ մենք պետք է նստենք ու սպասենք, թե ե՛րբ է Ալիևը որոշելու ճանապարհը բացել, գործել է պետք:
Կա բավականին մեծ գործիքակազմ Ալիևի վրա ազդելու, ինչը մինչ օրս չի կիրառվել Հայաստանի կողմից: Այս իրավիճակում զիջումների գնալ թե՛ Արցախի, թե՛ Հայաստանի կողմից, կնշանակի հերթական «մատը դնել Ալիևի բերանը», որի վերջնարդյունքը լինելու է ձեռքի կուլ տալը, ինչպես ասացվածքն է ասում թուրքերի մասին: Հերթական մատը չպետք է դնենք Ալիևի բերանը, որպեսզի մեր ձեռքը կուլ չտա:
Որևէ զիջում չպետք է անել, բայց կա գործիքակազմ, գործիքակազմն այն է, ինչ անում է մեր դիվանագիտությունն այսօր, բայց դրան զուգահեռ պետք է նաև նոր մեթոդներ կիրառել, որոնք մինչ օրս չեն կիրառվել: Օրինակ՝ ինձ համար հասկանալի չէ, թե ինչո՛ւ Հայաստանի կողմից չեն հրավիրվում աշխարհի տարբեր երկրներից լրագրողներ Լաչինի միջանցք: Ինչո՞ւ մեր ԱԳՆ-ն չի հրավիրում, ինչո՞ւ օնլայն չի լուսաբանվում այդ ամենը:
Երեկ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչն ասաց՝ մենք չգիտենք, թե ի՛նչ է կատարվում Լաչինում, կողմերից ենք ստանում տեսանյութերը: Թող հրավիրեն մարդկանց, որ գան, իրենց աչքով տեսնեն, ինչո՞ւ չեն հրավիրում, այսինքն՝ մեր գործողություններն էլ են թերի, այդ ամենն օնլայն ռեժիմով պետք է հեռարձակվի աշխարհով մեկ, մարդիկ պետք է իմանան՝ Ադրբեջանն ինչ է անում:
– Այսինքն՝ եթե հայկական կողմն ավելի պատշաճ աշխատանք տաներ, ապա հնարավոր էր ՄԱԿ-ում բոլորովին ա՞յլ պատկեր ստանալ:
– Միանշանակ, միանշանակ, ու այդ թերի աշխատանքի պատճառը նորից Ռուսաստանն է, որովհետև Արցախի ղեկավարությունն առաջին հերթին համառորեն չի ուզում գործել Ռուսաստանի դեմ, այսինքն՝ անել որևէ քայլ, որը Ռուսաստանին դուր չի գա:
– Հայաստանի ղեկավարությո՞ւնն էլ է այդ տրամաբանությամբ շարժվում:
– Հայաստանից միայն քննադատություն է հնչում Ռուսաստանի հասցեին: Այո՛, տեղին է այդ քննադատությունը, բայց դա քիչ է, պետք են գործողություններ, եթե դու հրավիրում ես միջազգային հանրությանը, եթե ասում ես, որ մենք ուզում ենք, որ ՄԱԿ-ի ներկայացուցչություն լինի Արցախում, որ մարդիկ գան, տեսնեն իրավիճակը, ուրեմն պետք է կոնկրետ գործողություններ անես: Իսկ կոնկրետ գործողություններից թիվ մեկը այդ իրավիճակի լուսաբանումն է: Չեմ կարծում, որ եթե մեր ԱԳՆ-ն հրավիրի, օրինակ՝ BBC-ի լրագրողներին, նրանք չեն գա, բոլորն էլ կգան ու կգրեն այն, ինչ տեղի է ունենում: Սա շատ կարևոր գործոն է, որը չի օգտագործվում:
Արցախցիները պետք է գործեն, արցախցիները պետք է դուրս գան խաղաղ երթով նույն Լաչինի միջանցքում, այդ «էկոլոգների» դիմաց կանգնեն ու իրենց պահանջները ներկայացնեն, այդ ամենը պետք է արվի տեսախցիկների առաջ:
– Պարո՛ն Ստեփանյան, Հայաստանում իրականացվող բողոքի ակցիաների մասով են նաև քննադատություններ հնչում, որ չպետք է գնալ այս կամ այն դեսպանատան դիմաց ու ինչ-որ բան պահանջել, որ հիմնական պահանջը պետք է լինի ՀՀ Կառավարությունից: Այս ակցիաներն ինչ-որ ազդեցություն ունենո՞ւմ են:
– Դա միանգամայն սխալ կարծիք է, ցանկացած դեպքում միջազգային հանրությունը պետք է տեղյակ լինի՝ ինչ է կատարվում, ես շատ ուրախ եմ, որ Ռուսաստանի դեսպանատան շենքի դիմաց վերջապես եղավ ցույց: Ռուսաստանի դեսպանատան շենքը պետք է շրջափակվի, ու այնքան ժամանակ շրջափակված պահեն նույն արցախցիները, մինչև Լաչինի միջանցքը չբացվի:
Մեզ չի հետաքրքրում ու չպետք է հետաքրքրի՝ Ռուսաստանն ի՛նչ խնդիրներ ունի Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ: Ռուսաստանը ստանձնել է պարտավորություն ու դա պետք է կատարի, սա միանշանակ է: Հետևաբար շատ ճիշտ քաղաքականություն է, որ մարդիկ դուրս են գալիս, շրջափակում են դեսպանատները: Այլ հարց է, որ դրա հետ մեկտեղ պետք է նաև այլ ուղղություններով աշխատել:
– Եթե անգամ Լաչինի միջանցքը բացվի, նման երրորդ փորձը չի՞ կրկնվի:
– Փորձերը լինելու են այնքան ժամանակ, մինչև Արցախի հարցն ու հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները վերջնական չկարգավորվեն: Ի՞նչ ինտենսիվությամբ է Ալիևն այդ սադրանքներին գնալու ու մինչև ո՞ւր է գնալու՝ կախված է առաջին հերթին Հայաստանի, հետո նոր Արցախի քաղաքականությունից:
– Իսկ այդ կարգավորմանը մենք մո՞տ ենք:
– Ե՛վ մոտ ենք, և՛ հեռու ենք: Ամեն ինչ կարող է լուծվել մեկ ամսվա ընթացքում ու ամեն ինչ կարող է ձգվել տարիներով: Կարգավորման հարցը կախված է երկու-երեք ածանցյալ հարցերից. թիվ մեկ հարցը «Զանգեզուրի միջանցքն» է, երկրորդը սահմանազատման ու սահմանագծման հարցն է, որտեղ մեխը անկլավներն են, որը պահանջում է Ադրբեջանը, երրորդը Արցախի կարգավիճակի հարցն է:
– Պարո՛ն Ստեփանյան, որ այդ կարգավորումը հնարավոր լինի, պետք է ձեր նշած հարցերի լուծումը լինի այնպես, ինչպես Ադրբեջա՞նն է ուզում:
– Ադրբեջանական, թուրքական ու ռուսական կողմի պատկերացումներով՝ կարգավորումը նշանակում է Հայաստանի պետականության վախճան, դա մեզ համար անընդունելի է, մենք չենք կարող այդ քայլին գնալ: Տալ արտատարածքային միջանցք Հայաստանի տարածքով, նշանակում է Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը դնել կասկածի տակ, նշանակում է, որ հետագայում այս կոնֆլիկտը շարունակվելու է, այսինքն՝ դա միայն կբացի Ալիևի ախորժակը: Տալ անկլավները՝ նշանակում է Հայաստանը դնել այն նույն վիճակում, որում այսօր գտնվում է Արցախը, իսկ այն գտնվում է ռազմավարական ճանապարհների վրա:
Այսօր որևէ փոխըմբռնում հնարավոր է միայն Արցախի հարցում, նկատի ունեմ կարգավիճակը, որովհետև դա է մեզնից պահանջում աշխարհը, ու, ցավոք սրտի, միայն այդ հնարավորությունը մենք ունենք այսօր, այսինքն՝ գնալ զիջումների այդ հարցում, միայն արցախցիների իրավունքները պաշտպանելու պայմանով, այստեղ կա բանակցելու տեղ, այլ հարցերում՝ չկա:
Ընդհանուր միտքն այն է, որ նոր զիջումներ անելով՝ մենք խաղաղություն չենք ստանալու, դրա մասին պետք է մոռանանք, խաղաղություն կարող ենք ստանալ միայն ու միայն զիջումներ չանելով ու գործելով: Ալիևը պետք է հասկանա, որ ամեն ինչ այնպես չէ, ինչպես ինքն է տեսնում: Մենք տեսանք, որ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, Իռլանդիայի դիրքորոշումը շատ հասցեական էր, որ մենք մենակ չենք, ու որ ամեն ինչ ունի ողջամտություն, իսկ Ալիևն արդեն անցել է ողջամտության սահմանները: Ալիևը պետք է հասկանա, որ Հայաստանից զիջումներ սպասելն անիմաստ է:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
