«Մեդիալաբի հարցերին պատասխանում է միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանը
– Պարո՛ն Ղազարյան, Հայաստան-Արցախ ճանապարհին անցակետ տեղադրելուց հետո Հայաստանն արդեն երկրորդ անգամ է դիմել ՄԱԿ-ի Արդարադատության միջազգային դատարան: Երևանն ակնկալում է Հաագայից, մինչև հայցի վերաբերյալ վերջնական վճիռը, միջանկյալ միջոց կիրառել Բաքվի նկատմամբ՝ պահանջելով անխափան տեղաշարժի ապահովումը Լաչինի միջանցքով։ Ի՞նչ սպասելիքներ ունենանք դատարանից։
– Նման դիմումը սպասելի էր, որովհետև սրանք արդեն նոր փաստերի հիման վրա են, նախկին դիմումը վերաբերում էր Շուշիի տակ «բնապահպանների» կողմից ճանապարհի արգելափակմանը, իսկ հիմա արդեն պետությունն է անցակետ դնում ճանապարհին: Բնականաբար, սպասելի էր, որ նոր դիմում պետք է ուղարկվի ՄԱԿ-ի Արդարադատության դատարան։
Իմ կարծիքով՝ սա իրավաբանորեն ավելի բարդ հարց է, քան նախկինը։ Վստահ եմ՝ Ադրբեջանն ասելու է, թե անօրինական ոչինչ չկա, իր երկրի օրենսդրության շրջանակներում է ամենը անում, իր սուվերեն տարածքում, բայց այստեղ խնդիր է, որ օրենք է նաև նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունը, որում նման կարգավորում սահմանված չէր։ Առավել մանրամասնորեն կարող եմ խոսել, երբ կարդամ Միջազգային դատարան ուղարկված դիմումը։ Բայց սպասելի էր, որ նոր գանգատ կներկայացնեն, որովհետև նոր փաստ կա։
– Այս նոր փաստը հայկական կողմին ավելի շա՞տ հնարավորություն է տալիս։
– Դիմումին պետք է ամբողջությամբ ծանոթ լինեմ, բայց կարող եմ ասել, որ այստեղ որակապես այլ խնդիր է բարձրաձայնվում, քան նախկինում։ Խնդիրը դարձյալ վերաբերում է տեղաշարժի իրավունքին, բայց՝ այլ փաստական հանգամանքներում։
– Ադրբեջանը բացմիցս փորձել է ապացուցել, թե դա օրինական անցակետ է, իրենք կկարողանա՞ն ՄԱԿ-ի դատարանին դա ապացուցել, թե՞ ոչ։
– Կարծում եմ, որ Ադրբեջանին չի հաջողվի դա անել, որովհետև նախկին որոշումներով էլ միջազգային ատյանը բազմիցս հղում է կատարել նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրին՝ որպես կարգավորող օրենքի:
Բնականաբար, դատարանի համար պետք է որ նորից առանցքային լինի այդ օրենքը, այլ ոչ թե Ադրբեջանի տեղաշարժի կամ իրենց պետական սահմանի մասին ելքի ու մուտքի վերաբերյալ ներպետական օրենսդրությունը, որովհետև սա իրավարար տեքստ է, որն արդեն միջազգային փաստաթղթով է կարգավորում, թեկուզ ընդհանրացված կերպով, քանի որ սա պայմանագիր չէ, այլ՝ համաձայնագիր, բայց միջազգային իրավունքի համար օրենք է համարվում։
Կարծում եմ՝ բարձր դատարանը խնդիրը կլուծի՝ հայացքը հառելով նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթին, իսկ դրանով նախատեսված չէ անցակետ, և հետագա քայլերը պետք է որ նախատեսված լինեն արդեն միջպետական կամ եռակողմ միջազգային պայմանագրով։ Դատարանը նման լուծում կտա, բայց սա դեռ վերլուծություն է, պետք է դիմումին առավել մանրամասն ծանոթանալ։
– Եթե ենթադրենք, որ դատարանը այդ միջանկյալ միջոցը կկիրառի․․․
– Միջանկյալ միջոցը բոլոր դեպքերում կկիրառվի, Ադրբեջանն էլ կասի՝ անխափան երթևեկն ապահովում եմ, թող գան ստուգվեն, անցակետն անցնեն, ինչպես պետական սահմանն են հատում, բայց, կարծում եմ, միջանկյալ միջոցի կիրառումը դատարանը կբավարարի։
– Պարո՛ն Ղազարյան, եթե վերջնական վճիռն էլ Ադրբեջանի դեմ լինի, Ադրբեջանը կկատարի՞ այն, որովհետև նախորդ վճիռն էլ ըստ էության մինչ օրս չի կատարվել։
– Դժվար է ասել, որովհետև, ամենայն հավանականությամբ, մինչև վերջնական վճիռը իրավիճակն էլի փոփոխված կլինի, էլ չեմ ասում տարածաշրջանը, մենք խոսում ենք 8-10 կամ 5-6 տարիների կտրվածքով։ Նախկին որոշումից անցել է կես տարի, բայց հիմա ունենք փոփոխված իրավիճակ, այսինքն՝ «բնապահպանները» ճանապարհի արգելափակումը վերացրել են։
– Կա՞ն մեխանիզմներ, որով կպարտադրեն պատասխանող կողմին, տվյալ դեպքում՝ Ադրբեջանին, կատարել միջազգային դատարանի վճիռը, եթե հրաժարվում է դա անել։
– Նման որոշումների մեխանիզմ չկա, դատական կամ դատարանին կից մեխանիզմ չկա։ Միակ հույսը պետք է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի վրա դնել, բայց այնտեղ էլ ոչ թե մեխանիզմ է, այլ հարցերը լուծվում են քվեարկությամբ, ընդ որում՝ շատ հակասական բնույթի քվեարկությամբ, հետևաբար կարելի է ասել, որ մեխանիզմ չկա։
Կա միայն Անվտանգության խորհուրդը, որը շատ ավելի մասշտաբային, ծավալուն խախտումների դեպքում միայն օրակարգում կընդգրկի նման հարց, թեև չի բացառվում, որ այդ հարցը վաղ թե ուշ կհայտնվի օրակարգում, որովհետև Ադրբեջանն անընդհատ կրկնում է իր այս վարքագիծը։ Հիմա նման մի նոր վարույթ է հարուցվել Իսրայելի դեմ՝ կապված նրա վերջին մի քանի տասնամյակ վարվող քաղաքականության հետ ընդդեմ Պաղեստինի և դատարանի որոշ որոշումներ չկատարելու կապակցությամբ։
– Այսինքն՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նման գործողությունն էլ ժամանակատա՞ր է, պարո՛ն Ղազարյան, արդյունքը շատ շուտ հնարավո՞ր չէ տեսնել։
– Այո-այո, երկար ու շատ ժամանակատար իրավական գործընթաց է։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
