«Ցավոք սրտի, այսօր ուսուցիչն ավելի ցածր հեղինակություն ունի, քան թաղային որևէ հեղինակություն». Սերոբ Խաչատրյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը

– Պարոն Խաչատրյան, ի՞նչն է թերի մեր կրթական համակարգում, հասարակության մեջ, որ սպունգի նման վերցնում է քրեական ենթամշակույթը, վատը, արատավորը: 

– Հայաստանում մի խնդիր կա՝ խորքային անվստահություն պետական, հասարակական ինստիտուտների նկատմամբ: Կա խորքային անվստահություն ոստիկանության, դատական համակարգի, ընդհանրապես կառավարող մարմինների նկատմամբ, և նույնիսկ հեղափոխությունն այստեղ շատ բան չփոխեց: Այդ նույն անվստահությունը շարունակվում է: Դա միգուցե գալիս է նրանից, որ մենք երկար տարիներ պետականություն չենք ունեցել, մեր պետական ինստիտուտները կայացած չեն: Այդ իրավիճակում մարդիկ փորձում են իրենց հարցերն ինքնուրույն լուծել:

Այսինքն՝ եթե ինչ-որ մեկն ինձ համար խնդիր է ստեղծել, ես ոչ թե դիմում եմ իրավապահ մարմին, դիմում եմ ինչ-որ մի ինստիտուտի, որն այդ հարցերով զբաղվում է, այլ փորձում եմ ինքս լուծել իմ հարցերը՝ որոշ դեպքերում բռնության, որոշ դեպքերում՝ կոռուպցիայի միջոցով, որոշ դեպքերում՝ ծանոթ-բարեկամ գտնելու միջոցով:

Այսինքն՝ այստեղ մենք մի խորքային ճգնաժամ ունենք, երբ պետություն կամ ուժեղ ինստիտուտներ չունենալու պատճառով քաղաքացիները մի տեսակ լքված են եղել, և դա բերել է այն փիլիսոփայությանը, որ եղունգ ունես՝ գլուխդ քորիր կամ ինքդ քո գլխի ճարը տես, հույս մի ունեցիր ոստիկանից, դատավորից կամ որևէ այլ պաշտոնյայից: Այս մշակույթը մենք նաև տեսնում ենք քրեական դեպքերից, ծեծկռտուքներից, տեսանք, որ անգամ պատգամավորներն են իրենք իրենց հարցերը լուծում՝ ուժ գործադրելով կամ իրար վիրավորելով: Այս ամենը երբ երեխաները տեսնում են, իրենք էլ են փորձում այդ մշակույթը յուրացնել:

Մենք հաճախ փորձում ենք դպրոցը բարեփոխել, դպրոցում ինչ-որ բան փոխել, կրթության տևողությունն ենք երկարացնում, ավագ դպրոցներ ենք ստեղծում, նոր, հետաքրքիր, իդեալական, ճոխ թեմաներ են գրում դասագրքերում տարբեր բաների մասին, բայց երբ մեծերի կյանքը չի փոխվում, այդ դպրոցում տեղի ունեցող փոփոխություններն իրենց արդյունքը չեն տալիս: 

Ես մի թարմ օրինակ բերեմ. հիմա շատ բուռն քննարկվում է թվանշանների խնդիրը դպրոցներում, որ թվանշաններն այդքան կարևոր չեն, երեխան պետք է գիտելիքի համար սովորի, ոչ թե թվանշանի: Ես լրիվ համաձայն եմ, իդեալական վիճակում այդպես պետք է լինի, բայց երբ երեխան տեսնում է, որ իրական կյանքում ոչ թե գիտելիքն է գնահատվում, այլ թուղթը, կոչումը, կապը, ուժը, ազդեցությունը, նա, բնականաբար, էլ չի արժևորում գիտելիքը: Մտածում է՝ ես ինչի՞ համար սովորեմ: Սա շատ կարևոր հարց է. մինչև մենք մեծերի կյանքը չփոխենք, կրթական համակարգի փոփոխություններն արդյունք չեն տա: 

Ցավալի մի բան ասեմ. շատերը մտածում են, որ կրթական համակարգից պետք է սկսել փոփոխությունները. այո, բայց մեր կրթական համակարգը այդքան հզոր չէ, որ մեծերի մշակույթն էլ փոխենք: Կրթական համակարգը առավելագույնը կարող է դասագիրքը փոխել, դասավանդման ինչ-ինչ մոտեցումներ փոխել, բայց եթե այդ փոփոխությունները հակադրվում են իրական կյանքին, երեխան հավատում է իրական կյանքին, ոչ թե դասագրքին կամ ուսուցչի արտաբերած ճառին: Սա շատ կարևոր է: Ցավոք սրտի, այսօր ուսուցիչն ավելի ցածր հեղինակություն ունի, քան, ասենք՝ թաղային որևէ հեղինակություն: Հատկապես տղաները առավելապես ցանկանում են նմանվել այդ թաղային հեղինակությանը: 

– Տարիներ շարունակ հանրությանը հրամցվում են անորակ սերիալներ, որտեղ նույնպես հրամցվել է, որ գողականը հարգի է, իսկ սովորողը՝ «դոդիկ»: Սա ի՞նչ դեր է խաղում նոր սերնդի աշխարհընկալման վրա: 

– Իհարկե որոշակի դեր խաղացել է, բայց ես այստեղ շատ չէի ուզենա սերիալները մեղադրել, որովհետև սերիալներն իրենք էլ բիզնես նախագծեր են, և սերիալ նկարողը նայում է, թե ինչ կարող է վաճառել հասարակությանը: Եթե, օրինակ՝ նա սերիալը նկարի վեհ գաղափարների մասին, գիտելիքի մասին, չի կարողանալու վաճառել այդ սերիալը: Նույնիսկ երկու տարի առաջ կրթական թեմաներով, դպրոցի մասին սերիալներ եղան, դրանցում դպրոցը ավելի շատ ներկայացվում էր որպես 

մի տարօրինակ տեղ, ավելի բացասական շեշտադրմամբ, հումորային համատեքստում: Այսինքն՝ սերիալներն էլ են հետևանք: Նրանք նայում են, թե հասարակությունն ինչի հետևից է գնում, դա են փորձում վաճառել: Դրա համար եմ ասում՝ եթե մենք սերիալներն արգելենք, հարցը չենք լուծում, որովհետև էդ սերիալներում ընդամենը իրական կյանքի վերարտադրությունն է:

– Իսկ նոր Հայաստանում ի՞նչ կարելի էր անել կրթության ոլորտում, որ չի արվել, ի՞նչն է բաց մնացել:

– Արդեն երևի թե 5 տարի կլինի, որ ես այս հետազոտության տվյալները մեջբերում եմ. այդպիսի մի հետազոտություն կա դպրոցահասակ երեխաների առողջապահական վարքագծի վերաբերյալ: Դա հայտնի միջազգային ծրագիր է, որին Հայաստանն էլ է մասնակցում: Այդ ծրագրի համապատասխան՝ մեր 13-15 տարեկան դեռահասները Եվրոպայում ամենակռվարարն են: Ես մտածում եմ, որ, օրինակ՝ հեղափոխությունից հետո լավ կլիներ այս հարցերի մասին մենք լուրջ քննարկումներ անենք: Մենք մինչև այսօր որևէ ռազմավարական փաստաթուղթ չունենք:

Ավելին ասեմ, նույնիսկ եթե այդ փաստաթուղթը ունենանք էլ, կարևոր է, որ այն չմշակվի հին մոտեցմամբ, ասենք՝ ինչ-որ հանձնախումբ ստեղծել, հոնորարներ տալ այդ մասնագետներին և ինչ-որ մի փաստաթուղթ դնել քննարկման: Ոչ, պետք է այդ փաստաթուղթ ստեղծելու մոտեցումներն էլ փոխել: Այսօր կրթությունը մի իրավիճակում է, որ կրթության հարցերը հնարավոր չէ լուծել միայն կրթության մասնագետների միջոցով: Այսօր կրթական ծրագրեր գրելու համար մեզ պետք է նաև IT ոլորտի աջակցությունը, մեզ պետք է առողջապահության ոլորտի, տնտեսական բլոկի, արվեստի ոլորտի աջակցությունը:

Եթե մենք կրթության մի քանի մասնագետներով նստում, գրում ենք կրթության զարգացման ծրագիր, դա չի բերելու որևէ արդյունքի, պետք է փոխել այդ մոտեցումը: Պետք է ավելի բաց, ավելի մասնակցային աշխատել, փորձել կրթությունը որոշ իմաստով այլ ոլորտների հետ կապել: Կրթության խնդիրները միայն կրթության մեջ չեն արդեն: Ինքը շատ, էսպես ասենք՝ տարածվել է, գնացել է այլ ոլորտներ, և եթե ուզում ենք կրթության վիճակը լավացնել, այդ մյուս ոլորտներից էլ պետք է սկսենք մեր հարցերը լուծել: 

– Այդ ուղղությամբ ոչինչ չի՞ արվում:

– Ես գիտեմ, որ ինչ-որ փաստաթղթեր մշակվում են, բայց դա արվում է էլի նախկին մոտեցմամբ: Այսինքն՝ միջազգային որևէ կազմակերպություն գումար է հատկացնում, ստեղծվում է աշխատանքային խումբ, ինչ-որ նախագիծ է մշակվում, հետո այդ նախագիծը քննարկվում է, ինչ-որ առաջարկություններ են արվում, վերջում այդ նախագիծը կարող է ի վերջո մի օր ընդունվել և վերջ: Ինքը մնում որպես մի թուղթ, որովհետև այդ թղթի միջի գրած բովանդակությունը մենք կոլեկտիվ մտածողությամբ դուրս չենք բերել: Այսօր Հայաստանի համար ամենակարևոր հարցերը գաղափարական լուծումներ տալն է:

Հեղափոխության թիվ մեկ նպատակը պետք է լիներ այն, որ հեղափոխությունից հետո պետք է ինչ-որ գաղափարական լուծումներ առաջարկվեին, գաղափարական նոր լուծումներ քննարկվեին: Այդ նոր գաղափարները չեն լինում այնպես, որ 5 հոգով կաբինետում գրեն, կամ մի հոգի իր տանը նստած գաղափարախոսություն գրի: Դա պետք է լինի տարբեր ոլորտների մարդկանց մի տեղ հավաքելով և նրանց կոլեկտիվ մտածողությունը աճեցնելով, հասունացնելով:

Մենք այդ խնդիրը այս 30 տարում չենք լուծել, մենք մինչև հիմա չունենք մի նորմալ փաստաթուղթ, որը, կարող ենք ասել՝ կրթության ոլորտում ինչ-որ լուրջ փաստաթուղթ է: Բոլոր փաստաթղթերը միջազգային փողերով մի քանի ամսում մի քանի հոգու կողմից մշակված փաստաթղթեր են: Ամեն անգամ նախարարներն իրենց փորձագետներին են փորձում այդ գործին լծել: Այսինքն՝ մենք այս 30 տարում այդպես էլ ոչ մի մնայուն բան չենք ստեղծել մեր կրթության ոլորտում: 

Մանե Հարությունյան

MediaLab.am