«Մեդիալաբի» հարցազրույցը իրավապաշտպան Զառա Հովհաննիսյանի հետ
– Տիկի՛ն Հովհաննիսյան, Անկախության օրվա կապակցությամբ Նիկոլ Փաշինյանը ներկայացրեց Հայաստանի վերափոխման ռազմավարությունը՝ ինչպիսի Հայաստան կունենանք 2050 թվականին։ Ըստ ձեզ՝ ինչո՞ւ է խոսվում 30 տարի անց սպասվող փոփոխությունների մասին և ոչ առաջիկա ժամանակահատվածի։
– Այսօրվա քաղաքական ուժը փաստացի չի ցանկանում հստակորեն իրեն տրված 5-ամյա մանդատի շրջանակում լուծումներ առաջարկել և դնում է դա հեռավոր ապագայի վրա։ Միգուցե սա միտում է՝ հասարակությանը տալ ազդակ, որ պետք է երկար պաշտոնավարել, և այդ մանդատը բավարար չէ, որպեսզի այդ խնդիրները լուծվեն։
Բայց մենք գիտենք, որ քաղաքական համակարգը այնպիսին է, որ այս ընտրություններին կարող են ընտրել այս քաղաքական ուժը՝ այն էլ ձայների մեծամասնությամբ, մյուս ընտրությունների ժամանակ ամենևին նման պատկեր չգրանցվի, և հույս դնել, որ այդ քաղաքական ուժը կարող է հռչակել գաղափարներ, որոնք 30 տարի հետո կարող են իրականություն դառնալ, կարծում եմ՝ այնքան էլ իրատեսական չէ։
Պետք է հնչեցնել այն գաղափարները և միտումները, այն հնարավորությունները, որոնք տվյալ քաղաքական ուժը կարող է իրագործել իրեն վստահված մանդատի շրջանակում և ժամկետում։
Հնարավոր է, որ այդ ժամկետում արված փոփոխությունները պայմանավորեն հաջորդ ընտրությունները, և նրանք առավել երկար մնան և շարունակեն իրենց գործընթացը, բաց չխոսել այսօրվա հրատապ հարցերի մասին և փորձել նման հեռահար նպատակներ հնչեցնել, կարծում եմ՝ քաղաքական ուժի համար իրատեսական չէ։
– Ըստ ձեզ՝ որո՞նք են Հայաստանում այն խնդիրները, այն ոլորտները, որոնք շուտափույթ լուծման կարիք ունեն և չեն կարող 30 տարի սպասել։
– Առաջինը դատական համակարգն է իհարկե՝ ամբողջովին վերափոխելու և այդ համակարգի հանդեպ հանրային վստահություն ձևավորելու։
Իրականում այն ֆոնին, ինչ կատարվում է դատական համակարգում, նման ռազմավարություն ներկայացնելը նշանակում է ամբողջովին դատական համակարգի խոսակցությունները փակել ու տալ հասարակությանը այսպիսի ազդակ, որ այդ թեման ընդհանրապես չշոշափի և չդիտարկի՝ որպես վերափոխման համար առաջնահերթություն։
Կարծում եմ՝ ազնիվ չէ, որովհետև նախընտրական ժամանակահատվածում հիմնականը արդարության պահանջն էր, որ մարդիկ դուրս եկան փողոց, և հիմնական օղակը արդարադատությունն է։
Այդ պարագայում նախ նման կտրվածքով ներկայացնելը, որովհետև դեռևս մենք օրվա խնդիրները լուծելու կարիք ունենք, և դրա վերաբերյալ որևէ տեսլական, ճանապարհային քարտեզ գոյություն չունեն։ Վեթինգն էր, որ կարելի է ասել՝ վերջացավ, նույն արդարադատության նախարարը կարծես թե շատ սահուն համոզեց, որ նման խնդիր լուծելը շատ դժվար է և գրեթե ոչ իրատեսական։
Հիմա այս ֆոնին, երբ գոյություն ունեն արդարության սուր պահանջ ու դրա փաստացի բավարարելու համար կամքի բացակայություն, երբ գոյություն ունեն լրջագույն տնտեսական խնդիր և կառավարման համակարգի վերափոխման հարց, չխոսել այդ խնդիրների մասին և այդպիսի մեծ կտրվածքով դնել խնդիրների լուծման հարց, ո՞նց ենք մենք պատկերացնում, որ 2050 թ. կունենանք բնակչության, աշխատավարձերի աճ և այլն, եթե չի լինում համակարգի արդիականացում, չի լինում սոցիալական խնդիրների լուծում, արդարադատության մատչելիության խնդրի համակարգային դիտարկում։
Հեղափոխությունից հետո թվաց, թե պետք է այդ կառավարման համակարգի մեքենան ամբողջովին նորոգովի, այդ թվում նաև՝ տարբեր իրավական ակտեր և նորմեր, որոնք պայմանավորում են այդ համակարգի և՛ դանդաղկոտությունը, և՛ արդյունավետությունը, բայց որպես այդպիսին միայն մեկ նախարարություն միացվեց ուղղակի և դրանով վերջացավ:
Իմ կարծիքով՝ լրջագույն աշխատանք պետք է տարվի նաև տեղեկատվական և կրթական դաշտում։
Եթե մենք չունենանք ընտրություններին պատրաստ հասարակություն, արդիական հասարակություն, մենք չենք կարող անգամ լավագույն՝ մաքուր, արդար ընտրությունների պարագայում ունենալ այն ընտրությունը, որը կհամապատասխանի ժամանակակից պահանջներին, մարդիկ կլինեն բավական խնդրային իրենց պատկերացումներով, և՛ հասարակության տեղեկացվածությունը մարդու իրավունքների, ժամանակակից պատկերացումների վերաբերյալ շատ ցածր կլինի, և՛ այդպիսի հասարակության ընտրություն կատարելը, կարծում եմ, այնքան էլ չի համապատասխանի ժամանակակից պետություն կառուցելու մեր ցանկությանը։
– Հեղափոխությունից հետո մենք ո՞ր ոլորտներում ենք, ըստ ձեզ, հաջողել և ո՞ր ոլորտներում ենք ակնհայտ դոփում տեղում: Որոշ ոլորտների արդեն իսկ որոշակի անդրադարձաք։
– Կարելի է հստակ ասել, որ կոռուպցիայի հետ կապված հստակ տեղաշարժեր կան։ Համատարած կոռուպցիոն դրսևորումները գոնե ակնառու չեն։ Որևէ հստակ հետազոտություն դեռևս չկա՝ ինչպիսին է այդ պայքարը, ինչ գործիքներով է իրականացվում, բայց ինչ-որ բան կա։
Ինձ համար շատ խնդրահարույց է ոստիկանության համակարգի հարցը։ Նախ վերջերս որպես բերման ենթարկված անձ ներսից տեսնելով ամբողջ համակարգի գրագիտության ցածր պաշարը, թե շենքային և նյութական պայմանների սուղ լինելը և արժանապատվության համար նվաստացուցիչ լինելը, որովհետև պետությունը սկսվում է հենց այդտեղից, այդ ինստիտուտներն են պետության ինստիտուտները։
Մենք չգիտակցեցինք՝ որտեղից է սկսվում պետությունը, որտեղից մարդը առաջին անգամ քայլ է դնում և իր արժանապատվությունը ոտնահարված է զգում։ Այդ համակարգային մոտեցումները շատ կարևոր էին, բայց որոնք չեն արվել, և արդեն շատ դժվար է ասել՝ ե՛րբ կարվի։
– Ինչո՞ւ չի արվում։
– Չի գիտակցվել։ Մարդիկ մանդատը ստացան, մտան Ազգային ժողով, մտածեցին՝ պետությունը սկսվում է իրենցից, ու իրենք պետք է ամենալավը վարձատրվեն ու օգտվեն բոլոր բոնուսներից, հնարավորություններից՝ չգիտակցելով, որ իրենք ամեն 5 տարին մեկ անցողիկ են:
Նախկին իշխանությունն էլ էր այդպես մտածում, որ իրենք հավերժ են, ասում էին՝ Մելիք-Ադամյանով պետք է բոլորն անցնեն ապագա 30 տարում։ Հիմա սա երկրորդ բան է՝ 30 տարում սա պետք է անենք, նա պետք է անենք, իրականում քաղաքական ուժի համար կործանարար մոտեցում է։
Արփինե Արզումանյան
MediaLab.am
