«Մեդիալաբի» զրուցակիցն է դերասանուհի, հանրային գործիչ Թամար Հովհաննիսյանը:
-Տիկին Հովհաննիսյան, «Սասնա ծռերի» գործողություններից հետո կարծես հանգստություն է տիրում, Ազատության հրապարակում հանրահավաքները մարդաշատ չեն: Ի՞նչ է տեղի ունենում, մարդիկ հիասթափվել են պայքարից, թե՞ այլ բան պետք է սպասել այս գործընթացից:
-Ես չեմ կարող մարդկանց փոխարեն ասել՝ մարդիկ հիասթափված են, թե ոչ, ինչպես նաև չեմ կարող ասել՝ նոր բան սպասվում է, թե ոչ, որովհետև ես ինքս էլ դա չգիտեմ: Ես իմ բնույթով պայքարող մարդու տեսակ եմ, անիմաստ եմ համարում ապրել՝ առանց ձգտելու ինչ-որ բան փոխել: Բայց նույն նկարագիրը ես չեմ կարող պահանջել մյուս մարդկանցից: Մարդկանց տեսակ կա, որ հաշտվող են, հարմարվող:
-Կա տեսակետ, որ քաղաքական գործընթացի համար պատասխանատուները հետագա գործողությունների ծրագիր չեն ներկայացնում հանրությանը, դա է պատճառը, որ մարդիկ անորոշության մեջ են: Դուք ի՞նչ եք նկատում:
-Ի՞նչ ծրագիր պետք է ներկայացնել: Եթե մարդն ինքն ապրում է այնպիսի իրավիճակում, ինչպիսին մեր երկրում տիրող վիճակն է այսօր և ինքը չի գիտակցում, որ այսպես շարունակել հնարավոր չէ, նրան ինչ ծրագիր էլ ներկայացնես, նա տեղից չի շարժվի: Այստեղ խնդիրը ոչ թե ծրագիրն է, որը չի ներկայացվում կամ ներկայացվում է, որի հետ համաձայն չեն մարդիկ, այլ այն, որ հասարակությունը զրկված է պայքարի միջոցով ինչ-որ բան փոխելու, ինչ-որ բան դեպի լավը տանելու նորմալ մարդկային նկարագրից: Դա շատ լուրջ բան է, համաշխարհային գրականությունում դա մշտապես արծարծված թեմա է: Դա այն է, ինչ այսօր կատարվում է մեր հասարակության հետ: Դա մեկ օրվա, մեկ տարվա խնդիր չէ, տարիներ շարունակ տեղի է ունեցել՝ մինչև 1988 թվականը: Դրանից հետո կարճատև զարթոնքն է եղել, ինչից հետո 1991-93 թվականներից նորից սկսվել է հասարակության դանդաղ ամորձատումը: Այսինքն՝ պայքարի ջիղն ուղղակի վերացնում են, ուղեղի այդ նեռվը կարծես հանված լինի մարդկանց միջից: Պետք է հասկանալ՝ այն ինչ քեզ առաջարկվում է, պետք չէ, որ վերցնես, որովհետև քեզ առաջարկվում է վատ պայման, անարդար քայլեր, դու կողոպտվում ես, զրկվում ես ձայնի իրավունքից, արհամարվում ես, տրորվում՝ որպես մարդ:
-Այսինքն՝ հասարակությունը լուռ համակերպվում է այս վիճակին ու ենթարկվո՞ւմ:
-Մարդիկ չեն ուզում զրկվել նրանից, ինչ ունեն այս պահին: Դա այնպիսի հարց է, որ չես կարող մարդկանցից պահանջել: Մարդիկ շատ մանր կրքերով ապրող արարածներ են, ուզում են կուշտ լինել, չմրսել, ապրելու մինիմալ պայմաններ ունենալ: Միշտ էլ այսպես է եղել՝ ժողովրդի մի փոքր հատված այդ պայքարի ջիղն ունենում է իր մեջ և ուզում է ինչ-որ բան փոխել: Այն, ինչ այս օրերին կատարվում է Հայաստանում, դա դուրս է բոլոր տեսակի կանոններից ու չափանիշներից: Դա ինչ-որ չտեսնված, չլսված, որևէ տեղ տեղի չունեցած անթույլատրելի իրավիճակ է: Եթե մարդիկ բոլորն էլ գիտեն, որ այն, ինչի մեջ իրենք ապրում են, դա անտանելի է, բայց էլի դուրս չեն գալիս պայքարի, նրանց ծրագիր ներկայացնելն օգուտ չի տա: Մյուս կողմից, էլ ի՞նչ ծրագիր ներկայացնեն, «Սասնա ծռերը» հենց դրա համար այդ քայլն արեցին: Նրանք բոլորը խելացի, բարոյական ու կարգին մարդիկ են, ովքեր գնացին այդ քայլին, հանցագործներ չեն: Նրանք գնացին այդ քայլին, որովհետև երբեմն պետք է մի ինչ-որ էքստրիմ վիճակ ստեղծես, որպեսզի արթնացնես ժողովրդին:
-Այս իմաստով «Սասնա ծռերին» հաջողվե՞ց ինչ-որ բան փոխել երկրում: Եթե այո, ապա ի՞նչ փոխվեց:
-Ես չեմ կարծում, թե նրանք պետք է ինչ-որ բան փոխեին և ոչ էլ սկուտեղի վրա Հայաստանը Շվեյցարիա դարձրած պետք է մատուցեին այս հասարակությանը: Հասարակության ինչ-որ հատվածի մեջ գուցե փոփոխություն եղավ, բայց քանի որ մենք ՝ հայերս անհամբեր ենք, գործը մինչև վերջ տանող չենք, շատ շուտ արդյունք ենք ուզում տեսնել, գուցե դա՞ է խանգարում: Դա մի շատ մեծ աշխատանքի նվիրումի սկիզբ էր միայն, որը պետք է գիտակցել և շարունակել: Ես ինքս ճիշտ եմ համարում նրանց քայլը, ուզում եմ շարունակել այն, ինչ իրենք սկսել էին:
-Իսկ իշխանությունների վարքը ինչպե՞ս կգնահատեք. վախեցա՞ն, զգաստացա՞ն այս գործընթացից:
-Ես այնքան եմ արհամարում այդ խժռողների ամբողջ խավը, որ նրանց մասին որևէ կարծիք ոչ ունեմ, ոչ էլ ուզում եմ արտահայտել: Նրանք մարդկային բանական տարր չեն ինձ համար, որ նրացից ինչ-որ բան սպասեմ: Նրանք բնազդներով ապրող, ուղեղից զուրկ արարածներ են ինձ համար, պարզապես այդ աթոռները զավթած արարածներ: Ելնելով բնության օրենքներից՝ պետք է որ վախեցած լինեն, որովհետև իրենք կորցնելու շատ բան ունեն: Ես նկատի ունեմ նյութը, իսկ իրենք նյութի համար ապրող արարածներ են:
-Իշխանություններն ասում են՝ զինված ապստամբությունը խնդիրների լուծման ճանապարհ չէ: Բայց մյուս կողմից մենք տեսնում ենք, որ մարդկանց այլ ելք չէր մնացել կարծես:
-Թե ինչ են նրանք ասում, դա բոլորովին կարևոր չէ՝ սկսած նախագահից, վերջացրած ամենավերջին արարածով, որ կերակրատաշտի մոտ է նստած: Նրանց ասածներին պետք չէ ուշադրություն դարձնել, որովհետև շարժվում են բնազդով: Նրանց արածներին է պետք ուշադրություն դարձնել: Հիմա, օրինակ, համառորեն իրենք ուզում են Ազգային ժողովի ընտրություններ անցկացնել և շինծու ընդդիմադիր կուսակցություններով բեմադրում են այդ ամենը: Նրանք ուզում են ամեն կերպ հաջողել այդ ընտրությունները, որովհետև իրենց երկարակեցության միակ օղակը դա է հիմա, դրանից են բռնվում: Եթե հաջողեն, իհարկե, դա շատ վատ կլինի:
-Կա տեսակետ, որ «Սասնա ծռերի» արածը սկիզբն է, հետագայում ավելի մեծ «պայթյուններ» են սպասվում: Համամի՞տ եք:
-Այսպիսի բաները չեն վերջանում, կարող են մի քիչ խաղաղվել, քնել, հանգստանալ կամ ընդմիջման մեջ հայտնվել, բայց սա մի մեծ թնջուկ է, որը չի կարող չպայթել: Պայթեց, սակայն դեռ պետք է շարունակվի: Նոր պայթյուններ են լինելու, այդ թարախը պետք է լրիվ դուրս գա: Իսկ թարախն իրենք են: Հայն արդեն ցեղասպանված էթնոս է, և, իմ կարծիքով, այդ ցեղասպանությունը 101 տարի չի էլ դադարել: Ես կատարյալ ցեղասպանություն եմ համարում այն, ինչ կատարվում է այս երկրում 25 տարի շարունակ: Շատ ավելի դանդաղ, շատ ավելի մտածված ցեղասպանություն է սա, քան դարասկզբին եղածը: Նույն մեթոդներով են գործում՝ վերացնում են մարդկային գիտակցությունը, պայքարելու ջիղը, հեռացնում են հասարակության մտածող մասը, մարդկանց, ովքեր ունակ են ինչ-որ բան փոխել: «Սասնա ծռերի» անդամներից ու նրանց սատարողներից շատերը հիմա ձերբակալված են, եթե մինչ այդ էլ ձերբակալված չէին, մարդկանց աշխատելու, կարծիք հայտնելու հնարավորությունից են զրկում, կարող մարդկանց մղում են հետին շարքերը: Եվ դա արվում է բոլոր ոլորտներում: Ինչպես տեսնում ենք՝ հոգեբանական ցեղասպանություն էլ է տեղի ունենում, մտավոր էլ, մշակութային էլ: Ընդհանուր արժեքների արժեզրկեը, լուրջ արվեստը զավեշտի վերածելը, հեռուստատեսությունը ոչ պրոֆեսիոնալներով լցնելը… շատ բան է տեղի ունենում: «Սասնա ծռերը» մարդկանց աչքերը բացեցին, թմբիրից փորձեցին հանել, թե՝ մի հատ ուշքի եկեք, տեսեք ի՞նչ է կատարվում: Արցախի շրջանները հանձնելու հարցը տասնամյակներ շարունակ արծարծելը, Հայաստանի գյուղերը դատարկելը, մարդկանց համար պայմաններ չստեղծելը, հայ մարդուն ապագայից ու ապագայի հետ կապված հույսերից զրկելը, այդ ամենը ցեղասպանության նշաններ են:
Էմմա Մանուկյան
MediaLab.am
