«Ռազմահայրենասիրական դաստիարակության հայեցակարգը սպառված իշխանության առաջարկած դիսկուրսների բյուրեղացման փորձ է». Վահրամ Թոքմաջյան

«Ռազմահայրենասիրական դաստիարակության հայեցակարգը սպառված իշխանության առաջարկած դիսկուրսների բյուրեղացման փորձ է». Վահրամ Թոքմաջյան
«Ռազմահայրենասիրական դաստիարակության հայեցակարգը սպառված իշխանության առաջարկած դիսկուրսների բյուրեղացման փորձ է». Վահրամ Թոքմաջյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է պատմաբան Վահրամ Թոքմաջյանը:

– Պարո՛ն Թոքմաջյան, կառավարությունը հանրային քննարկման է դրել Սովորողների ռազմահայրենասիրական դաստիարակության մասին հայեցակարգը, ինչը բուռն քննադատության ենթարկվեց մասնագետների կողմից: Ինչո՞ւ են իշխանություններն այս փուլում նման փաստաթուղթ ասպարեզ բերում:

– Երկու տեսանկյունից պետք է նայել այս փաստաթղթին՝ լուրջ և անլուրջ: Եթե անլուրջ դիտարկենք, ապա մի երկու հոգի պարապ են եղել, անգամ վերին էշելոններում տեղյակ չեն եղել, իրենք էլ չեն հասկացել, թե ոնց են ուզում հաճոյանալ, և այս անհեթեթությունը գրել են: Այս հայեցակարգում որևէ կետ չկա, որին լուրջ կարելի է վերաբերվել:

Իսկ եթե այնուամենայնիվ լուրջ դիտարկենք այս փաստաթուղթը, որ սա պետական համակարգված իշխանական քաղաքականության արդյունք է, ապա զարմանալի ոչինչ չկա, որովհետև բյուրեղացնում են շովինիզմը, բյուրեղացնում են եկեղեցական կրոնապետական տեռորը հասարակության լայն զանգվածների վրա: Այդ նախագծում դրույթ կա, որ դպրոցները մասամբ կցվում են զորամասերին, ընտանիքի օրվա հետ կապված բարձր դասարանների աշակերտները հոգևորականների հետ պետք է զրույցներ ունենան, ոստիկանների գործառույթներն են ավելանում դպրոցների հետ կապված և այլն:

Իհարկե, ոստիկանության անչափահասների բաժինն ի պաշտոնե շփվում է դպրոցահասակների հետ: Բայց այստեղ խնդիրն այն է, թե ո՛ր ոստիկանությունը նկատի ունեն, այն ոստիկանական համակա՞րգը, որը գողապետությունն է սպասարկում: Կան բազմաթիվ ոստիկաններ, ովքեր փողոցային բառապաշարով ավելի շատ են խոսում, քան սովորական քաղաքացիները: Մյուս կողմից` եկեղեցու դերն են մեծացնում: Արդյոք բոլոր ընտանիքնե՞րն են պարտավոր գնալ եկեղեցի: Ճիզվիտական ռեժիմին բնորոշ գործելաոճ են ուզում բերել դպրոց: Այդ ռազմավարությունը բազմաթիվ օրենքների ու Սահմանադրության դրույթների կոպտագույն խախտում է ենթադրում: Եվ դա սպառված իշխանության առաջարկած դիսկուրսների բյուրեղացման փորձն է:

– Այսինքն՝ կարո՞ղ ենք ասել, որ այսպիսով իշխանությունները փորձում են դպրոցահասակների «ուղեղների լվացման» աշխատանք կատարել:

– Ուղեղների լվացումը մեղմ է ասած: Թող ինձ ներեն, բայց սա ես կանվանեի զոմբիացման քաղաքականություն: Աշակերտները կենթարկվեն այս գաղափարական, կրոնական տեռորին: Խորհրդային Միության կուսակցական «կռուժոկները» երևի ավելի լավն էին, քան ներկայիս կազմակերպված բաց դասերն ու միջոցառումները: Անպայման զինվորական համազգեստ, սուգ ու անպայման սև փարաջայով հոգևորական: Այս իշխանությանը պետք չէ կրթված ու քննադատ քաղաքացի: Դպրոցը պատասխանատու է այդպիսի որակներով քաղաքացի ու հասարակություն ունենալու համար, բայց, չէ՛, դա նրանց պետք չէ: Նրանց պետք է ենթարկվող, զոմբիացված հասարակություն: «Ռազմահայրենասիրական» բառը կարծես հայհոյանք լինի, դա մառազմ է:

– Այս նախագծում անդրադարձ է կատարվում նաև Հայաստանի անվտանգության խնդիրներին: Նշվում է, որ անվտանգության խնդիրների լուծման համար պետք է կանխել արտագաղթը, տնտեսությունը զարգացնել և այն: Արդյոք կհաջողի՞ այս խնդիրները լուծել, և ինչո՞ւ նախորդ տարիներին իշխանությունները լուծում չեն տվել դրանց:

– Այդ խնդիրները որևէ կապ չունեն ռազմահայրենասիրական դաստիարակության հետ: Երկրորդ` կա՞ որևէ օրենքի կետ, որը մեկնաբանում է, թե ռազմահայրենասիրական դաստիարակությունն ի՛նչ է: Այս բառի բացատրությունն ընդհանրապես հայերեն բառարաններում կա՞: Այդ բառը կա հայերենում, ռուսերենում, մեկ էլ իմացա, որ ադրբեջանցիներն էլ են կիրառում: Ի՞նչ կապ ունի տնտեսության վատ զարգացումը ռազմահայրենասիրության հետ: Շատ կներեք, կարո՞ղ է արցախյան հարցի չլուծված լինելը չէ նաև արտագաղթի պատճառը: Հիմա, եթե այս տեռորը կիրառվի, արտագաղթն ավելանալո՞ւ է, թե՞ ոչ:

Իհարկե, ավելանալու է: Մենք քանի՞ ընտանիքներ գիտենք մեր շրջապատում, որոնք տղա երեխաներին 12-14 տարեկանից հանում են երկրից, որ չգնան ծառայելու, փախչում են այստեղից: Հիմա սրանով հավելյալ լծա՞կ է տրվում այդ փախուստի համար: Փոխանակ գործուն մեխանիզմներ ստեղծեն, փոխանակ պետությունը, տնտեսությունը զարգացնեն, արժեքներ ստեղծեն, որոնք քաղաքացին ինքնակամ կուզենա պաշտպանել, իրենք անիմաստ գաղափարներ են առաջ քաշում:

Ապրիլյան քառօրյա պատերազմը ցույց տվեց, որ անկախ այս իշխանությունների գործելաոճից, կողոպտելուց, թալանելուց, մարդիկ, երբ հարցը հասնում է պետությանը սպառնացող վտանգին, ոտքի են կանգնում: Ի՞նչ է նշանակում ձևակերպումը, թե զինվորական գործի նկատմամբ անտարբերություն կա: Չհասկացանք, հո բնակչության 100 տոկոսը զինվորական գործով չի՞ զբաղվելու:

Հազարավոր ուրիշ գործեր կան, այս պետությունը միայն զինվորական չէ: Խոսում են օտար արժեքների ներմուծման դեմ պայքարի մասին: Ֆրանսիացուն ռազմահայրենասիրություն չեն դաստիարակում, ինքն ունի պետություն, որն ուզում է պաշտպանել, ունի սոցիալական, աշխատանքի, ձայնի իրավունք: Այդ մարդը դուրս է գալիս պաշտպանելու այդ արժեքները, որոնք ի վերուստ կան: Հիմա, այստեղ ինչը պետք է պաշտպանենք` իրենց դղյակնե՞րը, թե՞ իրենց կուտակած միլիարդները: Իրենց կուտակած միլիարդներն արդեն ապահով տեղում են` երկրից հանել են:

– Միգուցե իշխանությունները զգո՞ւմ են, որ երկրում իրենց կառավարման հետևանքով ճգնաժամ է առաջացել, փորձում են հանրության ուշադրությունը շեղել նման գաղափարների կողմ:

– Ինչքան էլ մեր հասարակությունը թույլ տա, որ ՀՀԿ-ն վերարտադրվի, ես մեր հասարակությանը համարում եմ բավական խոհեմ: Հայաստանը շատ փոքր է, մարդիկ գիտեն, թե ի՛նչ է տեղի ունենում: Այս Ռազմահայրենասիրական դաստիարակության մասին նախագիծը լայն հասարակությանը հասու չէ: Դրա մասին գիտեն հետաքրքրված մարդիկ: Բայց այդ նախագիծը կյանքի կոչվելու դեպքում քանի՞ շահառու պետք է ունենա՝ բոլոր դպրոցներն իրենց ուսուցչական անձնակազմերով, աշակերտներով: Շատ լավ, նախագիծ ես գրել, բայց ինձ եկել հարցրե՞լ ես: Ես եմ դրա իրականացնողը, չէ՞, մյուս դպրոցների ուսուցիչների հարցրե՞լ եք: Ո՞վ ասաց, որ այդ նախագիծը գրողները մեզանից խելացի են, նրանք բյուջետային հաստիքներ սպառող են, որոնց աշխատանքի արդյունքը տեսնում ենք` սա է:

Ռոզա Հովհաննիսյան

MediaLab.am