«Պետք է դատական վճիռներով բանտարկվեն և ամբողջությամբ ունեզրկվեն նրանք, որոնք կոռուպցիայով և թալանով են հարստություն դիզել». Հայկ Ա. Մարտիրոսյան

«Պետք է դատական վճիռներով բանտարկվեն և ամբողջությամբ ունեզրկվեն նրանք, որոնք կոռուպցիայով և թալանով են հարստություն դիզել». Հայկ Ա. Մարտիրոսյան
«Պետք է դատական վճիռներով բանտարկվեն և ամբողջությամբ ունեզրկվեն նրանք, որոնք կոռուպցիայով և թալանով են հարստություն դիզել». Հայկ Ա. Մարտիրոսյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագիտության դոկտոր Հայկ Ա. Մարտիրոսյանը:

– Պարո՛ն Մարտիրոսյան, ինչպե՞ս եք գնահատում պետությունից շորթած գումարների վերադարձը պետություն։ Վաչագան Ղազարյանն ընկերոջ հետ որոշել է 6 միլիոն նվիրել, Ալեքսանդր Սարգսյանը՝ 30 միլիոն, մեկ ուրիշը իր հյուրանոցն է պետությանը վերադարձնում։ Արդյոք սա կարո՞ղ է մեղմել նրանց նկատմամբ քրեական հետապնդումները, պատժաչափը և այլն։ Մի երկրում, որտեղ երկու լավաշ գողանալու համար մարդուն դատում են, 4000 դրամ գողանալու և երեխաներին ուտելիք առնելու համար կնոջը դատում են, ինչքանո՞վ է ադեկվատ այդ միլիոնները ստանալ ու օրումեջ բռնել-բաց թողնել։

– Արդարադատության նախարարի պաշտոնակատարի բացատրությունն այդ կապակցությամբ լսել եմ: Իրավաբանորեն համոզիչ է, մարդկայնորեն՝ ոչ: Ցավն այն է, որ շատերը միայն իրավաբանորեն են մտածում, և դա վտանգավոր է: Ինչ վերաբերում է բռնել-բաց թողնելուն, ապա բռնում է գործադիր իշխանությունը, բաց թողնում՝ դատականը: Այստեղ գործադիրի միակ, բայց կարևոր մեղքն այն է, որ փոխանակ կտրուկ կերպով նախ մաքրելու դատական համակարգը՝ առանց մտահոգվելու դրա ընթացակարգային խնդիրներով, միանգամից ազատություն տվեց դատականին և հույսը դրեց բազում անբարո դատավորների հանկարծակի բարոյականացման վրա: Դա հնարավոր չէր, և այսօր բազում դառը պտուղներ ենք քաղում: Վերջին ապացույցը՝ Մարտի 1-ի քննչական խմբի նախկին ղեկավարի դեմ կիրառվելիք կալանքի վերացումն է:

– Ընդհանրապես ի՞նչ եք կարծում, անցումային արդարադատությունը կարո՞ղ է լուծել այս հարցը։

– Կարծեմ՝ դեռևս ոչ ոք չգիտի, թե Հայաստանում ի՛նչ անցումային արդարադատություն է կիրառվելու: Դրա ոչ մի հստակ ուրվագիծ և ուղի դեռևս չկա հրապարակում: Միաժամանակ դատարանները հետևողականորեն սաբոտաժի են ենթարկում գործադիրին: Ընդհանրապես անցումային արդարադատություն ասվածը մի բան է, որ տարբեր երկրներում ամենատարբեր կերպ են կիրառել՝ ինչպես տվյալ երկրին է հարմար: Հայաստանի մեծագույն խնդիրներից մեկը եղել և մնում է հասարակության և տարբեր ժամանակաշրջանների իշխանությունների այն պատկերացումը, որ մեծ՝ արտաքին աշխարհում հնարավոր ռեզոնանս առաջացնող գործողություններն ընդդատյա են մի երկնային օրենսգրքի, որն աստվածային ուժ ունի և որը խախտել չի կարելի: Մինչդեռ աշխարհում, հատկապես այսօր, յուրաքանչյուր պետություն վարվում է այնպես, ինչպես իրեն է հարմար և իր համար է ճիշտ, առանց մտահոգվելու ուրիշների արձագանքներով: Այսօր Հայաստանում կա անհրաժեշտություն՝ ուղղակի արմատական հեղափոխություն կատարելու դատական համակարգում: Հուսանք, որ նոր ԱԺ-ի աշխատանքները սկսելուց հետո այդ խնդիրը կլուծվի:

– Ո՞րը պետք է լինի իշխանության արձագանքը այս, այսպես կոչված, նվիրատվություններին։

– Մերժում, բացառում և բռնագանձում: ԱՄՆ-ում մի դրույթ կա, որ երբեմն այնքան ծայրահեղ է կիրառվում, որ ինքնին սկսում է մեծ հարցեր հարուցել: Դա շատ քչերին, անգամ ԱՄՆ քաղաքագետներին քիչ հայտնի մի ինստիտուտ է, որ կոչվում է Civil forfeiture` քաղաքացիական բռնագանձում: Համաձայն դրա՝ եթե ոստիկանները կանգնեցնում են անձին կամ նրա մեքենան, դատական սանկցիայով մտնում են տուն և հայտնաբերում կանխիկ գումարի մեծ քանակություն, ասենք՝ մի քանի հազար դոլար, ապա ոստիկանությունն առանց դատարանի կարող է բռնագանձել այդ միջոցները և այլևս երբեք չվերադարձնել:

Եվ դրա համար միակ իրավական հիմք է իրավապահների մոտավոր կասկածը, որ գումարը կարող է և ապօրինի ձեռք բերված լինել: Եվ նշեմ, որ այդ խնդիրը դատարաններում չի քննվում, դատական քննության ենթակա չէ: Այդ բռնագանձված գումարները, որ հաճախ շատ ազնվորեն վաստակված են, այլևս երբեք չեն վերադարձվում տերերին: Եվ դա աշխարհի լավագույն ժողովրդավարություններից մեկում:

Հայաստանում «Խոսքը միլիոնների մասին է, որոնց տերերի՝ գող լինելու մեջ շատ քչերն են կասկածում, եվ պետությունը պետք է սակարկի ու ների՞». Հայկ Ա. Մարտիրոսյան: Իսկ պատի՞ժը: Դա հասարակության շրջանում արդարադատության բացակայության սուր զգացողություն կառաջացնի և կվնասի հենց իշխանությանը: Կարծում եմ, իշխանությունում դա հասկանում են և կգնան առավել արդար ճանապարհով: Չեմ կարծում, թե գործադիրում հակված են գողոնի նվիրատվությունների երևույթը ստանդարտացնել: Բացառված չէ, բայց չեմ կարծում:

– Նիկոլ Փաշինյանը մի քանի անգամ հայտարարել է, որ վենդետա չի լինելու, կուլակաթափություն՝ նույնպես։ Հիմա առանց այս երկուսը կիրառելու հնարավո՞ր է հասնել խնդրի լուծման՝ ունենալով այսպիսի դատական համակարգ:

– Այո՛, հնարավոր է: Երկուսն էլ՝ վենդետան էլ, կուլակաթափությունն էլ, վատ բան են: Եվ վարչապետը լավ բան է ասել: Բայց պատիժը վենդետա չէ: Գողոնից, թալանից ու անմաքուր փողերից և կարողությունից լիովին և անմնացորդ զրկելն էլ կուլակաթափություն չէ:

Վենդետան արտաարդարադատական երևույթ է, որի հետ պետությունն անելիք չունի: Դրա համար կա օրինական պատժի մեքենան կիրառող մարմին՝ դատարանը: Իսկ կուլակաթափությունն ամեն տեսակի մեծ ունեցվածքի առգրավումն է: Ինչպես գիտենք, Հայաստանում կոմունիզմ չի կառուցվում: Բայց գողացած ունեցվածքից ամբողջությամբ և հիմնովին զրկում են աշխարհի բոլոր քաղաքակիրթ երկրներում և առաջին հերթին՝ ԱՄՆ-ում: Ու դրանով չեն սահմանափակվում: Նաև՝ երկար տարիներով, իսկ հաճախ՝ ուղղակի ցմահ բանտ են ուղարկում:

Սակայն, ինչպես արդեն ասացի՝ Հայաստանում առկա դատական համակարգով գրեթե ոչինչ հնարավոր չէ անել, եթե վարչապետը զանգեր չի կատարում, իսկ ես համոզված եմ, որ չի կատարում: Մենք դա տեսնում ենք: Փոխարենը պետք է ուղղակի դատական վճիռներով բանտարկվեն և ուղղակի ամբողջությամբ ունեզրկվեն նրանք, որոնք իրոք կոռուպցիայով և թալանով են հարստություն դիզել: Այդպիսի հարյուրավոր անձինք կան Հայաստանում: Դարձյալ կրկնեմ. պետք է սպասել ԱԺ աշխատանքները սկսելուն, նոր նշանակումներին, որոշակի ժամանակ անցնելուն և հետո միայն արդեն պատկերացում կազմել նոր իշխանությունների որդեգրելիք գործելաոճի մասին:

Մանե Հարությունյան

MediaLab.am