«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է տնտեսագետ Վարդան Բոստանջյանը:
– Պարո՛ն Բոստանջյան, տարին ամփոփվում է, տնտեսության ոլորտում առաջընթաց եղա՞վ այս տարի, և առջևում ի՞նչ է սպասվում:
– Անշուշտ, հաջողությունները դեռ առջևում են, որովհետև մենք չէինք կարող այս յոթ ամիսների ընթացքում շոշափելի արդյունք գրանցել: Առավել ևս, որ իրադարձությունները սրընթաց էին տեղի ունենում՝ կրելով քաղաքական բնույթ, որն անվանվեց հեղափոխություն: Բնականաբար, այդ ժամանակահատվածում հնարավոր չէր տնտեսական որևէ երևելի նախագիծ առաջ քաշել, խնդիր լուծել:
Այդ առումով կարելի է համակերպվել այն իրավիճակի հետ, որ 2018 թվականի ընթացքում տնտեսության մեջ մենք ունեցանք իներցիոն հարաբերությունների այնպիսի իրավիճակ, ինչպիսին արդեն իսկ գոյություն ուներ:
Կարծես թե 2018 թվականի միակ սպասումն այն էր, որ պետք է ներդրողների ակումբ ստեղծվեր, դա նախորդ իշխանությունների ծրագիրն էր, որոնք 850 մլն դոլարի չափով ներդրումներ պետք է իրականացնեին: Սակայն դա տեղի չունեցավ: Տարվա ընթացքում ընթացիկ ծախսերի մասով հանրապետությունում սոցիալական ծախսերի հարցերը որոշակիորեն լուծվեցին: Մասնավորապես, անհանգստություններ չեղան, սոցիալական բունտին մոտ երևույթներ չարձանագրվեցին, բայց մենք չունեցանք ցցուն որևէ զարգացում:
Դա նորմալ էր այս քաղաքական իրավիճակում: Երբ ուսումնասիրում ենք պատմությունը, շատ հազվադեպ է լինում, որ նման կտրուկ փոփոխությունների պարագայում տնտեսությունը զարգանա: Որպես կանոն, նման պայմաններում տնտեսությունը նահանջում է: Մեզ մոտ ֆինանսական շուկայում կտրուկ տատանումներ չեղան, փողի նկատելի կորուստ չեղավ: Խոշոր առումով սա նշան է այն բանի, որ տեղի ունեցած իրադարձություններն ըստ էության բացասաբար չեն ազդել տնտեսության վրա:
– Ներդրումների առումով ի՞նչ իրավիճակ է:
– Ներդրումային քաղաքականությունը, անկախ մեր ցանկությունից, ցանկացած տնտեսության զարգացման լավագույն միջոցն է: Բոլոր դեպքերում միայն կապիտալ ծախսերի շնորհիվ է, որ տնտեսությունը, հատկապես տեխնոլոգիական զարգացման առումով, մենք առաջ ենք տանում: Այս առումով չեմ շտապում դեռ գնահատականներ տալ, որովհետև ժամանակը ցույց կտա, թե որքանով մեզ մոտ հաջող կընթանան այդ գործընթացները:
– Ռեալ աճ ունենալու համար, վարչապետն ասում է, տնտեսության կառուցվածքը պետք է փոխել: Ի՞նչ փոփոխություն պետք է արվի:
– Մեր տնտեսության կառուցվածքը ոչ ժամանակակից է, անպայման պետք է փոխենք: Մեծ հայտնագործություն չենք անում, երբ ասում ենք՝ տեխնոլոգիական զարգացում: Դրան զուգահեռ, ելնելով մեր երկրի չափսերից, ռեսուրսների սղությունից, մենք փոքր ու միջին բիզնեսը պետք է զարգացնենք: Պատմությունը ցույց է տվել, որ թեթև արդյունաբերության առումով մենք ունենք բավական մեծ պոտենցիալ հնարավորություններ:
Այո՛, որքան էլ մենք առայժմ չենք կարող ապրանքների որակական առումով հասնել արևմտյան երկրներին, բայց կարող ենք մեզ համար ստեղծել արտադրանք: Այդ առումով մենք դրսևորված ենք եղել, և եթե մեր կառավարությունն ուզենա, կկարողանա զարկ տալ թեթև արդյունաբերության զարգացմանը:
– Իսկ քաղաքական փոփոխությունները որքանո՞վ են հանգեցրել երկրից փողերի արտահոսքի, և հաջորդ տարի հնարավո՞ր է դա խնդիրներ ստեղծի տնտեսությունում:
– Իհարկե, դա ռիսկ է: Փողերի արտահոսքը պայմանավորված է հետևյալ հանգամանքներով: Առաջինը՝ որ փողերի տերը կամ ունի վախ, որ դրանք կարող են ձեռքից գնալ, կամ ինքը կարող է քրեական պատասխանատվության ենթարկվել, և երրորդ՝ որ փաստորեն այդ փողերը ռացիոնալ չեն կարողանում տեղաբաշխվել մեր երկրում:
Դրանք բոլորը արտահոսքի գործոններ են: Դեռևս այդ սպասողական վիճակը կա: Բոլոր այն մարդիկ, որոնք գործել են ստվերային հարաբերությունների դաշտում, այդ մարդիկ, որքան էլ թաքնված վիճակում են գտնվում, հետևում են՝ նախկին իրավիճակը կշարունակվի՞, թե՞ ոչ: Եթե ոմանք տեսնեն, որ նախկին գործելաոճը չի շարունակվելու, դա որոշակի ծավալի արտահոսքի կհանգեցնի:
– Նախկին իշխանության ներկայացուցիչներն արդեն հայտարարում են, որ պատրաստ են ունեցվածքի մի մասը նվիրաբերել պետությանը, այդ գումարներով ի՞նչ խնդիրներ կարելի է լուծել հաջորդ տարի:
– Ժողովրդական խոսք կա, ասում են՝ մկան շեռն էլ ջաղացին օգուտ է: Բազմաթիվ չլուծված սոցիալական հարցերի պարագայում դա օգուտ կլինի: Բայց չեմ կարծում, որ իրավական առումով դա փողերի մոբիլիզացիայի լավագույն միջոցն է: Այսինքն՝ բոլոր նրանք, ովքեր ուզում են իբր որոշակի գումար հետ ուղարկել, հետո ի՞նչ պայման ենք դնում նրանց առաջ, հետո թույլ ենք տալիս շարունակե՞լ գողությունը:
Դեռևս մութ է այդ ինստիտուտը: Այստեղ միամիտներ չկան, հասկանում ենք, որ եթե որևէ մեկը հափշտակածից մի տոկոս հետ է տալիս, ի՞նչ պայմանով է դա արվում: Դա հարցի իրավական լուծում չէ: Պետք է պարզապես կտրուկ դնել մի բան, որ ցանկացած անօրինական շրջանառության մասնակից համապատասխան չափով ենթակա է քրեական պատասխանատվության: Օրենքի գերիշխանություն պետք է լինի, այսինքն՝ օրենքը պետք է կիրառվի բոլորի համար:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am