«Կերակուրը, հյուրասիրությունը, շփումը սեղանի շուրջն այն միջոցներն են, որոնցով ավելի մոտ ենք կանգնում պարսկական մշակույթին». Գայանե Աբգարյան

«Կերակուրը, հյուրասիրությունը, շփումը սեղանի շուրջն այն միջոցներն են, որոնցով ավելի մոտ ենք կանգնում պարսկական մշակույթին». Գայանե Աբգարյան
«Կերակուրը, հյուրասիրությունը, շփումը սեղանի շուրջն այն միջոցներն են, որոնցով ավելի մոտ ենք կանգնում պարսկական մշակույթին». Գայանե Աբգարյան

51-ամյա Գայանե Աբգարյանի խոհանոցում գերիշխում են պարսկական կերակուրները, համերն ու գույները։ Նա հաճախ է հյուրասիրություններ կազմակերպում՝ փորձելով պարսկական խոհանոցի համն ու բույրը հասանելի դարձնել ընկերների և ուսանողների քիմքին։

«Ես ասում եմ՝ ուտելով ենք սիրում, ուտելով սովորում լեզուն, պրակտիկան ու տեսությունը զուգահեռ տանում ենք առաջ։ Կերակուրը, հյուրասիրությունը, շփումը սեղանի շուրջն այն միջոցներն են, որոնցով ավելի մոտ ենք կանգնում պարսկական մշակույթին, լեզվին։ Առիթ ենք փնտրում, որ հավաքվենք հերթական անգամ, համտեսենք, խոսենք պարսկերեն»,- ասում է Գայանեն՝ անցնելով բրինձ եփելու արարողությանը։

Նա մասնագիտությամբ ինժեներ է, արդեն յոթ տարի է՝ պարսկերեն է դասավանդում Երևանի Կապույտ մզկիթում, որտեղ դասընթացները կազմակերպում է Երևանում Իրանի դեսպանատան մշակույթի բաժինը։ Նրա ուսանողները տարբեր տարիքային խմբի են։

«Հատկապես գալիս են նրանք, ովքեր ժամանակին ուսումնասիրել են, սովորել են իրանագիտություն, հետո չեն օգտագործել, ու մոռացության է մատնվել։ Մարդիկ փորձում են վերականգնել պարսկերենի իրենց իմացությունը կամ էլ սկսում են զրոյից սովորել։ Պատճառները ակներև են՝ բացվել են սահմանները, հարաբերություններն օրեցօր սերտանում են, այլընտրանքային աշխատանքի հնարավորություններ են բացվում։ Ուսանողներիս մեծ մասը նաև առևտրով զբաղվողներ են, անշարժ գույքի գործակալներ, որոնց ավելի շատ խոսակցական պարսկերենն է հետաքրքրում»,- բացատրում է Գայանեն։

Խոհանոցի մի անկյունում պարսկական համեմունքների շքերթ է։ Նա ընտրում է շաֆրանն ու բարբարիսը՝ արդեն եփած բրինձը մատուցելու համար։

«Արևելյան այս հետսքրքիր խոհանոցում գերիշխում են համեմունքները, որոնց մենք պարզապես քիչ ենք սովոր։ Բայց ասեմ, որ դրանցում նաև իմաստություն կա, օգտակար են առողջության համար, օրինակ՝ քրքումը։ Ես առանց այդ համեմունքի չեմ պատկերացնում իմ տան կերակուրները, քրքումն օգտակար է հատկապես ենթաստամոքսային գեղձի համար։ Քարին դարձյալ համեմունք է, օգտագործում են հավի, մսեղենի հետ, ինքնատիպ համ է տալիս։ Պարզապես շատ կարևոր է համեմունքներն օգտագործել ճիշտ չափաբաժիններով»,- ասում է Գայանեն։

Բացի շաֆրանով ու բարբարիսով բրնձով փլավից, նա պատրաստել է նաև ղորմե սաբզի, որի բաղադրության մեջ մտնում են տարբեր կանաչիներ (սաբզի պարսկերեն նշանակում է կանաչի), կարմիր լոբի և միս։ Կաթսաներից մեկում էլ անուշաբույր ֆեսենջանն է, ինչը պատրաստել է մսով, նոշարաբով և ընկույզով, ասում է, որ ֆեսենջանը պարսկական սեղանի զարդն է։

«Նոշարաբը նռան մածուկն է։ Ընդհանրապես պարսկական խոհանոցի թագուհին բրինձն է, առանց բրնձի բացառվում է, որ նրանք սեղան նստեն։ Բոլոր հյուրասիրությունների հիմքում բրինձն է, որը մատուցվում է ամենատարբեր սոուսներով, ինչը պարսկերեն ասում են խորեշ։ Բրնձի կողքին պետք է պարտադիր խորեշ լինի։ Դրանք լինում են ամենատարբեր համերի»,- ասում է Գայանեն, ով երեկոյան հյուրընկալելու է ուսանողներին։

Նշում է, որ սկսեց պարսկերեն դասավանդել, որովհետև ավելի իրատես դարձավ, հասկանալով, թե որքան հզոր է հարևան պետությունը։

«Իրանը մեզ այլընտրանքային հնարավորություններ է տալիս, մենք կարող ենք Իրանը դիտարկել որպես աշխատաշուկա՝ Ռուսաստանից ոչ պակաս։ Մարդիկ գիտեմ՝ գնում են ու աշխատում, առևտուր են անում, համագործակցում են պարսիկ մասնագետների հետ, բժիշկներ գիտեմ, որ գնում, աշխատում են այնտեղ։ Իրանի՝ մեր կողքին լինելը ինչ-որ տեղ էլ ճակատագրական նշանակություն ունի Հայաստանի համար, շրջափակման տարիներին կյանքի ճանապարհը գալիս էր Իրանից։ Այսօր մենք էլ նրանց համար կարևոր նշանակություն ունենք, ճանապարհ ենք դեպի Ռուսաստան, Եվրոպա»,- փորձում է բացատրել պարսկերենի մասնագետը։

Գայանեն ծնվել ու մեծացել է Հայաստանում, այնուհետև 1993 թվականին ամուսնանալով պարսկահայի հետ տեղափոխվել է Իրան։

«Ինձ համար Իրանը երբևէ փակ երկիր չի եղել, եթե 70 միլիոնանոց ժողովրդի կանայք գլխաշոր են կապում, անիմաստ է անուն դնել, թե գլխաշոր են կրում, փոխարենը կնոջ դերն ու նշանակությունը մեծ են ընտանիքում։ Ապրելով իրանցիների մեջ՝ հասկացա, որ չորս հարյուր տարի հայերն ապրել են Իրանում՝ ունենալով ապահովության զգացում։ 12 տարի ապրեցինք, լեզուն սովորեցի, աշխատում էի «Արաքս» թերթի խմբագրությունում։ Աղջիկներիս ցանկությունն էր, որ վերադառնանք Հայաստան»,- պատմում է Գայանեն։

Խոստովանում է՝ ապրելով Երևանում կարոտում է Թեհրանը։ «Այնտեղ ապրելով՝ ես ինձ օտար չեմ զգացել, այդ զգացողությունը նրանց ժողովրդից է գալիս, նրանց մշակույթից և, իհարկե, նաև հայերի դրած դիրքից այդ երկրում։ Այնտեղ զգում եմ, թե որքան անծայրածիր ու անսահման կարող է լինել երկիրը։ Թեհրանի շուկայում ամեն ինչ անսպառ է, դա ինձ մի տեսակ ձգում է, հայտնվում ես մի վայրում, որը վերջ չունի`առատ, հզոր ու հարուստ»,- ասում է նա։

Նրա սեղանը զարդարել են պարսկական ուտեստները։ Ասում է, որ խոհանոցը մոտեցնում է մշակույթին, լեզվամտածողությանը։ Ուսանողները համտեսում են ու զրուցում պարսկերեն։ Գայանեն ներկայացնում է յուրաքանչյուր ուտեստի բաղադրությունը, պատրաստման եղանակը, օգտակարությունը։

«Շատ եմ ուզում, որ պարսկերեն լեզվի նշանակությունը մեծանա, դառնա ռուսերենին հավասար լեզու, ինչո՞ւ, որովհետև Իրանը պակաս շուկա չէ մեզ համար։ Ունենք ընդհանրություններ, օրինակ՝ ընտանիքի նկատմամբ վերաբերմունքը, մեր լեզուները նույն արմատն ունեն՝ հնդեվրոպական ծագման են, շատ նման բառերով»,- ասում է Գայանեն։

Անդրադառնալով լեզվամտածողությանը՝ նշում է. երբ սկսում ես աջից գրել, աստիճանաբար սկսում ես երևույթներին նայել մեկ այլ կողմից։

«Ինձ համար այդպես է եղել։ Օրինակ՝ պարսկական իմաստասիրությունը ինձ շատ է օգնել, այն մարդուն տանում է դեպի հանդուրժողականություն ու սեր։ Պարսիկները շատ ավելի փափուկ ու ճկուն ժողովուրդ են, նրանք նման են ջրի, երգեցիկ են»,- անկեղծանում է նա։

Ասում է, որ հայերը պարսկերեն հեշտ են սովորում։ «Մեր գիտակցության մեջ պարսկերենի դեմ արգելանքային պատնեշ կա, բայց իմ ուսանողները չորս ամսում սկսում են պարսկերեն խոսել։ Հիմա նաև հակառակ միտումն էլ կա՝ շատ իրանցիներ հետաքրքրված են Հայաստանով, այստեղ բիզնես դնելով, աշխատատեղեր բացելով ու դրա հետ մեկտեղ սկսել են հայերեն սովորել»,- ասում է Գայանեն։

Պարսկական հյուրասիրությունն ավարտվում է քաղցրավենիքով` շոլեզարդով, որի բաղադրության մեջ մտնում է բրինձ, վարդաջուր, շաֆրան, նուշ, դարչին։

Գայանե Մկրտչյան

MediaLab.am