«Իշխանությունը կորցնելու վախը ստիպեց նրանց կտրուկ քայլերի գնալ՝ բուհերն ու դպրոցները վերահսկողության տակ առնելու համար». Սերոբ Խաչատրյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը

– Պարո՛ն Խաչատրյան, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն առցանց ասուլիսի ժամանակ հիմնավորելով «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության անդամների, տարբեր պաշտոնյաների՝ բուհերի կառավարման խորհուրդների նախագահ դառնալն ու այդ խորհուրդներում ներկայացված լինելը՝ ասաց, որ այդկերպ իրենց իշխանությունը փորձում է պայքարել բուհերի կուսակցական դառնալու դեմ։ Համակարծի՞ք եք այս տեսակետին, ի վերջո, Հայաստանում այսօր բուհական համակարգը ապաքաղաքակա՞ն է։

– Ժամանակն է, որ հարցը փոխենք, որովհետև այսօր, իրականում, իշխանության խնդիրը ոչ թե բուհերը կուսակցականացնելն է, այլ՝ հսկողության տակ պահելը։ Այո՛, ընդդիմադիր եղած ժամանակ մարդիկ միշտ էլ հռչակագրային բաներ են ասում, բայց երբ գալիս են իշխանության, այն էլ՝ Հայաստանի նման երկրում, որը դեռևս չունի ժողովրդավարական մշակույթ, քո հիմնական խնդիրը վերահսկողությունն է, մանավանդ երբ դու պատերազմում պարտություն ես կրել, բնականաբար, քո դիրքերը թուլացել են, ու դու արդեն ստիպված ես գնալ վերահսկողության ավելի կոշտ քայլերի։

Իշխանության այս քայլերի հիմքում երկու պատճառ կա․ նոյեմբերի 9-ից հետո բուհերի հայտարարությունները, իհարկե՝ տարբեր ձևաչափերով: Եղան բուհեր, որտեղ առանձին խմբեր պահանջեցին իշխանության հրաժարականը, եղան բուհեր, որտեղ գիտխորհրդի որոշում եղավ, եղան նաև ամբիոնային կամ ֆակուլտետային հայտարարություններ։

Երկրորդ պատճառն այն էր, որ գարնանը Ճարտարագիտական համալսարանում, երբ տեղի ունեցավ ռեկտորի ընտրություն, իրավիճակը դուրս եկավ իշխանության վերահսկողությունից, ու ռեկտոր ընտրվեց մեկը, որն իշխանության թեկնածուն չէր։ Այս իրավիճակում իշխանությունը վտանգ տեսավ, որ ինքը կարող է կորցնել բուհերի վերահսկողությունը, ինչը ցանկացած իշխանության համար վտանգ է, որովհետև բուհերն իրականում ունեն բավականին մեծ ներուժ, այնտեղ կա երիտասարդություն, միայն դասախոսները չեն։

Մենք նաև շատ լավ հիշում ենք 60-ականներին աշխարհում տեղի ունեցած համալսարանական դեպքերը, որոնք շատ մեծ շրջադարձերի բերեցին Արևմուտքում, այսինքն՝ այդ իմաստով համալսարանները հսկողության տակ պահելը կարևոր է, ու իշխանությունը հիմնականում այդ խնդիրն է լուծում: Բնականաբար, չեմ կարծում, որ հիմա, եթե ՔՊ վարչության նախագահ Սուրեն Պապիկյանը դարձավ ԵՊՀ խորհրդի նախագահը, հաջորդ քայլով պետք է փորձեն ամբիոնի վարիչներին կամ ուսանողներին դարձնել ՔՊ անդամ: Ո՛չ, այդպիսի խնդիր այս պահին չկա, խնդիրը ռեկտորի ընտրությունը վերահսկելն էր, ու վերահսկվեր վստահելի մարդու կողմից։

Քանի որ այս իշխանությունն ունի վստահելի մարդկանց դեֆիցիտ, իրավիճակը վերահսկողության տակ պահելու համար ստիպված են ընտրություն կատարել նեղ շրջանակի մարդկանցից, որպեսզի վստահ լինեն, որ իրավիճակը կլինի կառավարելի։

– Ստացվում է, որ նախկին իշխանությունների ժամանակ և՞ս բուհերը վերահսկողության տակ էին, այլ ոչ թե կուսակցականացվա՞ծ։

– Այո՛, այդպես էր, բայց կար նաև ուրիշ խնդիր, քանի որ ընտրությունների ժամանակ նախկին իշխանությունները դժվարություններ էին ունենում, իրենց համար նաև շատ կարևոր էր բուհերն օգտագործել՝ որպես կուսակցական ցանցի ընդլայնման միջոց։

Հիշո՞ւմ եք՝ Երիտասարդական հիմնադրամ կար, որը մեծ թվով կրթաթոշակների ծրագրեր էր իրականացնում, այսինքն՝ փորձ էր արվում երիտասարդությանը ներգրավել այդ կառույցներում, ու դա դիտվում էր նաև կարիերայի հնարավորություն, այսինքն՝ այնտեղ տրամաբանությունն ուրիշ էր, ու շատ լավ գիտենք, որ այդ ուսանողական խորհուրդների նախագահների մեծ մասը հետագայում դարձավ նախարար, պատգամավոր, բարձրաստիճան պաշտոնյա, այսինքն՝ նախկին իշխանությունը փորձում էր այդ կառույցների միջոցով, բուհական երիտասարդությանը ներգրավելով ստեղծել որոշակի կուսակցական բջիջներ ու կարիերայի հնարավորություն տալ, իսկ այսօր այդ ամենը դեռ չկա, դեռ։

Չի բացառվում, որ այս իշխանությունն էլ, երբ ընտրությունների հետ կապված ունենա նման խնդիր, գուցե իրենք էլ գնան այդ հին մեխանիզմով։ Այսօր նրանց խնդիրն ավելի կարճաժամկետ է, այսինքն՝ ապահովել, որ հանկարծ բուհերի ղեկավարումը չհայտնվի չնախատեսված մարդկանց ձեռքին։

– Պարո՛ն Խաչատրյան, ըստ էության, նաև դպրոցնե՞րն են վերահսկողության տակ առնվելու, որովհետև «Հանրակրթության մասին» օրենքում կատարված փոփոխության համաձայն դպրոցի տնօրենները նշանակվելու են, ոչ թե ընտրվելու։

– Այո՛, նույն խնդիրն այդտեղ ենք տեսնում, որովհետև այսօրվա դրությամբ էլի կա մտահոգություն, որ դպրոցների տնօրեններն էլ պետք է վերահսկելի լինեն, որովհետև, էլի գալով պատերազմից հետոյի իրավիճակին, մենք տեսանք, որ որոշ դպրոցների տնօրեններ ևս իշխանության հրաժարականն էին պահանջում, այսինքն՝ այդ ռիսկերը դպրոցներում էլ կան, իսկ այս ձևով փորձ է արվում իրավիճակն ավելի կառավարելի դարձնել։

– Կարծում եք, եթե չլիներ պատերազմում կրած պարտությունը, իշխանությունը չէ՞ր փորձելու կրթական համակարգն իր վերահսկողության տակ առնել։

– Ոչ այս չափով, որովհետև իրենք շատ կտրուկ քայլերի գնացին, օրինակ՝ բուհերի պարագայում գնացին այն քայլին, որ բուհերի խորհրդի կազմում Կառավարությունը պետք է ունենա մեծամասնություն, որը հետո ճանաչվեց հակասահմանադրական: Այդ քայլին հաստատ չէին գնա, ես վստահ եմ, որովհետև դա իսկապես շատ կտրուկ էր, նույնը դպրոցների դեպքում էր, հնարավոր է՝ չգնային այս քայլին։ Իրավիճակը ստիպեց։

– Այսինքն՝ իշխանությունը կորցնելու վա՞խը նրանց ստիպեց այս քայլերին գնալ։

– Այո՛, երբ դու դեռ իշխանություն չունես, բնականաբար, խոսում ես ինչ-որ սկզբունքներից ու արժեքներից, բայց իշխանության գալուց հետո, երբ որոշակի իրավիճակի մեջ ես ընկնում, պետք է այդ իրավիճակին լուծում տաս․ սկսում ես կշռել, եթե հավատարիմ մնամ սկզբունքներիս՝ ի՞նչ կլինի: Կլիներ այն, որ, հնարավոր է, իսկապես, իրավիճակը վերահսկողությունից դուրս գար, հետևաբար, ընտրում ես մի կողմ գցել սկզբունքները, բայց պահես իշխանությունը, որովհետև ցանկացած իշխանության համար, հատկապես Հայաստանում, իշխանություն պահելը շարունակում է մնալ թիվ մեկ խնդիրը։ Մենք դեռ չենք հասել այն աստիճանի, որ սկզբունքների պայքար գնա։

– Պարո՛ն Խաչատրյան, եթե վերանանք իշխանությունը պահել-չպահելու խնդրից, գլոբալ առումով, կրթական համակարգի համար լա՞վ է, թե՞ վատ օրվա իշխանության վերահսկողության տակ լինելը։ Կրթական գործընթացը դրանից շահո՞ւմ է։

– Վատ է անդրադառնում, որովհետև այդ գործընթացը զարգացումը հետ է գցում։ Մենք, այսպես թե այնպես, ինչ-որ մի օր դրա միջով պետք է անցնենք ու, բնականաբար, ինչքան շուտ անցնենք դրա միջով, զարգացումն այնքան շուտ կլինի, իսկ այս դեպքում ստացվեց այնպես, որ կրկին շատ բաներ, որ կարող էին արագ տեղի ունենալ, հետաձգվեցին, մինչև ունենանք ավելի լավ օրեր։

– Բացառո՞ւմ եք, որ ինչ-որ մի օր այս իշխանությունը ևս, ինչպես նախկիններն էին, բուհական համակարգերում ստեղծեն իրենց կուսակցական տարբեր բջիջները։

– Ո՛չ, բացառել պետք չէ, որովհետև ունենք իրավիճակ, երբ որոշակի համայնքներում գործող իշխանության թեկնածուները ՏԻՄ ընտրություններում բավարար ձայներ չկարողացան ստանալ, հետևաբար իրենք հիմա պետք է մտածեն այն մասին, թե ի՞նչ անեն, որ համապետական ընտրություններում հաղթեն։ Հնարավոր է, որ տարբերակներից մեկը լինի այն, որ ուսանողներին և ուսուցիչներին ներգրավեն։

– Այսինքն՝ գործի դնեն նախկին գործելաո՞ճը։

– Այո՛, որովհետև տեսեք՝ ինչն է ցավալին ու դաժանը։ Մենք ապրում ենք մի հասարակությունում, որտեղ ուսուցիչները, դասախոսներն ու ուսանողները բավական խոցելի խումբ են, այսինքն՝ վախենում են աշխատանք կորցնելուց, այլընտրանք չունեն, նույնը ուսանողները, իհարկե իրենց չեն կարող պատժել, բայց ուսանողն էլ ունի կրթաթոշակ ստանալու, ուսման վարձի զեղչի, մասնակի վճարման խնդիր, իսկ ուսանողներին էլ այս ձևով են օգտագործում։

Վատն այն է, որ այս խմբերը խոցելի են, ու երբ իշխանությունը փնտրում է մարդկանց, որոնք կուժեղացնեն իր էլեկտորատը, ընտրությունը կարող է կանգնել էլի կրթական համակարգի վրա։ Պարզ է, չէ՞, որ իրենք չեն կարող ազդել ՏՏ ոլորտի վրա, որովհետև մասնավոր ոլորտներն ավելի անկախ են, իսկ պետական համակարգն այդ իմաստով խոցելի է։

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am