«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնի գործադիր տնօրեն Թևան Պողոսյանը
– Պարո՛ն Պողոսյան, Արցախի օկուպացիայի մասին օրինագիծը ի՞նչ է իրենից ներկայացնում և ի՞նչ արդյունքներ կարող է ունենալ:
– Սա մի օրինագիծ է, որը մատնանշելու է, թե ինչ է տեղի ունեցել, ինչպես է փոխել տեղի ունեցածը մարդկանց կյանքը, դրանց տալիս է իրավական ձևակերպումներ: Աշխարհում ընդունված պրակտիկա է՝ եթե որևէ երկիր օկուպացնում է այլ երկրի տարածքներ, այդ երկիրը իր իրավական խնդիրների դաշտը ձևավորելու համար ընդունում է, որ տեղի է ունեցել օկուպացիա, և այդ մասին օրենք է ընդունում:
Օրենքում այդ երկիրը շեշտադրում է տեղանունները, տարածքները, վեր հանում փախստական դարձած անձանց խնդիրները, որոշում, օրինակ՝ Հադրութից տեղահանված մարդկանց կարգավիճակը:
Այդ օրենքում պետք է իհարկե լինի նաև քաղաքական բաղադրիչ՝ այն ուժերը, որոնք անօրինական ձևով օկուպացրել են այդ տարածքները, ինչ պատասխանատվության են ենթարկվելու: Կարող է՝ լինում է մի ընկերություն, որ գնում է այդ օկուպացված տարածքներում ներդրումներ է կատարում, արդյո՞ք պետք է առանց Արցախի իշխանությունների հետ քննարկելու նա գնա այդ քայլին: Միգուցե հումանիտար ներդրումներ է կատարում, խնդիր չկա, բայց պետք է գնա և Արցախի իշխանությունների հետ խոսի:
Նաև այդ օրենքում պետք է բարձրացվեն մշակութային, պատմական ժառանգության խնդիրները: Դա առնվազն իրավական դաշտում կձևավորի նոր իրականություն, որի հետ պետք է հաշվի նստեն բոլորը:
Այդ ամենին, իմ պատկերացմամբ, պետք է հաջորդի Հայաստանի Ազգային ժողովի կողմից Արցախի ճանաչման գործընթաց նախաձեռնելը: Այսօր շատ կարևոր է այդ օրենքի ընդունումը:
– Իսկ ըստ ձեզ՝ ո՞ր տարածքները կարող են հայտնվել այդ օրենքի մեջ:
– Ըստ իս՝ դրանք պետք է լինեն այն բոլոր տարածքները, որոնք Արցախի Հանրապետությունը վերահսկում էր 2020 թվականի սեպտեմբերի 26-ի դրությամբ: Միաժամանակ, չմոռանանք, որ Արցախի Հանրապետության ադրբեջանական օկուպացիան նոր չի սկսել, հիշենք՝ Շահումյանի շրջանը, Գետաշեն, Մարտակերտի շրջանի ինչ-որ մասեր, Մարտունու շրջան:
– Պարո՛ն Պողոսյան, այդ տարածքները, ըստ տարբեր բանակցային փաստաթղթերի, եղել են բանակցության թեմա:
– Դե հիմա, Արցախի Հանրապետությունը պե՞տք է իր վերաբերմունքն արտահայտի, թե՞ ոչ, էլի թող լինի բանակցության թեմա: Մինսկի խմբի համանախագահները երբ գան, կտեսնեն, որ կա իրավական մի վիճակ, երբ բանակցությունները սա են: Ինչո՞ւ տարածքային ամբողջականության սկզբունքը այլևս չի գործում:
Եթե չլինի այս օրենքը, ինչպե՞ս ենք մենք ապացուցելու, որ Արցախը պետք է ձայնը բարձրացնի, որ Ադրբեջանն ագրեսիա է կիրառում, կամ ուժի կիրառման սկզբունքը խախտվել է: Ինչո՞ւ է, ի վերջո, այս օրենքը մշակվում, որովհետև այդ սկզբունքներից մեկը խախտվել է: Թե՞ պետք էր ասել, հա, լավ, խախտվեց սկզբունքը, անցանք գնացինք:
– Հնարավո՞ր է այս հարցում քաղաքական հակասություններ առաջանան Հայաստանի ու Արցախի իշխանությունների միջև:
– Մի հարց, էլի՝ այսօր Հայաստանի Հանրապետությունը հայտարարո՞ւմ է, որ Արցախի Հանրապետության անվտանգության երաշխավորն է: Երբ կհայտարարի, միգուցե որպես դաշնակիցներ կարող են այդ հարցը քննարկել: Բայց մինչև չի հայտարարում, կներեք, ի՞նչ հակասություն: Լավ, ի՞նչ եք առաջարկում, աշխարհին չասե՞նք օկուպացիայի մասին:
Եթե Հայաստանի բարձրագույն իշխանությունը Արցախի անվտանգության երաշխավորը լիներ, գործողություններով դա կապացուցեր, օրինակ՝ կնախաձեռներ, որ այստեղից փորձագետներ, իրավաբաններ գնային Արցախ ու մշակեին այս օրենքը, և ընդունվեր ոչ թե մեկուկես տարի հետո, այլ մեկ ամիս հետո: Ա՛յ այդ գործողությունները որ տեղի ունենային, ես կասեի, լավ, չեն հայտարարել, բայց իրականում Արցախի երաշխավորն են:
Հասմիկ Համբարձումյան
MediaLab.am
