«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է ԲՀԿ խմբակցության պատգամավոր, ԱԺ մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Նաիրա Զոհրաբյանը:
– Տիկի՛ն Զոհրաբյան, երեկվա միջադեպը, երբ ձեր նախագահությամբ անցկացվող խորհրդարանական լսումների ժամանակ ԱԺ ամբիոնից ելույթ ունեցավ «Իրավունքի կողմ» ՀԿ նախագահ Լիլիթ Մարտիրոսյանը, ով տրանսգենդեր է, բուռն քննարկումների տեղիք է տվել: Ձեր հասցեին կան քննադատություններ, նաեւ հայտարարություն, որ լինելով մարդու իրավունքների հարցերով զբաղվող հանձնաժողովի նախագահ՝ փորձում եք լռեցնել այդ անձանց:
– Նախ՝ ես քննադատություններ չեմ տեսել, ինձ հանդիպել են միայն շնորհակալական խոսքեր: Քննադատություններ չկան, բացառությամբ իրենց համայնքի ներկայացուցիչների հնչեցրած քննադատությունները: Ինձ համար կարևորն այն է, որ խախտվել էր օրակարգը: Լսումները կազմակերպվել էին եռակողմ ֆորմատով՝ ՄԻՊ գրասենյակ, ՄԱԿ-ի գրասենյակ և ԱԺ մարդու իրավունքների հանձնաժողով: Մեր հանձնաժողովում հաստատվել է լսումների օրակարգը, այն ունեցել է երեք հարց՝ դատաիրավական բարեփոխումներ, հաշմանդամություն ունեցող անձանց խնդիրներ և երեխաների խնդիրները մանկատներում և այլ հաստատություններում:
Եվ քանի որ խորհրդարանական լսումների ֆորմատը բաց է, հանձնաժողովի կայքում տեղադրվել են օրակարգը և հայտարարություն, որ այն հասարակական կազմակերպությունները, ովքեր օրակարգի նշված երեք թեմաների վերաբերյալ ասելիք ունեն, կարող են գրանցվել: Այդ անձնավորությունը ներկայացել է որպես «Իրավունքի կողմ» հասարակական կազմակերպություն, և որևէ մեկը չէր կարող ԴՆԹ անալիզ անել՝ պարզելու համար, թե նա խոսելու է դատաիրավական բարեփոխումներից, թե՞ ոչ: Մենք առաջնորդվել ենք խելամտության կանխավարկածով, քանի որ օրակարգը կայքում տեղադրված է եղել, ենթադրել ենք, որ բոլոր ՀԿ-ները, ովքեր ցանկություն են հայտնել մասնակցելու և եկել են, պետք է խոսեին բացառապես օրակարգի թեմաներից: Ես դարձյալ պնդում եմ իմ վստահ համոզմունքը, որ դա կազմակերպված է եղել ի սկզբանե:
Եղել են պատգամավորներ, ովքեր տեղյակ են եղել, որ այդ անձնավորությունը, ես չգիտեմ, սեռն ինչպես ձևակերպել, պետք է գար, հերթագրվեր ելույթի համար: Եվ նիստը նախագահողը, այսինքն՝ ես, որևէ ինֆորմացիա չունենալով, խոսք տվեցի իրեն, բայց ամբիոնում նստած ինձ համար դա շոկ էր: Շոկ էր մի քանի իմաստներով. նախ՝ ես իմ կյանքում առաջին անգամ էի նման բան տեսնում, ուղղակի աչքերիս չէի հավատում, շոկ, որ ինչ-որ մարդիկ կարողացան շատ անազնիվ ճանապարհով նման շոու կազմակերպել՝ ցույց տալու համար, որ նոր Հայաստանի խորհրդարանի ամբիոնում նման երևույթ կարող է լինել, և շոկ էր, որ տվյալ անձնավորությունն իր համախոհների հետ միասին ուղղակիորեն խախտեց նախապես կազմված և քվեարկված օրակարգը: Ինձ համար պարզ է, թե ով էր նրանց հրավիրել, որ պատգամավորն է զբաղվում նման խնդիրներով: Դա բացառապես իր իրավունքն է, ես հարգում եմ իրենց իրավունքը:
Եթե հանձնաժողովում առաջարկվեր, որ նման անձանց խնդիրների վերաբերյալ ևս քննարկում պետք է կազմակերպվեր, հարցը դրվեր քվեարկության, և մեծամասնությունը կողմ լիներ, բնականաբար, ես ինքս կմասնակցեի այդ քննարկմանը, բայց ոչ որպես հանձնաժողովի նախագահ, այլ շարքային անդամ և իմ դիրքորոշումը կհայտնեի: Այստեղ իմ վրդովմունքը կապված է եղել երկու բանի հետ, որ որոշ մարդիկ ուղղակի իմացել են, թե ինչ է տեղի ունենալու, և պատահական չէ, որ նրա ելույթի ժամանակ հանեցին հեռախոսները և ամբողջ պրոցեսը նկարեցին, և երկրորդ՝ խախտվել է օրակարգը:
– Լիլիթ Մարտիրոսյանը «Ֆեյսբուքում» գրառում է կատարել, որ Ազգային ժողովի ամբոնից նախկինում 4-5 անգամ հնչել է «սեռական փոքրամասնություն, գենդերային ինքնություն, ԼԳԲՏ» բառակապակցությունը, որոնք հնչեցրել են եվրոպացի գործիչները, այդ թվում՝ Հայաստանում ԵՄ պատվիրակության ղեկավար, դեսպան Պյոտր Սվիտալսկին: Եվ հարցադրում է անում, թե ինչո՞ւ այն ժամանակ դուք չեք արձագանքել նրանց ելույթներին:
– Ես չեմ հիշում, որ իմ վարած որևէ նիստի ժամանակ նման բան լիներ: Նախ՝ ես կարծում եմ, որ նորից մանիպուլյացիան շարունակվում է: Եթե լսումները վերաբերեին տրանսգենդերների խնդիրներին, ինքը կարող էր 10 անգամ գալ ու ելույթ ունենալ: Օրակարգը եղել է բացառապես դատաիրավական բարեփոխումը, և ինձ վիրավորել է այն, որ որոշ պատգամավորներ, համաձայնության գալով որոշ ՀԿ-ների հետ, որոնց ներկայացուցիչները նստած էին դահլիճում, ուղղակի փորձեցին կա՛մ էպատաժ անել, կա՛մ ինչպես իրենցից մեկն էր գրել՝ «մենք ապացուցեցինք, որ նոր Հայաստանի խորհրդարանի ամբիոնում կարող է կանգնել տրանսգենդերը և խոսել մոր խնդիրներից»: Իրենք ընդամենը փորձեցին շատ կարևոր խորհրդարանական լսումը, որտեղ մենք մարդու իրավունքների ազգային օրակարգ էինք քննարկում, ուղղակիորեն վերածել էպատաժի: Սա է, որ ինձ ստիպեց հնչեցնել իմ վրդովմունքը:
– Սոցիալական ցանցում նաև մեկնաբանություններ կան այն մասին, որ դուք հանդես եք գալիս կենդանիների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքը քրեականացնող օրենքի նախագծի մշակմամբ, բայց մարդու եւ մասնավորապես այդ անձանց իրավունքների հանդեպ անտարբեր եք, երբ նրանք բարձրացնում են իրենց հանդեպ խոշտանգման ու դաժան վերաբերմունքի մասին:
– Դրանով փորձում են դիսկուրսը տեղափոխել այլ դաշտ: Ես նորից եմ կրկնում, որ եթե հանձնաժողովը կազմակերպեր լսումներ խոշտանգված տրանսգենդերների վերաբերյալ, և մեծամասնությունը կողմ քվեարկեր, ապա մենք այդ քննարկումը կկազմակերպեինք և կլսեինք բոլոր խոշտանգված և չխոշտանգված տրանսգենդերներին: Բայց ինձ համար ընդունելի չէ, երբ մենք խոսում ենք մանկատան երեխայի իրավունքի մասին, և ամբիոն է բարձրանում տրանսգենդերը: Ես այնպիսի շոկի մեջ էի, որ նույնիսկ որևէ բառ չեմ լսել, թե ինքն ինչի մասին է խոսում: Նախ՝ առաջին անգամ էի նման սուբյեկտ տեսնում իմ ողջ գիտակցական կյանքում, երկրորդ՝ շատ վիրավորված էի, որ որոշ պատգամավորներ փորձեցին շատ կարևոր լսումը վերածել էպատաժի: Հաջորդ անգամ չի կրկնվի նման բան, ես ձեզ վստահեցնում եմ:
– Մենք տեղեկություն ունենք, որ իրենք արդեն դիմել են Եվրպայի խորհրդի «Ո՛չ խտրականությանը» հանձնաժողովին և առաջարկում են, որ քննարկվի ձեր հարցը՝ որպես գենդերային հարցերով խտրական վերաբերմունք ունեցող պատգամավոր, ով նաև մարդու իրավունքների պաշտպանության հանձնաժողովի նախագահն է: Քանի որ դուք վաղը մեկնում եք Ստրասբուրգ, որտեղ երկուշաբթի մեկնարկելու է ԵԽԽՎ լիագումար նիստը, ի՞նչ եք կարծում, Ստրասբուրգում այդ հանձնաժողովը ձեր հարցը կքննարկի՞, և ի՞նչ հնարավոր հետևանքներ կարող են լինել:
– Գիտեք, ես արդեն իմունիտետ ունեմ, երբ այդ համայնքի ներկայացուցիչները պարբերաբար իմ դեմ Տիզբոն, Կրեմլ ու Ստրասբուրգ նամակներ են հղում: Մի անգամ էլ իրենք նմանօրինակ նամակ ուղարկել էին ԵԽԽՎ՝ ստորագրված 17 ՀԿ-ների կողմից: Դա արել էին այն բանից հետո, երբ ես ընդամենը հարցազրույց էի տվել Երևանում ու ասել, որ իրենք ունեն իրենց իրավունքները, մենք՝ մեր: Բայց պետք է լինի հստակ սահման, թե որտեղ են վերջանում իրենց իրավունքները, որովհետև որքան իրենք իրավունք ունեն՝ պաշտպանելու իրենց իրավունքներն ու սկզբունքները, այնքան էլ մենք ունենք:
Այս բառերի համար նամակ էր հղվել Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական հանձնաժողով: Անկեղծ ասած, ինձ բացարձակապես չի հետաքրքրում, թե իրենք որ ատյաններ ինչ նամակներ կհղեն: Ես ունեմ իմ սկզբունքները, իմ դաստիարակությունը, իմ դավանանքը: Եվ ոչ մի բան այս աշխարհում չի կարող ինձ ստիպել փոխել իմ սկզբունքները, դավանանքը, փոխել աշխարհի ու Աստծո հանդեպ իմ ընկալումները: Քավ լիցի, ես իրենցից որևէ մեկին չեմ դատապարտում, յուրաքանչյուր մարդ ինքն է կատարում իր ընտրությունը: Բայց որևէ մեկը չի ասել, որ իրենց ընտրությունը շատ ավելի ճիշտ ու կարևոր է, քան մերը:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
