«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը
– Պարո՛ն Բաբայան, պատերազմից հետո իշխանափոխության կոչեր են հնչում: Երեկ հրապարակում Վազգեն Մանուկյանն ապստամբության կոչ արեց՝ ասելով, որ պետք է պատրաստ լինել կայծակնային արագությամբ ապստամբելով վերցնել իշխանությունը: Ինչպե՞ս եք գնահատում նման կոչերը, ո՞ւր ենք գնում այսպիսի հռետորաբանությամբ: Ունե՞ք մտահոգություններ:
– Ընդհանրապես, կարծում եմ, որ «հեղափոխություն», «ապստամբություն» բառերը մի քիչ չափից շատ են օգտագործվում մեր հասարակության մեջ և օգտագործվում են դրական իմաստով:
Իրականում ես ոչ մի դրական բան դրա մեջ չեմ տեսնում, որովհետև անգամ 2018-ին երբ խոսում էինք, ես ասում էի, որ հեղափոխությունն իմաստավորվում է, երբ բարեփոխումներ են կատարվում:
Ամենակարևորը բարեփոխումներն են, որովհետև ոչ մի հեղափոխություն լավ բան չէ, այն բերում է մարդկանց բաժանման, արյան, և այդ սովետական քարոզչամեքենայի կողմից ապստամբության և հեղափոխության ֆետիշացումից՝ որպես մեծագույն արժեքից, վաղուց պետք է հրաժարվեինք:
Ես կարծում եմ, որ նախևառաջ ամեն ինչ պետք է կատարվի օրենքի շրջանակներում: Իսկապես շատ մեծ անհրաժեշտություն է փոխելու համակարգը: Ցավոք սրտի, այս ամիսների ընթացքում ես չեմ լսում ամենակարևոր հարցի պատասխանը, թե ինչ երկրում ենք մենք փորձելու ապրել:
Ես լսում եմ, թե առանց ում ենք մենք ուզում ապրել, որի հետ կարելի է համաձայնել կամ չհամաձայնել, բայց դա ինձ համար չափազանց քիչ է՝ սրա՞ հետ կապրենք, թե՞ առանց սրա:
Ես ուզում եմ իմանալ՝ ի՛նչ երկրում ենք մենք ուզում ապրել, ինչպե՛ս ենք մենք վերականգնելու մեր երկրի ինքնիշխանությունը, որն այսօր հավասարված է զրոյի, ինչպես ենք մենք վերադարձնելու Արցախի հարցը միջազգային ատյաններ, ինչպես ենք ապահովելու մեր բնակչության անվտանգությունը և մեր երկրի խաղաղ զարգացումը:
Սրանք հարցեր են, որոնք ոչ միայն ինձ համար են կարևոր: Ես հասկանում եմ, որ ո՛չ իշխանությունը, ո՛չ ընդդիմությունը կոնկրետ ինձ և ինձ նմանների հետ չի խոսում:
Մենք հետաքրքիր չենք նրանց: Միգուցե այն պատճառով, որ մեծամասնություն չենք, նրանք սովոր են ամեն ինչ քանակով հաշվել:
Այստեղ նրանք իրար շատ լավ հասկանում են: Այսքան մա՞րդ կգա հանրահավաքի՝ լուրջ կընդունենք, ավելի քի՞չ կգան, լուրջ չենք ընդունի: Ամեն ինչ որոշվում է քանակով, որակի մասին խոսք չկա: Եթե ինձ հետ չեք խոսում, ինձ համար դուք հետաքրքիր չեք: Ես կարծում եմ, որ սա ոչ միայն իմ կարծիքն է:
Համենայնդեպս, իմ շրջապատը, բացարձակապես չլինելով որևէ մեկի կողմնակիցը, ո՛չ իշխանության, ո՛չ ընդդիմության, ուզում է բովանդակային ինչ-որ բան լսել: Կարծում եմ՝ մենք դրան արժանի ենք, որ լսենք բովանդակային բան, այլ ոչ թե էմոցիոնալ ինչ-որ կլիշեներ:
– Ընդհանրապես, ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ է ուզում հասարակությունը, նրա կարծիքը հաշվի առնվո՞ւմ է այս պարագայում: Հասարակության շահի հետևից գնացող կա՞:
– Կարծում եմ՝ ոչ ոք չի հասկանում, թե հասարակության կարծիքը որն է, կամ գոնե ինչ կարծիքներ կան հասարակության մեջ: Ֆեյսբուքյան ակտիվությամբ հնարավոր չէ դատել, թե հասարակությունն իրականում ինչ է ուզում:
Հասարակությունն ինքն էլ բազմաշերտ է, կան և անձնական շահեր հետապնդողներ, կան մարդիկ, որ մտածում են նաև ապագայի մասին, կամ մարդիկ, որոնք պարզապես նեղացած են, կան մարդիկ, որոնք շատ բանից զրկված են, կան մարդիկ, որոնք ինչ-որ բան ուզում են ստանալ:
Միանշանակ չի կարելի հասարակությունը բնութագրել: Երևի թե լավագույն ձևը իմանալու, թե հասարակությունն ինչ է ուզում, ընտրություններն են: Բայց ընտրությունները չպետք է դառնան ինքնանպատակ:
Ես կարծում եմ, որ ընտրություններից առաջ պետք է շատ կարևոր համակարգային փոփոխություններ արվեն, որ երկիրը կազմակերպչական տեսանկյունից մի քիչ բալանսի բերվի, որ լինի վերահսկողություն, լինեն իշխանության թևերի բոլոր բաժանումները:
Այդ բաժանումները, որոնց մասին ասում ենք, ձևականության համար չեն: Դրանք բերում են երկրի կայունացման, երբ որևէ թև չի կարող չարաշահել իր լիազորությունները, որովհետև կան զսպող մեխանիզմներ: Այս հարցը պետք է առաջնային դրվի, և երկրորդն արդեն ընտրության հարցն է:
Բոլոր դեպքերում նման կատակլիզմից հետո, ինչպիսին պատերազմն էր, հասարակությունը հաստատ կարիք ունի թափ տալու իրեն ու պարզելու, թե ով ինչ է առաջարկում այս երկրի ապագան պատերազմից հետո:
Իրականում կարելի է խոսել այն մասին, թե մենք 80 տոկոս ենք ստացել, բայց հիմա լրիվ ուրիշ իրավիճակ է: Այն ժամանակ քաղաքական ուժերից չէր պահանջվում գնահատական տալ, թե ինչպես են տեսնում երկիրը պատերազմից հետո, որովհետև պատերազմ չկար:
Սա ամենակարևորագույն հարցն է: Ինչպե՞ս ենք ապահովելու երկրի անվտանգությունը, խաղաղությո՞ւն ենք ուզում, թե՞ չենք ուզում: Ինչպե՞ս ենք տեսնում այդ խաղաղությունը: Այս հարցերին պետք է պատրաստվեն կուսակցությունները:
Իսկ պարզապես ասել, որ եթե ինձ չընտրեք, ինձնից վատը կլինի, սա լուրջ խոսակցություն չէ: Համենայնդեպս, ինձ համար դա հետաքրքիր չէ:
– Առհասարակ, դուք կողմնակի՞ց եք այս իրավիճակում արտահերթ գործընթացների: Կարծես այդ օրակարգն էլ փակվեց, դրա մասին էլ չեն խոսում: Իշխանությունը հայտարարում է, թե չկա դրա համար հանրային պահանջ: Ընդհանրապես, ընտրությունները կարո՞ղ են այս իրավիճակից դուրս գալու ելք լինել:
– Բոլոր դեպքերում ընտրությունները կարող էին ելք լինել, բայց այդ ընտրություններին պետք է գնալ նորմալ իրավիճակում: Ես նկատի չունեմ, որ թողնեինք ամեն ինչ հանգստանար:
Պարզ է, որ յուրաքանչյուր ընտրության ժամանակ որոշակի բևեռացում է տեղի ունենում, բայց եկեք փորձենք հասկանալ, թե բևեռացումն ինչի շուրջ է կատարվելու: Եթե էլի անձերի շուրջ է կատարվելու, դա ինձ համար հետաքրքիր չէ:
Ես ուզում եմ տեսնել համակարգային առումով ով ինչ է առաջարկում, ինչ մասնագիտական ռեսուրսներ ունեն մարդիկ, որոնք դա առաջարկում են, ինչքանով են իրենք տեսնում Հայաստանը նորմալ, քաղաքակիրթ աշխարհում, այլ ոչ իզգոյ երկրների շրջապատում:
Դա շատ կարևոր է, որովհետև մենք կարող ենք ինչ ասես ասել, բայց լրիվ ուրիշ գործողություններ կատարել: Ես բառերին չեմ հավատում, և ինձ թվում է, որ մարդիկ հոգնել են պարզապես բառերից, մեղադրանքներից, պիտակավորումներից:
Երևի թե հիմա լավագույն ժամանակն է ընտրությունների համար, որովհետև ես համոզված եմ, որ եթե հիմա տեղի ունենան ընտրություններ, այլևս, այսպես ասած, միաբևեռ իշխանություն չի ստեղծվի, և դա լավ է:
Երբ ասում են՝ ո՞վ պետք է լինի այդ փրկիչը, Աստված չտա հայտնվի փրկիչ: Ես չեմ ուզում, որ լինի փրկիչ: Ես ուզում եմ լինի վերահսկվող կառավարիչ, որը կունենա կոնկրետ լիազորություններ և կոնկրետ պատգամ մեզնից՝ թե մենք ինչ երկիր ենք ուզում տեսնել: Ներկայացնի այն ծրագիրը, թե ինչպես դա իրականացնելու, ստանա այդ լիազորությունները, բայց վերահսկվի:
Սա շատ պարզ բան է: Ամբողջ կյանքը նվիրել քաղաքական պայքարին՝այս հանրության կողմից պետք չի: Ի վերջո, բոլորս պետք է զբաղվենք մեր գործով:
Ցավոք սրտի, ես նկատում եմ, որ երբ հայտնվում են մարդիկ, որոնք շատ վատ են տիրապետում իրենց մասնագիտական գործին, շատ ակտիվ են քաղաքական դաշտում: Երևի օրինաչափ է, որ եթե ճաշ եփել չգիտես, ուրեմն պետք է զբաղվես քաղաքականությամբ:
– Իսկ դուք տեսնո՞ւմ եք ներուժ ունեցող նոր ուժեր, որոնց կարելի է վստահել:
– Կարծում եմ՝ կան: Կարծում եմ՝ նույնիսկ անհատներ կան, որոնք ելույթ են ունենում, սթափ են խոսում, պոպուլիստ չեն, որոնց դիրքորոշումը քաղաքակրթական, արժեքային տեսանկյունից ինձ դուր է գալիս:
Լուրջ խոսակցություն է պետք: Դեռևս 2018 թվականին ես ասում էի, որ այդ ազատ, արդար ընտրությունները ոչ թե նրա համար են, որ ընտրվի լավ իշխանություն, այլ նրա համար են, որ ժողովուրդն զգա իր պատասխանատվությունը ընտրված իշխանության հանդեպ: Առաջ ավելի հեշտ էր, ասում էին՝ դե, փող ենք վերցրել, չենք ընտրել, պատասխանատու չենք իշխանության համար:
Չնայած փող վերցնելն էլ է ընտրություն: Հիմա պատասխանատու ես և եթե պատասխանատու ես, ուրեմն ընտրություն կատարելուց առաջ պետք է մի լավ մտածես, ոչ թե էմոցիոնալ ասես՝ ինձ դուր է գալիս ոնց է խոսում կամ դուր է գալիս արտաքնապես:
Պետք է նստենք, խոսենք, մտածենք, լուրջ քննարկենք ծրագրերը, ոչ թե ասենք՝ էս մեկը սրիկա է, էս մեկը լավն է, էս մեկը փրկիչ է, էն մեկը դավաճան է:
Ես հոգնել եմ այդ պիտակավորումից: Ոչ ոք իդեալական չէ և ոչ ոք էլ սատանայական չէ: Յուրաքանչյուրի մեջ կան և՛ դրական, և՛ բացասական կողմեր:
Մարդկանց դրական ու բացասական կողմերը չենք քննարկում, վերջիվերջո, կուսանոցում ապրող կոնտինգենտ չենք ընտրում: Մենք ընտրում ենք կենդանի մարդկանց, որոնք պետք է կենդանի, նորմալ իրատեսական ծրագրեր ներկայացնեն և վերահսկվեն:
– Դուք վտանգ չե՞ք տեսնում, որ որոշ ուժեր փորձում են երկիրը տանել վայրիվերումների:
– Երբ չկա պատասխան հարցին, թե ՛ինչ երկիր ես ուզում ունենալ, հարցը տեղափոխվում է դեպի ապստամբություն: Ի վերջո, ո՞վ է իրականացնում ապստամբություն. ապստամբություն երբեք չի իրականացնում խոհեմ զանգվածը, այն իրականացնում են հիմնականում նրանք, որոնք կամ կորցնելու ոչինչ չունեն, կամ կորցնելու շատ բան ունեն:
Ապստամբությունը բացառում է ուղեղի աշխատանքը, այն ամբողջովին կառուցված է էմոցիաների վրա: Նույնիսկ եթե դա իրականացվի, որևէ լավ արդյունք չի բերի: Պետք է մոռանալ սովետական դասագրքերը, որոնցում գովաբանվում էին ապստամբությունները, առավել ևս, որ իրականում այդ բոլոր ապստամբությունները պարզապես հեղաշրջումներ էին:
Նույն Հոկտեմբերյան մեծ հեղափոխությունը միայն հեղափոխությունից 10 տարի հետո սկսեց այդպես կոչվել, մինչ այդ կոչվում էր պարզապես հեղաշրջում նույն ԽՍՀՄ-ի կողմից: Լավ բան այդտեղ չկա:
Կարծեմ Չերչիլն էր ասում՝ եթե 20 տարեկանում հեղափոխական չես՝ սիրտ չունես, իսկ եթե 40 տարեկանում պահպանողական չես՝ ուղեղ չունես: Իսկապես, յուրաքանչյուր տարիքն ունի իր մոտեցումը, և երևի դրա համար է, որ յուրաքանչյուր սերունդ պետք է կարողանա իր դերակատարումն ունենալ, ոչ թե ամբողջը վերցնել իր վրա, դոփել տեղում կամ պարզապես ամեն ինչ կոտրելով, ջարդելով տանել առաջ, այլ ամեն մեկն իր տեղն ունի, որպեսզի այդ գործընթացը նորմալ կայանա: Իսկ դրա համար պետք է բարեփոխումների ծրագիր իրականացնել:
Միայն դա կարող է ինչ-որ բան փոխել: Ապստամբությամբ մեր դատարանները անկախ չեն դառնա, նրանք հիմա էլ անկախ չդարձան: Ապստամբությամբ մեր գործադիր և օրենսդիր մարմիններն իրարից անկախ չեն դառնա, իրար վերահսկող չեն դառնա: Դա կարելի է անել միայն բարեփոխումներով, ծրագրեր իրականացնելով, բայց ընտրվում է պարզապես շատ հեշտ թիրախ:
Ասվում է՝ սա կատարողը սրիկա է, և եթե էս մեկը չլինի, ամեն ինչ հոյակապ կլինի: Դա նշանակում է, որ մենք չենք տեսնում համակարգային փոփոխությունների անհրաժեշտություն, այլ տեսնում ենք միայն անհատին, որն ինձ համար հետաքրքիր չէ, և ոչ միայն ինձ համար:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
