«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում իրանագետ Գարիկ Միսակյանը
– Պարո՛ն Միսական, Հայաստանի Հանրապետության ու Իրանի Իսլամական Հանրապետության ղեկավարների միջև տեղի ունեցած հեռախոսազրույցը հերթականը կարելի՞ համարել, թե՞ տարածաշրջանային իրադարձություններն են այս հեռախոսազանգի հիմքում:
– Հաշվի առնելով վերջին զարգացումները և՛ հայ-իրանական սահմանին, և՛ հայ-ադրբեջանական սրացումները Արցախի Հանրապետության տարածքում՝ կարելի է ենթադրել, որ հերթական հեռախոսազրույց չէր: Փաստը, որ հեռախոսազրույցի ընթացքում մի քանի կարևոր շեշտադրումներ էին արվել ու հրապարակվել, նույնպես վկայում է, որ տարածաշրջանային խնդիրներից ելնելով է տեղի ունեցել հեռախոսազրույցը:
Իրանի նախագահը նորից վերահաստատել էր Իրանի դիրքորոշումը՝ տարածաշրջանի քաղաքական աշխարհագրության փոփոխությունների հետ կապված, այսինքն՝ հայ-իրանական սահմանի ու «Զանգեզուրի միջանցքի» խնդիրը: Հաղորդագրության մեջ նաև նշվել է, որ Իրանի նախագահին մանրամասնորեն ներկայացվել է հայ-ադրբեջանական վերջին սրացման խնդիրը, այսինքն՝ Իրանը բավականին հետաքրքրված է եղել տարածաշրջանային խնդիրներով: Նշվել է նաև, որ հեռախոսազրույցը տեղի է ունեցել հայկական կողմի նախաձեռնությամբ:
– Ադրբեջանական սադրանքների, «Զանգեզուրի միջանցքի» հետ կապված իրանական կողմն ի՞նչ դիրքորոշում ունի: Արդարացվա՞ծ են հայաստանյան որոշ շրջանակների հույսերը, որ եթե հարցը հասնի սահմանային փոփոխություններին՝ Իրանն ակտիվ կմիջամտի այդ գործընթացին:
– Իրանի դիրքորոշումը հայ-իրանական սահմանի վերաբերյալ վերջերս թեհրանյան հանդիպումների ընթացքում հայտնել է նաև Իրանի հոգևոր առաջնորդը, որն ասել է, որ հայ-իրանական սահմանի փոփոխությունն անթույլատրելի է Իրանի համար: Այս հայտարարությունը կարևոր է, որովհետև հոգևոր առաջնորդի հայտարարությունը և՛ ամենալուրջն է Իրանի քաղաքական դաշտում մշտապես եղել, և՛ պետության արտաքին քաղաքականության ուղենիշը ու նաև մյուս գրեթե բոլոր կառույցների համար՝ որպես ուղենիշ-հրաման: Այսինքն՝ Իրանը ամենաբարձր մակարդակով հայտնել է իր դիրքորոշումը, որն այլևս փոփոխական չէ, քանի որ հայտարարել է հոգևոր առաջնորդը:
Ինչ վերաբերում է Իրանի միջամտությանը, խնդիրը մի քանի կետերից է բաղկացած. եթե հայկական կողմի համաձայնությամբ տեղի ունենա ինչ-որ փոփոխություն, ապա Իրանի գործիքակազմը բավականին քիչ է լինելու միջամտության համար, բայց նաև իրանական կողմը ևս բազմիցս հայտարարել է, որ եթե ուժի տեսանկյունից ելնելով Թուրքիան ու Ադրբեջանը փորձեն որևէ փոփոխություն կատարել Սյունիքի հայ-իրանական հատվածում, ապա Իրանը կմիջամտի, այսինքն՝ պետք է ենթադրել, որ ռազմական գործողությունների դեպքում Իրանը կօգտագործի և՛ իր քաղաքական, և՛, հավանաբար, նաև ռազմական ներուժը՝ խոչընդոտելու դա:
Մեկ փաստ ևս պետք է արձանագրել, որ Իրանին այս խնդրի շուրջ միջամտություն ցուցաբերելու կամ դիվանագիտական գործիքակազմը օգտագործելու համար անհրաժեշտ են նաև Հայաստանի համագործակցությունը և հայ-իրանական հարաբերությունների խորացումը, ինչը ևս նշվել էր այս հեռախոսազրույցի ընթացքում:
– Այդ ուղղությամբ հայկական դիվանագիտությունը պատշաճ աշխատանք կատարո՞ւմ է, պարո՛ն Միսակյան:
– Կխուսափեի գնահատականներ տալուց՝ դիվանագիտական համակարգի որոշ ներկայացուցիչների նկատմամբ հարգանքից ելնելով, բայց մշտապես կան հայտարարություններ հարաբերությունների զարգացման վերաբերյալ, ու խոսվում է նաև Հյուսիս-հարավի վերաբերյալ, ինչն այս անգամ ևս շեշտվել էր ղեկավարների մակարդակով: Այսինքն՝ հավանաբար ղեկավարների մակարդակով ևս ընթացիկ որոշակի դժգոհություններ կան, ու մշտապես նշվում է, որ բավականին արագ պետք է ընթանա հայ-իրանական հարաբերությունների կարգավորումը բոլոր ոլորտներում, այյսինքն՝ դեռևս բավականին շատ աշխատելու տեղ կա:
– Իսկ Իրանն ի՞նչ հարաբերություններ ունի նույն Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ: Հնարավո՞ր է, որ այդ հարաբերություններից ելնելով՝ Իրանն ինչ-որ պահի փոխի դիրքորոշումը հայ-իրանական սահմանի վերաբերյալ:
– Իրանի ներկայիս կառավարության քաղաքականության հիմնական սկզբունքը, ինչի մասին հայտարարվել է բազմիցս, այն է, որ Իրանն իր բոլոր հարևանների հետ պետք է ունենա լավ հարաբերություններ, այսինքն՝ Իրանը բոլոր հարևանների հետ աշխատում է ունենալ և՛քաղաքական, և՛ տնտեսական լավ հարաբերություններ:
Հայ-ադրբեջանական տարաձայնությունները բավականին լուրջ կերպով փորձում են Իրանում տարանջատել, այսինքն՝ այնպես անել, որ հայ-իրանական հարաբերությունները չխանգարեն իրանա-ադրբեջանական հարաբերություններին և հակառակը:
Չեմ կարծում, թե Իրանը թույլ կտա իր արտաքին քաղաքականության մեջ՝ արդեն ռազմավարական նշանակություն ունեցող հայ-իրանական սահմանի խնդրին միջամտեն մյուս պետությունները, այսինքն՝ երբ հոգևոր առաջնորդի կողմից հայտարարություն է լինում խնդրի վերաբերյալ, դա նշանակում է, որ դա անփոփոխ է՝ մինչև հոգևոր առաջնորդի հաջորդ հայտարարությունը: Այսինքն՝ եթե անգամ արտգործնախարարությունը Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ լավ հարաբերություններից ելնելով փորձի ինչ-որ քաղաքական փոփոխություններ անել, չի հաջողվի, որովհետև Իրանի արտաքին քաղաքականության կուրսը որոշվում է ոչ ԱԳՆ-ում:
– Այսինքն՝ Իրանը ցանկացած պարագայում իր պետական շահին դեմ չի՞ գնա, պարո՛ն Միսակյան:
– Իրանը որևէ պայմանով իր պետական շահին դեմ չի գնում, եթե խոսենք հենց Սյունիքի հատվածի և հայ-իրանական ցամաքային սահմանի մասին, այդ բոլոր հայտարարությունները միտված են ոչ թե Հայաստանին օգնելուն, այլ հենց իր համար ռազմավարական նշանակություն ունեցող սահմանի պահպանմանը: Բարեբախտաբար, այս հարցում կա շահերի համընկնում, ու այն պետք է օգտագործել:
– Խոսակցությունները, որ հայ-իրանական սահմանին իրանական կողմից զորքերի կուտակում կա, համապատասխանո՞ւմ են իրականությանը, եթե այո՝ ի՞նչ նպատակ են հետապնդում այդ կուտակումները:
– Դժվար է միանշանակ ասել, բայց դատելով տեսանյութերից ու հայտարարություններից, նաև նախորդ տարվա ընթացքում Իրանի իրականացրած այդ խոշոր զորաշարժից հետո, նաև իրանական կողմում է նշվել, որ ոչ բոլոր զորքերն են վերադարձվել, այսինքն՝ մեծացել է սահմանի վերահսկողությունը, և վերջին սրացման ու ցանկացած սրացման դեպքում հայ-ադրբեջանական սահմանին, Իրանում պարբերաբար հայտնվում են տեսանյութեր զորքերի տեղափոխության հետ կապված, ինչը, չեմ կարծում, որ պատահական է:
Այսինքն՝ իրանական կողմը ցանկանում է հրապարակային ցույց տալ բոլոր կողմերին, որ սահմանային վերահսկողությունը հատկապես հյուսիսում՝ Կովկասի հատվածում, բավականին ուժեղացված է: Սա ավելի շուտ իր ներուժի ցուցադրությունն է ու նախազգուշացում հակամարտող բոլոր կողմերին:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
