«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, Թուրքիայի առևտրի փոխնախարարը հայտարարել է, թե Ռուսաստանի հետ շարունակում են քննարկել «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման հարցը: Թուրքական կողմում կա՞ն մանրամասներ այս հայտարարության մասով:
– Ուրիշ տեղեկությունների չեմ հանդիպել:
– Հնարավո՞ր է, որ սա ապատեղեկատվություն լինի:
– Չեմ կարող մեկնաբանել, որովհետև ուրիշ լուր չունեմ: Ամեն ինչ էլ հնարավոր է լինի, գուցե չի համապատասխանում իրականությանը, գուցե համապատասխանում է: Պետք է սպասել, լրացուցիչ ինֆորմացիա որ լինի, կկարողանանք վերլուծել, հասկանալ, թե խոսքն ինչի մասին է, հիմա միայն այդ տեղեկությունն է ու վերջ:
– Այնուամենայնիվ, թուրք-ադրբեջանական տանդեմը շարունակո՞ւմ է պնդել միջանցքային իր տրամաբանությունը կյանքի կոչելու անհրաժեշտությունը:
– Դա փաստ է, իհարկե շարունակում են համառորեն պնդել, դա նաև իր պատմական հենքն ունի. դեռևս 1918 թվականի Բաթումի պայմանագրի հավելվածով դա արդեն նախատեսվում էր, նույնիսկ Թուրքիան, այն ժամանակ՝ Օսմանյան կայսրությունը, պետք է նշանակեր հատուկ հանձնակատար, որը պետք է հսկեր, որ այդ միջանցքը գործեր: Այնպես որ, սա Թուրքիայի հեռահար նպատակն է, որը ռազմավարական նշանակություն ունի, և ամեն ինչ անում են, որ այն իրականացնեն, դա ինձ համար ակնհայտ է:
– Հաշվի առնելով ռուս-թուրքական այս պահի հարաբերությունները՝ Ռուսաստանը կհամաձայնի՞ «Զանգեզուրի միջանցքի» բացմանը, պարո՛ն Սաֆրաստյան:
– Միջանցքի չի համաձայնի, բայց կոմունիկացիաների բացմանը կողմ է, և նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ նշված է, որ դա պետք է գտնվի ռուսական սահմանապահ ուժերի հսկողության տակ, այսինքն՝ Ռուսաստանը հենց դա է ուզում որ լինի՝ կոմունիկացիաների բացում, որը կվերահսկեն նաև իր սահմանապահ ուժերը: Բայց թուրքերը որ ասում են միջանցք, դրա նպատակն այն է, որ ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ Ռուսաստանը չունենա որևէ հսկողության իրավունք, այլ դա լինի արտատարածք, ու թուրքերն ինչ ուզենան՝ այդտեղից ուղարկեն Ադրբեջան կամ Կասպից ծովի վրայով կապվեն Կենտրոնական Ասիայի հետ՝ իրենց պանթյուրքիստական նպատակներով և այլն:
Այնպես որ, այստեղ տարբեր մոտեցումներ կան, բայց ես համոզված եմ, որ Հայաստանի համար անընդունելի է միջանցքային տրամաբանությունը, իսկ թե որքանով անվտանգ կլինի կոմունիկացիաների գործարկումը, ուրիշ հարց է: Ես կասկածում եմ, որ հնարավոր կլինի այդ կոմունիկացիայից օգտվել, որովհետև եթե այդ կոմունիկացիան պետք է հետո գնա Ադրբեջանի տարածքով մտնի Ռուսաստան, խիստ կասկածում եմ, որ Ադրբեջանի տարածքով դա անվտանգ կգործի:
– Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի մասով ի՞նչ նորություններ, մեկնաբանություններ կան թուրքական կողմում:
– Մենք տեսանք, որ չորրորդ հանդիպումից հետո որոշակի փոքր քայլեր եղան, ես համոզված եմ, որ դրանք նախաձեռնվել են Թուրքիայի կողմից: Վստահ եմ, որ Թուրքիան որոշակի մարտավարություն է իրականացնում բանակցային գործընթացում: Պարզ է, որ վերջնական նպատակը հարաբերությունների լինելիությունն է ու սահմանների բացումը, իսկ այդ նպատակին նրանք միանգամից չեն ուզում հասնել ու փոքր քայլեր են անում, որ տպավորություն ստեղծեն, թե իրենք պատրաստ են դրան, բայց համոզված եմ, որ վերջնական քայլն անելուց առաջ Թուրքիան գին կպահանջի, ու դա մի կողմից Արցախի կարգավիճակն է Ադրբեջանի կազմում, իսկ մյուսը՝«Զանգեզուրի միջանցքը»:
Տեսանելի է նաև, որ Թուրքիան՝ Էրդողանի մակարդակով, հայ-թուրքական բանակցությունները կապում է Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների ու միջանցքի հետ, այնպես որ, թուրքական մոտեցումն ակնհայտ է, ու ամեն բան այստեղ պարզ է:
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, Բերձորը ու հարակից գյուղերը և Լաչինի միջանցքը հանձնելուց հետո թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հաջորդ պահանջը ո՞րն է լինելու ձեր կարծիքով:
– Կարծում եմ, որ դրանից հետո և՛ թուրքերը, և՛ ադրբեջանցիները, իհարկե թուրքերի դրդմամբ, ավելի հստակ կպահանջեն վերջնական փաստաթղթի ստորագրում, որում կնշվի, որ Արցախը մաս է կազմում Ադրբեջանին:
– Այդ խաղաղության պայմանագի՞րը նկատի ունեք:
– Այո՛, դա կամ սկզբից կարող է մի ինչ-որ փաստաթուղթ լինել, և «Զանգեզուրի միջանցքի» խնդիրը: Այդ երկու կարևոր խնդիրներն են, բացի դրանից, կարծում եմ, որ Թուրքիայի ռազմավարական նպատակն է, իհարկե ոչ հիմա, բայց որոշ ժամանակ անց, հասնել այն բանին, որ իր զինված ուժերը տեղակայվեն մեր տարածաշրջանում:
Հիմա իհարկե գիտենք, որ Թուրքիան ռազմական առումով մեծապես աջակցում է Ադրբեջանին, որ և՛ Ադրբեջանի բուն տարածքում, և՛ Նախիջևանում կան թուրքական զինված ուժերի ներկայացուցիչներ, բայց Թուրքիայի համար կարևոր է, որ ոչ թե իր զինուժի առանձին ներկայացուցիչներ լինեն, այլ պաշտոնապես հիմնվի թուրքական ռազմաբազա, ու դրա մասին հայտարարվի: Այդ ռազմաբազան Թուրքիայի համար սիմվոլիկ նշանակություն ունի, դա հնարավորություն կտա Թուրքիային Օսմանյան կայսրության անցյալի հզոր ներկայությունը մեր տարածաշրջանում պաշտոնապես հաստատել: Բայց դրան նրանք միանգամից չեն կարող հասնել, որովհետև ռուսները կփորձեն դրա դեմ հնարավորինս պայքարել:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
