«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Խզմալյանը
– Պարո՛ն Խզմալյան, ի՞նչ են ցույց տալիս ձեր ուսումնասիրությունները, միջազգային իրավունքի տեսանկյունից ինչպիսի՞ իրավիճակ է ստեղծվել Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհին, մասնավորապես՝ Լաչինի միջանցքում:
– Այն, ինչ անում է այս օրերին Ադրբեջանը Լաչինի միջանցքում՝ շուրջ 8 օր փակելով ճանապարհը, մոտենում է սպանդի, ցեղասպանության: Միջազգային իրավունքի նորմերով սահմանված ցեղասպանության արգելքը իր մեջ ներառում է այնպիսի գործողությունների արգելք, որոնք միտված են ազգության, այս դեպքում՝ արցախահայության վերացմանը:
Այդպիսի գործողություններ են հենց ծառայություններից հասանելիությունը զրկելը, սննդամթերք չմատակարարելը, առողջապահական ծառայությունները դժվարին դարձնելը և այլն:
Այս գործողությունները ցեղասպանության սպառնալիք են Ադրբեջանի կողմից:
Ծայրահեղ դրսևորումներ, բարեբախտաբար, չկան, բայց միևնույն է, առաջնային կարևորագույն ծառայություններից զրկում է տեղի ունենում, որը միտված է խմբի վերացմանը:
Այնպիսի գործողությունները, որոնք էթնոսը չեն վերացնում, սակայն ստիպում են մարդկանց խմբին հեռանալ բնակության վայրից ու կորցնել իրենց ինքնությունը, նույնպես ցեղասպանություն են: Դրա օրինակը հենց Սրեբրենիցան է:
– Դուք մատնանշում եք միջազգային իրավունքի նորմ, որը խախտվում է, բայց արդյոք միջազգային հանրությունը համարժե՞ք է արձագանքում այդ նորմի խախտմանը:
– Ստեղծված իրավիճակը առնվազն ենթադրում է միջազգային դերակատարների դատապարտումը և գործողություններ դա կանխելու ուղղությամբ: Մենք տեսնում ենք ազդեցության փորձեր իրավիճակը շտկելու ուղղությամբ, սակայն դրանք բավարար չեն: Բայց առնվազն չի կարելի խոսել անտարբերության մասին:
Ինչ վերաբերում է հայկական կողմից ձեռնարկվող քայլերին, ապա կարող եմ ասել, որ ակտիվ է միայն իրավական կողմը. ՄԻԵԴ-ում ՀՀ ներկայացուցչի գրասենյակն է քայլեր ձեռնարկել, բայց քաղաքական, դիվանագիտական դաշտում Հայաստանի պահանջատիրության մասին որևէ քայլ տեսանելի չէ: Մի բացառություն կնշեմ միայն, որը Արարատ Միրզոյանի ելույթն էր ՄԱԿ-ում:
Հույս ունեմ, որ ավելի ակտիվ քայլերի ականատես կլինենք:
– Ռուս խաղաղապահների գործողությունների մասին. արդյոք դրանք պասիվ չե՞ն, արդյոք այդ ուժերն ունե՞ն մանդատ ուժ կիրառելու կամ, ասենք՝ հարկադիր միջոցի կիրառմամբ ցրելու այդ հավաքը:
– Այո՛, այդպիսի մանդատներ ենթադրվում են: Եթե մի վայր խաղաղապահ է մուտք գործում, ունի առաքելություն իրականացնելու, ապա այդ առաքելության շրջանակներում կարող է բախվել այդ առաքելությունը խարխլող միջադեպերի:
Ըստ էության, նրանց մասնակցությամբ են տեղի ունենում այդ հավաքները, ոչ թե անգործության պայմաններում, այլ՝ մասնակցությամբ:
– Հավաքի մասնակիցները քաղաքացիական անձինք են, ինչպես պնդում է ադրբեջանական կողմը, այդ պարագայո՞ւմ էլ կարող է խաղաղապահ առաքելությունը ուժ կիրառել:
– Համաչափ ուժ, անշուշտ, կարող է կիրառել: Ռուս խաղաղապահների մանդատը միջանցքով անցուդարձի անվտանգ ապահովումն է, ինչն էլ ենթադրում է անհրաժեշտ քայլերի գործադրում, այդ թվում՝ համաչափ ուժի կիրառում:
Հիմա եթե մարդու մտքով անցնում է փակել ճանապարհը, ապա խաղաղապահը պետք է նրան ուժով, հրելով հեռացնի տարածքից: Ռուս խաղաղապահների թիվն այնքան չէ, որ առանց զենքի գործադրման հնարավոր չլիներ հեռացնել տարածքից: Էլ չեմ ասում՝ ինչպե՞ս են մուտք գործել տարածք:
– Ստեղծված պայմաններում, պարո՛ն Խզմալյան, ի՞նչը կարող է իրավիճակ փոխել:
– Բոլոր հարթություններում՝ իրավական, դիվանագիտական, քաղաքական, տեղեկատվական դաշտերում ակտիվ աշխատանքը կարող է հանրային ընկալումներ փոխել: Թե՛ պետությունը, թե՛ հայկական կառույցները պետք է ակտիվորեն ներկայացնեն ստեղծված իրավիճակը, որպեսզի դրսում մարդիկ հասկանան՝ որն է իրական խնդիրը:
Հասմիկ Համբարձումյան
MediaLab.am
