«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, Թուրքիայի նախագահական ու խորհրդարանական ընտրություններին հաշված օրեր են մնացել, նախընտրական ի՞նչ իրավիճակ ու տրամադրություններ են այնտեղ։
– Թուրքիայում ընդհանուր իրավիճակը, իմ ընկալմամբ, բավական լարված է, որովհետև այս ընտրություններն իրենց նշանակությամբ աննախադեպ են և՛ ներքին, և՛ արտաքին քաղաքականության առումով։ Եթե ընդդիմությունը գա իշխանության՝ փոփոխություններ կլինեն և՛ ներքին, և՛ արտաքին քաղաքականության բնագավառում, այդ լարվածությունը հենց սրանով է պայմանավորված։
Մյուս կողմից՝ նախընտրական վերջին փուլում արդեն նկատվում է մի միտում, արձանագրվում են բռնության դեպքեր: Իհարկե, այդ բռնությունն ավելի շատ կիրառվում է իշխանությունների, նրանց հետ կապված կազմակերպությունների կողմից ընդդիմության թեկնածուների նկատմամբ, մասնավորապես վերջերս քարերով հարձակման է ենթարկվել ընդդիմության կարևոր ներկայացուցիչներից Ստամբուլի քաղաքապետ Էքրեմ Իմամօղլուն: Քարերով հարվածել են, ավտոբուսի ապակիները կոտրել, մարդիկ են վիրավորվել, ու թեև այդտեղ ներկա է եղել շուրջ 5 հազար ոստիկան, նրանք չեն միջամտել։
Դեպք է եղել նաև, երբ ընդդիմության հետ կապված կազմակերպություններն են փորձել բռնություն գործադրել իշխանական թեկնածուների նկատմամբ։ Կարծում եմ, որ այս միտումը այս օրերին ավելի կուժեղանա։
Արդյունքների մասով՝ պետք է նկատել, որ սոցհարցում իրականացնող գրեթե բոլոր կենտրոնները քաղաքականապես չեզոք չեն ու կապված են կողմերից մեկի հետ, ինչի հետևանքով էլ այդ հարցումների արդյունքներն այնպիսին են լինում, ինչպես իրենց հովանավորներին է ձեռնտու, հետևաբար դրանց վրա հիմնվելով եզրակացություն անելը շատ դժվար է։
Ես ավելի շատ հիմնվում եմ իմ ընկալումների վրա, ու, ըստ դրանց, վերջին մեկ ամսվա ընթացքում Էրդողանը կամաց-կամաց իր դիրքերը սկսեց ուժեղացնել, դա կապված է նաև իր՝ փորձառու քաղաքական գործիչ լինելու հանգամանքի հետ, նաև օգտագործում է իր ձեռքի տակ եղած վարչական լծակները, նա՝ որպես անհատ թեկնածու, սկսում է առաջ անցնել Քըլըչդարօղլուից։ Հարցն այն է, թե ինքն առաջին փուլո՞ւմ, թե՞ երկրորդ փուլում կհաղթի։
– Ընտրությունների երկրորդ փուլը որքանո՞վ եք հավանական համարում։
– Չեմ կարծում, թե այս անգամ արդյունքների տարբերությունը մեծ լինի երկու թեկնածուների միջև, այդ իսկ պատճառով դժվար է ասել՝ Էրդողանը հենց առաջի՞ն փուլում կկարողանա ստանալ 50+1 քվե, բայց ավելի հստակ կարելի է ասել, որ եթե երկրորդ փուլ լինի՝ այդ ժամանակ նա կհաղթի։
Իսկ ինչ վերաբերում է խորհրդարանական ընտրություններին, ապա մի միտում կա, որ Թուրքիայում և երկրից դուրս մասնագետները, դիտորդները նշում են. եթե Էրդողանը կարողացավ մանիպուլյացիաների միջոցով իր հեղինակությունը վերականգնել, ինչը տուժել էր ավերիչ երկրաշարժից հետո, ապա Էրդողանի կուսակցությունը՝ իշխող «Արդարություն և զարգացումը», շատ մեծ հիասթափություն է առաջացրել Թուրքիայում, որովհետև չնայած Էրդողանը կարողացավ իրենից հեռացնել կոռուպցիայի մեղադրանքները, բայց դրանք մնացին կառավարող կուսակցության նկատմամբ։
Բայց պետք է նշել, որ իշխանությունն ունի իրեն աջակցող կուսակցություններ, որոնք ունեն քվեներ ու կարող են չպարտվել, կարող են նաև հաղթել, բայց ես կարծում եմ, որ ընդդիմադիր կուսակցություններին կհաջողվի մի քիչ ավելի շատ ձայն ստանալ, քան իշխող կոալիցիային, այսինքն՝ Թուրքիայում կարող է ստեղծվել աննախադեպ իրադրություն, որ երկրի նախագահը, որը մեծ լիազորություններով է օժտված, լինի Էրդողանը, իսկ խորհրդարանում մեծամասնություն կազմեն ընդդիմադիրները: Կարող է այդպես լինել, բայց վստահ պնդել չեմ կարող։
– Ընդդիմության նախագահի թեկնածու Քըլըչդարօղլուն հայտարարել է, թե Կենտրոնական Ասիայի հետ կապը պահելու համար Թուրքիային «Զանգեզուրի միջանցք» անհրաժեշտ չէ, և որ իր ընտրվելու դեպքում երկրի արտաքին քաղաքականության վեկտորը 180 աստիճանով փոխվելու է։ Ձեր մեկնաբանությունն եմ խնդրում այս հայտարարության վերաբերյալ, ու արդյոք իր՝ նախագահ ընտրվելու դեպքում, իսկապե՞ս, գոնե «Զանգեզուրի միջանցքի» մասով նա կպահպանի իր այս խոսքը, թե՞ սա նախընտրական քարոզարշավի ու քվեներ ստանալու տրամաբանությունից ելնող ուղղակի հայտարարություն է։
– Կասկածում եմ, որ ընտրվելու դեպքում դա իրականություն կդառնա, բայց ինչո՛ւ է նա նման հայտարարություն արել, ա՛յ սա է հետաքրքիր։ Ու ես, որքան կարողացա խորամուխ լինել, հանգեցի հետևյալին․ Քըլըչդարօղլուն նման հայտարարություն է արել երկու հանգամանք հաշվի առնելով, առաջինը հետևյալն է․ Ադրբեջանի նախագահն աննախադեպ ակտիվություն է ցուցաբերել այս նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում Թուրքիայում՝ որպես Էրդողանի աջակից, նույնիսկ պնդումներ կան, որ Ալիևը նաև ֆինանսական միջոցներ է գործի դրել։
Թուրքիայում այս հանգամանքը շատերին դուր չի եկել, որովհետև այստեղ ադրբեջանցիներին նայում են որպես կրտսեր եղբոր, որը չպետք է որոշակի սահմաններ անցնի, իսկ Ալիևն այդ սահմանն անցել է։ Ես չեմ բացառում, որ Քըլըչդարօղլուն, հենց այդ հանգամանքից օգտվելով, փորձել է այդ դժգոհող զանգվածի քվեներն իր կողմը ուղղել։
Հայտնի է, որ Թուրքիան երկու հիմնական պահանջ ունի Հայաստանից՝ ընդունել Ադրբեջանի բոլոր պահանջները՝ պայմանագրի մասով, երկրորդ՝ «Զանգեզուրի միջանցք»։ Ի դեպ, Քըլըչդարօղլուի հայտարարության հետ կապված լուսանկարը որ հրապարակվեց, նրա ձեռքին կար քարտեզ, որտեղ նշված է հենց այդ ճանապարհը՝ Թուրքիա, Իրան, Իրանի միջոցով արդեն նոր կապվում է Կենտրոնական Ասիայի հետ, այսինքն՝ Ադրբեջանը շրջանցվում է։ Այս հայտարարությունը հնչեցնելու երկրորդ պատճառը, կարծում եմ՝ այն է, որ ընդդիմությունը ու Քըլըչդարօղլուն գտնվում են ավելի շատ ամերիկացիների ազդեցության տակ ու վերջիններիս հաճոյանալու համար է նա այդպիսի հայտարարություն արել ու նման քարտեզ հրապարակել։
Ինչո՞ւ հաճոյանալու, որովհետև հայտնի է, որ ԱՄՆ-ն ի սկզբանե՝ 1991-92 թվականներից, շատ հստակ կողմնակից է հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման։ Իսկ Քըլըչդարօղլուի հայտարարությունը նշանակում է, որ Թուրքիան իր այդ երկու պահանջից մեկը պետք է հանի, այսինքն՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» խնդիրը դուրս է գալիս, մնում է միայն Ադրբեջանի հետ կապված խնդիրը։ Ենթադրում եմ, որ այս հայտարարությունը կարող է արված լինել ամերիկացիների ճնշման ներքո, իհարկե սրանք ենթադրություններ են։
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, իսկ գործող իշխանությունը շարունակում է, չէ՞, պահանջել այն Հայաստանից, ապացույցը Թուրքիայի ԱԳ նախարարի հետևյալ հայտարարությունն է, որ «Թյուրքական ուղին անցնում է Թյուրքական պետությունների կազմակերպության, Ղարաբաղի ու Զանգեզուրի միջով»։
– Այո՛, Չավուշօղլուն շատ խիստ քննադատել է Քըլըչդարօղլուին, ու այդ հայտարարությունը հենց դրան է միտված։
– Վերջին շրջանում ակնհայտ է Հայաստանի դեմ ուղղված Թուրքիայի հռետորաբանության խստացումը՝ թե՛ Չավուշօղլուի այս հայտարարությունը, թե՛ Երևանում «Նեմեսիս» գործողության հերոսներին նվիրված հուշակոթող-աղբյուրի տեղադրման կապակցությամբ արված հայտարարությունը։ Ինչո՞վ եք բացատրում այս ակնհայտ խիստ հայտարարությունները։
– Թուրքիան սրանով սկսել է մի գործընթաց, որը կշարունակվի, իսկ գործընթացը հետևյալն է․ նա փորձում է արդեն ներազդել մեր ժողովրդի պատմական հիշողության վրա ու փոխել այն՝ խմբագրել այնպես, ինչպես իրեն է դուր գալիս։ Սա Հայաստանի նկատմամբ ճնշման ուժեղացում է, արդեն մտնում են մեր ներքին դաշտ, եթե մինչ այդ ուզում էին փոխել Հայաստանի արտաքին քաղաքական կուրսը, հիմա արդեն մտնում են ներքին դաշտ։
– Ըստ ձեզ՝ ի՞նչ քայլերի կդիմի Թուրքիան, ինչպես հայտարարել է արտգործնախարարը, եթե այդ հուշակոթողը մնա։
– Դժվար է ասել, թե ինչ կանեն, կարող են հրաժարվել ձեռք բերված պայմանավորվածությունից՝ երրորդ երկրների քաղաքացիների մասով, գուցե Ադրբեջանին օգտագործեն սահմանամերձ տարբեր շրջաններում սադրանքներ կազմակերպելու համար։
– Հայաստանի իշխանության արձագանքը Թուրքիայից եկող այս հայտարարություններին ինչպե՞ս եք գնահատում։
– Պետք է հենց սկզբից Թուրքիային ցույց տրվի, որ սա մեր ներքին խնդիրն է, դրա հետ դուք կապ չունեք։ Այս քայլը պետք է արժանանա Հայաստանի կտրուկ հակադարձին:
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, համակարծի՞ք եք այն տեսակետներին, որ Թուրքիայում կայանալիք ընտրություններից հետո միայն էական առաջընթաց, ինչու չէ՝ հանգուցալուծում կլինի Արցախի ու Հայաստանի շուրջ ընթացող զարգացումների ուղղությամբ։
– Ես չեմ կարծում, թե այդ արդյունքները որևէ ազդեցություն կունենան, որովհետև Թուրքիայում ով էլ լինի իշխանության, մոտեցումը նույնն է լինելու․ Թուրքիան լիովին պաշտպանում է Հայաստանին ուղղված Ադրբեջանի առավելապաշտական պահանջները։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
