«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը
– Պարո՛ն Խաչատրյան, Նիկոլ Փաշինյանը, հիմնավորելով, թե ինչու են իրենք բուհերը միավորում Ակադեմիական քաղաքում, ասաց, որ մեր բուհերը ոչ միայն միջազգային չափանիշներին չեն համապատասխանում, այլ նաև մեր օրենսդրական չափանիշներին չեն համապատասխանում, այսինքն՝ բովանդակային առումով շատ վատն են։ Իսկապե՞ս բուհական կրթությունն այդքան վատ վիճակում է։
– Ճիշտն ասած, այդ բոլոր հարցերը մենք պետք է բարձրաձայնենք, ոչ թե իշխանությունը, որովհետև եթե դու արդեն վեց տարի իշխանություն ես, ապա ոչ թե պետք է փորձես մեղադրել, քննադատել և այլն, այլ բացատրել, թե ինչո՛ւ վեց տարում այդ խնդիրները չեն լուծվել, որովհետև մենք ունենք 2018 թվականին տրված խոստում, որ 2023-ին Հայաստանն ունենալու է այլ որակի կրթություն։ Հիմա արդեն 2024 թվականն է, բայց մենք ասում ենք, որ Հայաստանի ոչ մի բուհ չի համապատասխանում միջազգային չափանիշներին, հետևաբար այս հարցին իշխանությունը պետք է պատասխանի, ոչ թե հարցնի։
Այո՛, խնդիրներ կան բուհերում, դա բոլորիս համար էլ ակնհայտ է, բայց հարց տվողն ու պատասխանողը տարբեր մարդիկ պետք է լինեն։ Հիմա, երբ մենք ասում ենք, որ բուհերը վատն են, ռեկտորների՞ն նկատի ունենք, թե՞ նախարարին, ո՞վ է դրա պատասխանատուն, իհարկե պատասխանատուն իշխանությունն է, որովհետև Հայաստանում բարձրագույն կրթության քաղաքականությունը բավական կենտրոնացված է ընթանում, ընդհուպ բուհերի փոխարեն որոշվում է, թե ով ուր պետք է գնա՝ առանց մարդկանց հարցնելու։
Հիմա Կրթության զարգացման պետական ծրագիրն ընդունել են որպես օրենք, բուհերին արդեն ուղարկում են 17-րդ թաղամաս ու հիմա մարդկանց հավաքել են, ասել՝ դե որոշեք, թե ով ո՛ւմ հետ է գնում, ո՛նց է գնում։ Այսինքն՝ ստեղծվում է քննարկումների իմիտացիա այն դեպքում, երբ որ ամեն ինչ արդեն որոշված է, այն դեպքում, երբ ակնհայտ է, որ ակադեմիական համայնքը այդ որոշմանը համաձայն չէ։ Այն, որ ռեկտորները, պրոռեկտորները ձայն չեն հանում, դա չի նշանակում, թե իրենք համաձայն են, մեծ մասը ներքուստ համաձայն չէ, բայց, հասկանալի պատճառներով, չի արտահայտվում։
– Իսկապե՞ս մենք չունենք այսօր բուհ, որ համապատասխանի միջազգային չափանիշներին։
– Ակնհայտ է, որ Հայաստանի նման երկիրը չի կարող ունենալ շատ ուժեղ բուհեր, որովհետև դրանք օդից չեն ընկնում, դրանց համար ներդրումներ են պետք, ֆինանսավորում է պետք, երկրի միջավայրը պետք է նորմալ լինի, այս անվտանգային իրավիճակում ո՛նց կարող են նորմալ բուհեր լինել: Բայց եթե մի քիչ այդքան խիստ չնայենք, այլ նայենք, այսպես ասած, մեր քաշի երկրների շրջանակում, ապա չեմ կարծում, որ Հայաստանը շատ-շատ վատ վիճակում է, բայց, ընդհանուր առմամբ, մենք խնդիրներ ունենք։
Խնդիրներից մեկն այն է, որ մենք ունենք հետնահանջ, այսինքն՝ նախկինում ավելի լավ վիճակ ենք ունեցել, քան հիմա։ Մի երկու տվյալ բերեմ բուհերի առումով, որոնք հրապարակվել են միջազգային զեկույցում: Օրինակ՝ 2013 թվականին՝ մոտ տասը տարի առաջ, Հայաստանում բարձրագույն կրթության որակով մենք եղել ենք 77-րդը, 2023-ին՝ 92-րդն ենք, այսինքն՝ որակը 15 կետով նահանջել է։ Մեր շրջանավարտների հմտությունների առումով. 2013-ին աշխարհում եղել ենք 127-րդը, որը խայտառակ ցուցանիշ է, որովհետև մոտ 160 երկիր է մասնակցում, իսկ 127-րդ տեղը նշանակում է, որ ամենավատ երկրների ցանկում ենք, հիմա այդ 127-ն էլ չենք կարողացել պահել, 2023-ին հետ ենք շպրտվել՝ 129-րդն ենք։
Բարձրագույն կրթության ընդգրկվածությունը, որտեղ Հայաստանը Եվրոպայի, աշխարհի առաջատար երկրներից էր, 2013-ին 48-րդ տեղում ենք եղել, 2023-ին՝ 68-րդն ենք: Ընդհանուր առմամբ, մեր կրթության ցուցանիշները նվազել են, մենք 2014-ին մեր ընդհանուր կրթության ցուցանիշով եղել ենք 42-րդ տեղում, դա բավական լավ ցուցանիշ է, որվհետև աշխարհում կա քիչ թե շատ 60 նորմալ երկիր, եթե դու 42-րդն ես, դա նշանակում է, որ միջակ երկիր ես, որը Հայաստանի նման երկրի համար վատ չէ: 2018-ին մենք արդեն հետ էինք գնացել ու հիմա՝ 2023-ին, հայտնվել ենք 59-րդ տեղում, այսինքն՝ մեր կրթության ցուցանիշները նվազել են 17 կետով, իսկ 59-րդ տեղը նշանակում է նորմալ երկրների մեջ վերջին տեղում ենք, մեզանից հետո գալիս են այն երկրները, որոնք և՛ տնտեսապես, և՛ քաղաքականապես առանձնապես զարգացած չեն։
Հստակ փաստերով ես ցույց տվեցի, որ մենք շարունակում ենք նահանջել, ու այդ իմաստով, այո՛, համաձայն եմ, որ մեր բարձրագույն կրթության վիճակը վատ է, ավելին ասեմ, մենք շատ հաճախ չենք կարողանում լուծել հասարակ հարցեր: Եթե մի շրջայց կատարեք համալսարաններում երեկոյան կամ ցերեկային ժամերին, կտեսնեք, թե քանի լսարանում լույսերն անիմաստ վառված են, այսինքն՝ ամենահասարակ բանը, որ դուրս գալիս լույսը պետք է անջատել, դա դեռ չենք լուծել, մյուս հարցերի մասին էլ չեմ խոսում։
Մյուս կողմից էլ այնպես չէ, որ ամեն ինչ շատ վատ է, ունենք և՛ Ամերիկյան համալսարանը, և՛ Ֆրանսիական համալսարանը, որ բավական որակյալ կրթություն են տալիս՝ ըստ շրջանավարտների, ունենք Եվրասիա մասնավոր բուհ, որը նույնպես բավական մեծ ձեռքբերումներ ունի, այսինքն՝ ես չէի ուզենա, որ այն մարդիկ, որոնք բավական լավ աշխատանքներ են տանում այս ծանր պայմաններում, բոլորի հետ հավասար գնահատվեն։ Ընդհանուր գնահատականը ճիշտ է, բայց նաև կան ներսում տեղի ունեցող դրական միտումներ։
– Վարչապետն ասում է, թե հին շենքերում բովանդակային փոփոխություններ չեն կարող անել, դրա համար բոլորը պետք է տեղափոխվեն Ակադեմիական քաղաք։ Պարո՛ն Խաչատրյան, բովանդակային փոփոխությունը իսկապե՞ս անհնար է անել բուհերի գործող շենքերում, դրա համար պարտադի՞ր է նոր շենք կառուցելը։
– Այն տեսակետը, որ մենք ստեղծում ենք Ակադեմիական քաղաք, սխալ է, որովհետև մենք արդեն ունենք այն։ Մենք քանդում ենք գոյություն ունեցող Ակադեմիական քաղաքն ու այն տեղափոխում 17-րդ թաղամաս, ճիշտ ձևակերպումը սա է։ Թամանյանն արդեն ստեղծել է այդ Ակադեմիական քաղաքը, եթե դուք նայեք՝ «Երիտասարդական» մետրոյի շրջակայքում կենտրոնացած են Հայաստանի բուհերը, Գիտությունների ազգային ակադեմիան իր ինստիտուտներով, Ազգային գրադարանը, Մատենադարանը, այսինքն՝ այսօր մենք Երևանի կենտրոնում արդեն ունենք Ակադեմիական քաղաք, բոլոր ենթակառուցվածքներն իրար մոտ են։
Այսօր կա հոյակապ Ակադեմիական քաղաք Երևանի կենտրոնում, բայց հիմա ուրիշ տրամաբանություն է գործում, դա այն է, որ քաղաքի կենտրոնում գտնվող անշարժ գույքը թանկ արժի ու այն պետք է տալ բիզնեսներին, որպեսզի բյուջե փող մտնի։
Ինձ զարմացնում է այն, որ խոսվում է այն մասին, թե բոլոր բուհերը պետք է դուրս գան Երևանից: Հասկանալի չէ, թե մասնավոր բուհերին ինչպե՛ս են դուրս հանելու, որովհետև մասնավոր բուհը, Ամերիկյան, Ֆրանսիական համալսարանները, ինքն է որոշում, թե որտեղ մնա, այսինքն՝ այդ մարդկանց է՞լ եք ստիպում։ Անգամ պետական բուհերին ստիպելը ճիշտ չէ, որովհետև բուհն ինքը պետք է որոշի, թե որ տարածքում պետք է իրականացնի իր գործունեությունը, դա կոչվում է բուհական ինքնավարություն: Հայաստանում, ցավոք սրտի, բուհերի շենքերը բուհերին չեն պատկանում, իսկ դա բուհերին վերահսկելու լծակ է, ու հիմա հենց այդ լծակն օգտագործելով, արդեն բուհերի փոխարեն որոշել են՝ ով ուր է գնում։
Հիմա քննարկումների իմիտացիա են ստեղծում, բայց ամեն ինչ արդեն որոշել են։
Համալսարանների շենքերը նաև քաղաքի մշակույթի, կոլորիտի մասն են, իսկ հիմա մենք քանդում ենք դա, մարդկանց հիշողությունը քանդում ենք, ինչը չի կարելի, շատ վատ բան է դա, ջնջված հիշողությամբ հասարակությունը ոչ մի բանի ընդունակ չէ։ Ես չեմ հասկանում, թե ի՛նչ կախարդական փայտիկ է կիրառվելու, որ 17-րդ թաղամասում կրթության որակը շեշտակի բարձրանա։ Ամենակարևորը՝ մարդկային համակարգերում, իսկ կրթությունն այդպիսի համակարգ է, կտրուկ փոփոխությունները, հավակնոտ ծրագրերը, որպես կանոն, չեն աշխատում։ Այդ Ակադեմիական քաղաքում մենք ավելի շատ զբաղվելու ենք կոնֆլիկտների կառավարմամբ, քան կրթության որակի զարգացման հեռանկարով։
– Այսինքն՝ իշխանության հիմնական նպատակն այդ շենքերն ավելի շահավետ օգտագործե՞լն է։
– Կարծում եմ՝ այո՛, բայց դա պատճառներից մեկն է։ Մեկ ուրիշ պատճառ էլ կա, դեռևս նախկին իշխանությունների ժամանակ այս թեման քննարկվել է։ Միջազգային փորձագետները միշտ ասել են, որ Հայաստանի բուհերի թիվը շատ է, այսինքն՝ բուհերի միավորման խնդիրը 10-15 տարի առաջ էլ է եղել օրակարգում, այսինքն՝ այստեղ միայն շենքերի հարց չէ։
Ինչո՞ւ շենքերի տարբերակը իշխանություններին դուր եկավ, որովհետև երբ դու բուհերին պահում ես Երևանում ու փորձում ես Երևանում այդ միավորումն անել, դիմադրությունը կարող է ավելի մեծ լինել, որովհետև հարց է առաջանում՝ ո՞ւմ շենքն ենք վերցնում, ով ում է միավորվում։ Դրա համար իշխանությունը որոշեց բոլորին հանել իրենց շենքերից, որ բոլորին հանեն, այդ դեպքում իմ ու քո չի լինելու, բոլորդ գնում եք մի տեղ, ու նախկինը չկա, բոլորը դառնում են նոր անունով բուհ, իսկ նախկին մոտեցումը միավորումն էր։
Այս ամեն ինչի երրորդ տարբերակն էլ գուցե այն է, որ իշխանությունը գուցե հավատում է, թե մեր խնդիրն այն է, որ բուհերը գտնվում են «Երիտասարդական» մետրոյի հարևանությամբ: Նշեմ, որ իշխանությունն այս պահի դրությամբ հետ չի կանգնի այս որոշումից, որովհետև հսկայական պայմանագրեր են կնքվել գերմանացիների հետ, վճարումներ են արվել։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
