«Նախկինում ֆինանսավորում ստանում էին Սերժի դուռը նստողները, Ռիտայի կողքը պարողները, հիմա՝ «Իմ քայլի» անդամը»․ Էդգար Բաղդասարյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է կինոռեժիսոր էդգար Բաղդասարյանը

– Պարո՛ն Բաղդասարյան, «ՀուԶանք ու Զանգ» ներկայացման շուրջ վերջին օրերի քննարկումները մղվում են այն դաշտ, թե արդյոք արվեստում պե՞տք է լինի ցենզուրա, թե՞ոչ։ Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ։

– Ես չեմ ուզում պերֆորմանսներն արվեստի տեսանկյունից գնահատել։ Ինձ համար մի սարսափելի բան ի հայտ եկավ՝ եղավ մի պրոցես և նաև եղավ դրան հակադրող պրոցես։ Երկուսն էլ իդիոտիզմի եզրին են կանգնած։ Այսինքն՝ նման պրիմիտիվ, սև- սպիտակ գնահատականներով իրար հանդեպ անհանդուրժողականությունը անընդունելի է։ Եվ դա միայն մշակութային դաշտում չէ, մեր ամբողջ հասարակությունն է տարված դրանով, և դա վտանգավոր աստիճանի է հասնում։

Ինձ համար տեղի ունեցածը իդիոտիզմի երկու բևեռներ են, նկատի ունեմ ներկայացումը և դրանից հետո հաջորդ օրը բողոքողների կողմից խունկ վառելը։ Եթե բերեին ու ասեին, որ ուզում են 1920-ականների ֆուտուրիստների մասին պերֆորմանս անել, հանեին այդ անունները՝ Աբով, Դաշտենց, Չարենց, դա այլ հարց։ Ես լինեի, առաջինը կհարցնեի՝ ո՞վ է անում, ի՞նչ է անում, և սրա ձևն եմ ուզում տեսնել, ոչ թե բովանդակությունը։ Բայց քանի որ այդ հանձնաժողովում ինձ նման մարդիկ քիչ են, հավաքում են մարդկանց, հետո խեղճ Գոռ Սուջյանը ստիպված արդարանում է, ասում է՝ ինձ մանիպուլյացիաներով դեմ են տվել, որ ստորագրեմ։

Լևոնի, Սերժի, Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակ ես միշտ չեմ ընդգրկվել քաղաքական մշակութային, քավոր-սանիկական հարաբերություների մեջ, միշտ դեմ եմ եղել դրան։ Բայց հիմա ստացվում է, որ եթե «Իմ քայլից» է մարդը, ուրեմն կարող է շատ հեշտ գնալ ու 2.7 մլն դրամ վերցնել։ Հիմա մեկ հարց պետք է բարձրացվի՝ ինչպե՞ս է ծախսվել այդ 2.7 մլն դրամը։ Ես այդտեղ սատանիզմ չեմ տեսնում, բայց պրիմիտիվություն ու անճաշակությում եմ տեսնում։

– Եթե անդրադառնանք հարցին, թե արդյոք արվեստում ցենզուրա պե՞տք է. արվեստագետները խոսում են այն մասին, որ արվեստում ցենզուրա ու սահմանափակում պետք է լինեն։ Արդյոք դա նորմա՞լ է։

– Ո՛չ, նորմալ չէ։ Բայց տեսեք, թե ինչ է կատարվում։ Այստեղ էլ մանիպուլյատիվ իրավիճակ կա։ Եթե խոսում ենք ցենզուրայի մասին, որ ինչ-որ կոմիտե պետք է նստի ու որոշի՝ ինչ է կարելի, ինչը՝ ոչ, բնականաբար, այդպիսի բան չի կարող լինել։

Բայց հասարակությունը պետք է պաշտպանվի։ Մենք ունենք ԱԱԾ, որը մեզ պաշտպանում է տարբեր վտանգներից՝ արտաքին, քաղաքական և այլն։ Նման վտանգներ կան նաև մշակույթում։ Խոսքը ցենզուրայի մասին չէ, բայց յուրաքանչյուր հասարակություն ինքը պետք է պաշտպանվի։

Այդ աղջիկը, ով այդ պերֆորմանսը բեմադրել էր (նկատի ունի Երևանի ավագանիում «Իմ քայլը» խմբակցության քարտուղար Հասմիկ Խաչունցին – խմբ.), մի արտահայտություն էր արել, որից հեռուն գնացող հետևություններ կարելի է անել։ Նա ասաց՝ այո՛, մենք ենք արել այս հեղափոխությունը և արվեստում էլ մենք պետք է անենք։

Այդ արտահայտությունը շատ վտանգավոր է, որովհետև արվեստում հեղափոխություն ուզում են անել մարդիկ, որոնք արվեստից շատ հեռու են։ Այն, ինչ մենք տեսանք, արվեստից շատ հեռու է, գոնե իր բովանդակային մասով։ Սա միտում է, և, բնականաբար, ես կամ ինձ նմանները պետք է խանգարենք իրեն, որովհետև այն, ինչ մենք անում ենք, ինքը չի կարող անել։ Եվ այս ֆոնին մի կողմից տեսնում ենք հասարակության պառակտում, մյուս կողմից, կներեք, տգիտություն։

– Որտեղի՞ց է գալիս հասարակության այդ տգիտությունը։

– Դա գալիս է նրանից, որ մենք, ցավոք սրտի, չունենք ստրատեգիական մտածողություն։ Մենք տակտիկական մտածողությամբ ազգ ենք։ Եվ երկրորդ խնդիրը հետևյալն է. էվոլյուցիայի մեջ կա межвидовая борьба և внутривидовая борьба: Ազգերը, որոնց մոտ межвидовая борьба է տեղի ունենում, այսինքն՝ իրենց տեսակը մրցում է մյուս տեսակների հետ, իրենք հասնում են լուրջ հաջողությունների։ Իսկ ազգերը, որոնց վեկտորը внутривидовая борьба-ն է, այսինքն՝ ներսում գզվռտոց է, գումարած դրան ստրատեգիական մտածողության բացակայությունը, այս իրավիճակն է։

Ես տեսնում եմ, թե այսօր մարդիկ ոնց են մի հետույքից մյուսն անցնում։ Ես նրանց շատ լավ հիշում եմ Քոչարյանի հետույքի հետևում կանգնած, Սերժի, հիմա էլ Նիկոլի կողքերն են ֆռֆռում, ուղղակի զզվելս է գալիս։ Ես հասկանում եմ, որ այս մտածողության մեջ որևէ բան փոխել անհնար է կամ այն մեթոդներով պետք է փոխել, որը ազգի 60 տոկոսի դուրը կարող է չգալ։ Մտրակելով կարող ես փոխել, որովհետև սարսափելի վիճակ է։ Այսօր տակտիկան գերիշխում է ստրատեգիային, և այս ամենի հետևանքն է, որ մի բուռ Հայաստան է մնացել։ 

– Ընդհանրապես մշակույթի նկատմամբ պետական քաղաքականության փոփոխություն նկատո՞ւմ եք։

– Ո՛չ, ես այդ առումով բացարձակ փոփոխություն չեմ տեսնում։ Եվ տեսնում եմ վտանգավոր միտումներ, բայց դա ոլորտին չտիրապետելու ու տգիտության հետևանք է։ Ես տեսնում եմ, որ կոռուպցիոն մեխանիզմները վերացած են, «ատկատներ» չկան, բայց էլի մնում է մի բան՝ մարդիկ էլի իրենց անձնական հարցերն են լուծում, բայց դա սիրուն քողարկում են ստրատեգիական շղարշի մեջ։ Բայց իրականում զուտ տակտիկական խնդիրներ են լուծվում։ Ես հիմա ապշած նստած եմ։ Ամսի 12-ին պետք է մեկնեմ Լոս Անջելես, մեր նկարած ֆիլմը ներկայացված է «Օսկարի»։

Հենց այնտեղ նախաօսկարային մի քանի մեծ փառատոն կա։ Ազգային կինոկենտրոնը ավարտված ֆիլմի զարգացման համար, որի 50 տոկոս տերը ինքն է, պետք է տրամադրեր մեկ միլիոն դրամ, կրճատել է 500 հազար դրամ։ Բայց այդ պերֆորմանսը ստանում է 2 մլն 700 հազար դրամ։ Դուք չեք սիրում ինձ, չեք սիրում իմ ֆիլմը, լավ, ձեր իրավունքն է, ես եմ գնում ներկայացնելու այդ ֆիլմը, բայց արդյոք սա միայն ի՞մ խնդիրն է, թե՞ որևէ պետական շահ կարող է լինել այստեղից հայկական կինոյի ու արվեստի համար։

Դրա համար եմ ասում՝ դու գյուղից կարող ես գնալ, բայց գյուղը քո միջից չի գնում երբեք։ Ասում են՝ «Իմ քայլի» անդամը ստացավ այսքան գումար, նախկինում ստանում էին ՀՀԿ անդամները, նախարարի մոտիկները, Սերժի դուռը նստողները, Ռիտա Ալեքսանդրովնայի կողքը պարողները, ձեռքը համբուրողները։ Ի՛նչ է փոխվել՝ ես ուզում եմ հասկանալ։ Եթե սա ազգային աղետ է, մեր էթնոհոգեբանության խնդիր է, այդ ժամանակ ինձ համար ի՛նչ տարբերություն՝ թե ո՛վ է գալիս իշխանության, ո՛վ գնում։

Ռոզա Հովհաննիսյան

MediaLab.am