«Որոշ մարդկանց թվում է, թե ճշմարտությունը ուրիշին վիրավորելու, ոչնչացնելու մեջ է». Ռուբեն Բաբայան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը

– Պարո՛ն Բաբայան, ինչո՞ւ Հայաստանում չի ստացվում քաղաքական բովանդակային բանավեճը: Մենք տեսանք 2 օր առաջ ԿԳՄՍ նախարարի ելույթը, որտեղ ակնարկներ կային ԲՀԿ ղեկավարի վերաբերյալ: Դրան հաջորդեց Գագիկ Ծառուկյանի հայտարարությունը, որ Սահմանադրությամբ պետք է ամրագրել, որ հոգեկան լուրջ խնդիրներ ունեցողները իրավունք չունենան բարձրագույն պաշտոններ զբաղեցնել: Այս բանավեճի որակն ինչի՞ մասին է խոսում առհասարակ:

– Ես ճիշտն ասած չեմ հետևում, և բանավեճի մշակութային դաշտն ինձ այսօր չի բավարարում: Ես ընդհանրապես ինձ շատ վատ եմ զգում նման մեղադրանքներից, վիրավորանքներից և նման մակարդակի բանավեճերից: Ես էլի կրկնեմ այն, ինչ միշտ ասել եմ, որ այս ամենի մեջ տեսնում եմ մշակույթի մեծ պակաս: Որոշ մարդկանց թվում է, թե ճշմարտությունը ուրիշին վիրավորելու, ոչնչացնելու մեջ է: Ես չեմ կարծում, որ դա այդպես է:

Ես կարծում եմ, որ նույնիսկ ամենամեծ քննադատությունը կարելի է ներկայացնել շատ ավելի կոռեկտ ձևերով: Ես, համենայնդեպս, դրա կարոտն ունեմ:

Ընդ որում, ես մեծ տարբերություն չեմ տեսնում, ցավոք սրտի, իշխանության և ընդդիմության այս բանավեճի քաղաքակրթական մակարդակի միջև: Ասեմ ավելին, ես կարծում եմ, որ նման մակարդակը գալիս է պահանջարկից: Ցավոք սրտի, մեր հանրության մի զգալի մասը, եթե չասեմ՝ մեծամասնությունը, հաճույք է ստանում նման բանավեճերից, յուրաքանչյուրը, իհարկե, իր կողմնակիցների բառապաշարից: Ես չեմ տեսնում ուրիշ ճանապարհ, քան հանրության կրթությունը, մշակութային կրթությունը, որպեսզի նման բաները բացառվեն:

Որովհետև բոլոր դեպքերում քաղաքական գործիչները միշտ աշխատում են մեծամասնություն կազմող ընտրազանգվածի վրա: Նրանք ասում են այն, ինչ ուզում են լսել իրենց կողմնակիցները: Եթե իրենց կողմնակիցները դա չուզենան լսել, դա այլ հարց է:

Բայց ինչպե՞ս անենք, որ կողմնակիցները չուզենան դա լսել: Մենք տեսնում ենք, թե ինչ կատաղի մարտեր են մղում կողմնակիցները բոլոր կողմերից: Այստեղ ես շատ եմ կարևորում մտավորականության դերը: Մենք մի քիչ սխալ գործառույթներ ենք վերագրում մտավորականին, հիմնականում վերագրում ենք հետևյալ գործառույթը, թե ինչքանով է նա ավելի ագրեսիվ իշխանության կամ ընդդիմության հանդեպ, ինչքանով է ավելի խիզախ:

Կարծում եմ՝ մտավորականն առաջին հերթին պետք է խնդիր ունենա հասարակության հետ: Համենայնդեպս, մեր ամենափայլուն մտավորականը՝ Հովհաննես Թումանյանը, եթե ուշադրություն դարձրել եք նրա հոդվածներին, կռիվ չի տալիս իշխանության կամ ընդդիմության հետ:

Նա կռիվ է տալիս սեփական ժողովրդի հետ, որովհետև, անկեղծ ասած, մեծ խիզախություն պետք չէ, առավելևս՝ այսօր, իշխանության կամ ընդդիմության հետ կռիվ տալու համար: Մեծ խիզախություն է պետք սեփական հանրության ամենաթույլ, ամենահետամնաց, ամենաագրեսիվ հատկությունների մասին խոսել:

Ես կարծում եմ, որ մինչև մենք չհասկանանք այս դերը և չվարենք ամեն ինչ դեպի հասարակության կրթություն և քաղաքակրթություն, մշտապես կունենանք այս պատկերը: Ի վերջո, ի՞նչ ենք մենք ունենում մեր Ազգային ժողովում՝ կիսագողական անցյալ ունեցող տարրեր:

Կարծես ԱԺ-ում մարդիկ հաճույք են ստանում իրար ոչնչացնելով: Ես կարծում եմ, որ նորմալ մարդուն այդ բանավեճը չի կարող հաճույք պատճառել: Անկեղծ ասած, ինձ համար բացարձակապես նույնիսկ կարևոր չէ, թե ով է ճշմարիտ, ով է ոչ ճշմարիտ, որովհետև եթե նույն մակարդակի վրա են նրանք, այստեղ դա այնքան էլ մեծ դեր չի խաղում: 

– Այսինքն՝ հասարակությունն այսպիսի պահանջարկ ունի, դրա համար էլ ունենք այն, ինչ ունե՞նք:

– Այո՛, ընդհանրապես այդպես է. պահանջարկը ծնում է առաջարկ: Երկար ժամանակ մենք չենք զբաղվում սեփական ժողովրդի կրթությամբ, լուսավորչական աշխատանքը մերժում ենք, համոզում ենք սեփական ժողովրդին, որ դու միշտ սուրբ ես, ճիշտ ես բոլոր հարցերում, և ժողովուրդը, ընդհանրապես, քննադատելու բան չի, որ ամբողջ մեղքը գալիս է միայն իշխանություններից, հետո փոխում ենք իշխանություններին, նույն վիճակն է գալիս:

Եկեք փորձենք պատմությունը նայել. առաջինը ֆրանսիացի լուսավորչականները սկսեցին՝ հասկանալով, որ երկիրը փոխելու համար պետք է փոխվի ժողովուրդը: Հետո դա տեղի ունեցավ Ռուսաստանում, հետո՝ Անգլիայում, հետո՝ Գերմանիայում, հետո Հայաստանում այդ գիծը առաջ տարավ Թումանյանը:

Ամեն անգամ, երբ անդրադառնում եմ Թումանյանի հոդվածներին, զարմանում եմ, թե որքանով է դա ժամանակակից հնչում այսօր, ինչքանով է դա դաժան լավ իմաստով, որը ճիշտ դիագնոզ է տալիս, և որը շատ ու շատ անկեղծ է սեփական ժողովրդի հետ, չի փորձում քծնել նրան:

Ես կարծում եմ, որ մինչև մենք չհամարենք, որ այդպես չի լինում, որ իդեալական է լինում ժողովուրդը, որ ժողովրդի մեջ կա և՛ լավը, և՛ վատը, մենք հաջողության չենք հասնի, չենք փոխվի:

Հենց մեր հասարակության մեջ հանդիպում ենք ինչ-որ վատ դրսևորման կամ արարքի, առաջին գնահատականը ո՞րն է՝ հայ չի, իրեն հայի պես չի պահում: Չէ՛, եղբա՛յր, սա էլ է հայ, նա էլ է հայ:

Վերջիվերջո, ազգությունը չունի բարոյական չափանիշ: Բարոյական չափանիշ ունի յուրաքանչյուր մարդ: Ես կարծում եմ, որ մենք կմնանք նույն վիճակում, մենք հազար անգամ կփոխենք իշխանությունը, բայց եթե չփոխենք մեր հասարակության ներքին քաղաքակրթական պահանջը, մշտապես կունենանք այս պատկերը, որովհետև ուզած քաղաքական ուժ գալիս է սպասարկելու այն մեծամասնությանը, որն իրեն տանելու է առաջ:

Ցավոք սրտի, քաղաքական ակտիվություն դրսևորող մեծամասնությունն ագրեսիվ է, և հակառակը, նրանք, որոնք մերժում են դա, պարզապես մերժում են բոլորին, որովհետև նրանք բացարձակապես հաճույք չեն ստանում այդ մակարդակի բանավեճերից: Գիտեք, երբ ես լսում եմ, որ մեր բակից դեպի իմ պատուհանը հայհոյանքներ են գալիս երկու կռվող կողմերից, ինձ բացարձակապես չի հետաքրքրում, թե նրանցից ով է ճիշտ, ես պարզապես փակում եմ պատուհանը:

– Հենց դա տեղի ունեցավ խորհրդարանո՞ւմ, երբ իրար վիրավորելու, իրար վրա ցեխ շպրտելու, անցյալը հիշեցնելու օրինակների ականատես եղանք:

– Ախր ի՞նչ է դա տալիս: Գնալով պակասում է կիրթ ընտրազանգվածը: Մեզ թվում է, որ անկիրթ ընտրազանգվածը, որ ասում է՝ ձեր ցավը տանեմ, էս ո՞նց ոչնչացրեցիր, ոնց դրանց դրեցիր իրենց տեղը, դա ուժ է տալիս: Ոչ, դա բացարձակապես ուժ չի տալիս, չեն կարող չարությունը, գռեհկությունն ու ագրեսիան ուժ տալ: Ուժը, ընդհանրապես, տանել չի կարողանում նման վերաբերմունքը, դա թուլության նշան է: Հայհոյանքը թուլության նշան է:

Ես նույնիսկ չեմ էլ ուզում մեղադրել քաղաքական ուժերին, որովհետև նրանք պարզապես սպասարկում են այն պահանջը, որը ներկայացնում է հանրության մի զգալի մասը: Ես որպես մարդ առաջին հերթին տեսնում եմ իմ խնդիրը հանրությանը բացատրելու, որ նման պահանջ պետք չի ներկայացնել:

– Կարո՞ղ ենք արձանագրել, որ հասարակության հետ աշխատանքներ պետք է իրականացնի առաջին հերթին մտավորականությունը՝ փորձելով փոխել նրան:

– Միանշանակ: Այ, մենք հիմա խոսում ենք կրթական բարեփոխումների մասին: Անկեղծ ասած, դրա մեջ շատ չեմ խորացել, բայց շատ կարևոր են աշակերտ-ուսուցիչ հարաբերությունները, շատ կարևոր է, թե ով է քո առաջին ուսուցիչը: Շատ կարևոր է, որ այն մարդը, որի հետ առաջին շփումն է ունենում երեխան, կարողանա ամենակարևոր հիմունքները երեխայի մեջ դնի: Երբ ուսուցիչն ինքն է մերժում դա, երբ ծնողն ինքն է մերժում դա, արդյունքում ունենում ենք այն, ինչ հիմա ունենք: 

– Երկու տարի առաջ տեղի ունեցած հեղափոխությունը չպե՞տք է այլ արժեքներ, այլ մշակույթ թելադրեր իր վարքով, նոր լինելով: 

– Հեղափոխությունը եկավ հաստատելու իմ համոզմունքները: Հարյուր հազարավոր մարդիկ էին դուրս եկել փողոց՝ «Մերժիր Սերժին» կարգախոսով և այլն, բայց այդ հարյուր հազարավոր մարդիկ տարբեր կերպ էին ընկալում Հայաստանի ապագան:

Նրանց միավորում էր միայն «Մերժիր Սերժին»-ը, լավագույն դեպքում՝ նաև այն համակարգը մերժելու կարգախոսը: Բայց թե մենք ինչ էինք ուզում կառուցել՝ այդ հարցում մոտեցումները տարբեր են եղել:

Ինչ-որ մի մասն ուզում էր, որ պարզապես արագ նստացնեն բոլոր գողերին, կաշառակերներին կամ նախկին իշխանություններին, դատեն և այլն: Մի մասն ուզում էր փոխել ամբողջ համակարգը, մի մասն ուզում էր պարզապես գալ իշխանության, ստանալ ինչ-որ պաշտոններ:

Ես չեմ ասի, որ բոլոր նրանք, որ մասնակցում էին այդ ցույցերին, միանման էին ընկալում Հայաստանի ապագան: Իմ ցանկությունը՝ տեսնել քաղաքակիրթ հասարակություն և պետություն, ունեին շատ քիչ մարդիկ, որովհետև դրա համար անհրաժեշտ էր անել որոշակի քայլեր:

Ընդ որում, քայլեր, որոնք հետո հետդարձ չէին ունենալու: Ոչ թե կապված էր լինելու երկրի ղեկավարի լավ ցանկությունից: Ասենք՝ այսօր երկրի ղեկավարը չի զանգում դատավորներին, ընդունենք, որ դա այդպես է: Սա նշանակում է, որ վաղը մեկ ուրիշ ղեկավար չի՞ զանգի, և այդ նույն սխեման չի՞ աշխատի:

Ուրեմն մենք չենք փոխում համակարգը, մենք պարզապես բավարարվում ենք նրանով, որ փոխել ենք անձին: Նույն պահանջը հիմա ներկայացնում են նաև ուրիշները՝ եկեք փոխենք մարդուն, և ամեն ինչ կփոխվի: Փորձը ցույց է տալիս, որ եթե մենք համակարգային փոփոխություն չենք անում, մեր բարեփոխումներն ամուր չեն լինում, շատ հեղհեղուկ են լինում, և շատ մեծ վտանգ կա, որ ամեն ինչ կվերադառնա նախկինին:

Պետք է սթափ արձանագրել, որ Սերժ Սարգսյանը պարտվեց ոչ թե Նիկոլ Փաշինյանին, այլ պարտվեց ժամանակին: Նա չզգաց ժամանակի պահանջը: Որպեսզի ինչ-որ մեկը հաղթի այսօրվա կառավարությանը, նա պետք է ավելի լավ զգա ժամանակը, ժամանակի պահանջները, այլ ոչ թե բրթի հետ:

Որպեսզի իշխանությունը կարողանա ամրապնդել իրեն, նա էլ պետք է զգա ժամանակը և անի համապատասխան բարեփոխումներ, որոնք թելադրում է ժամանակը:

Իրականում սա մեզ համար է բառախաղը, թե կուսակցություններն իրար դեմ են պայքարում: Իրականում նրանք պայքարում են, թե ով ավելի լավ կզգա ժամանակը: Նրանք կա՛մ պարտվում են ժամանակին, կա՛մ գնում են ժամանակին համընթաց:

Մանե Հարությունյան

MediaLab.am