Չինացի խոհարար Ճըն Կոսյեն չինական նախշազարդերով սպիտակ վերնաշապիկով է, վրան` վանդակավոր գոգնոց, գլխին` մեծ, սպիտակ խոհարարի թասակ, ու այսպես սկսում է պատրաստել օրվա առաջին ուտեստը:
Ճըն Կոսյեն արդեն 5 տարի է, ինչ ապրում է Հայաստանում և աշխատում Երևանի չինական ռեստորաններից մեկում որպես գլխավոր խոհարար:
Խոհանոցում նա իրեն իսկական տիրակալ է զգում, մեծ մետաղե շերեփով խառնում է կրակին դրված կաթսայի միջի բրնձի մակարոնը, նորից ձեթ ավելացնում և հետևում կողքի սալօջախին դրված հավի մսի կտորներին:
Երկու հայ օգնականները կտրատում են կանաչեղենն ու այլ անհրաժեշտ մթերքները, տրամադրում իրեն, և արդեն 10 րոպեից պատրաստ են հայերի ամենասիրելի և շատ պատվիրվող չինական ուտեստներից մեկը՝ հավի միս ՖՆ ՍԵ մակարոնով:
Ճըն Կոսյեն եկել է Պեկինից և ունի շուրջ 17 տարվա խոհարարական փորձ՝ չինական ուտեստների առանձնահատկություններն ու համային գաղտնիքները հայերի քիմքին մատուցելու համար:
«Չինական խոհանոցն ունի մի քանի հազար տարվա պատմություն: Սակայն Չինաստանի տարբեր տարածքներում ու ծայրամասերում ուտեստները տարբեր ձևով են պատրաստում: Ցուրտ տարածքներում ուտում են շան միս, տաք շրջաններում՝ լապշա, բրինձ, իսկ տարածքներ կան, որտեղ շատ են օգտագործում բանջարեղեն»,- ասում է 40-ամյա Ճըն Կոսյեն:
Նա նշում է, որ Պեկինի մոտ տարածքներում ուտեստների մեջ շատ են օգտագործում լապշա, իսկ բրինձն օգտագործում են որպես հացեղեն: Շատ են սիրում ուտել կծու, թթու, քաղցր և դառը ուտեստներ:
«Մենք շատ կծու ենք պատրաստում ուտեստները և սովոր ենք այդ համին, բայց շատ արտասահմանցիներ չեն կարողանում ուտել: Նույնիսկ երբ կերակուրը մոտեցնում են աչքերին, կծվությունից ռեակցիաներ են առաջանում, աչքերն արցունքակալում են կամ չեն կարողանում բացել»,- ասում է Կոսյեն:
Նա աշխատել է Պեկինի բազմաթիվ ռեստորաններում ու հյուրանոցներում: Հայաստան գալու և աշխատելու հրավերը ստացել է 2008-ին՝ իր մշտական հաճախորդներից մեկից:
«Երբ պետք է Հայաստան գայի, քարտեզի վրա ման էի գալիս ու չէի գտնում Հայաստանը»,- ժպտալով պատմում է Ճըն Կոսյեն, ու դրանից երկար ու փոքր աչքերն ավելի են նեղանում:
«Չինական կերակուրների պատրաստման համար գրեթե ողջ սննդամթերքը բերվում է Չինաստանի ծայրամասերից` բրնձի մակարոն, լապշա, խոզի ականջ, սունկ, կանաչեղենի տեսակներ ու համեմունքեր, իսկ Հայաստանից գնում ենք միայն բանջարեղենի մի քանի տեսակներ և միս»,- ասում է Կոսյեն:
Պատմում է, որ երբ նոր էր եկել, հայերեն խոսելու խնդիր կար, որովհետև բացի չինարենից ոչ մի լեզու չգիտեր:
«Ես շատ վատ էի զգում, երբ խոհարարներն իմ կողքին խոսում էին, կատակում, ծիծաղում, իսկ ես ոչինչ չէի հասկանում, լուռ իմ գործն էի անում»,- ասում է նա:
Հետագայում արդեն հարմարվեց, սովորեց հայերեն բառեր ու ինչպես ինքն է նշում դարձավ նրանցից մեկը:
«Հայերն ընդհանրապես ավելի աշխույժ են, քան չինացիները: Մենք, եթե աշխատում ենք, զբաղված ենք միայն մեր աշխատանքով, այսինքն` կատակել, աշխատանքից դուրս ուրիշ բաներով զբաղվել չկա: Չինացիները հայերի համեմատությամբ շատ աշխատասեր են ու պատասխանատու: Նրանք ավելի նվիրված են իրենց գործին»,- ասում է Կոսյեն:
Երբ դեռ նոր էր Հայաստան եկել աշխատելու, նրա համար տարօրինակ էր աշխատանքի ժամերին աշխատակիցներով կատակելը, ծիծաղելը ու միևնույն ժամանակ աշխատելը:
Ճընն աշխատում է այստեղ ամեն օր՝ ժամը 10.30-ից մինչև կեսգիշեր: Տարվա մեջ հանգստանում է ընդամենը 4-5 օր:
«Մենք միշտ աշխատանքից հետո հավաքվում ենք չինացի խոհարարներով ու զբոսնում Երևանի փողոցներում կամ գնում ինչ-որ տեղ համտեսելու հայկական ուտեստներ»:
Հայկական կերակուրներից Ճընը նախընտրում է խորովածը, շատ է սիրում հայկական տոլման և չամիչով փլավը:
«Փետրվարի 3-ին՝ չինական Նոր տարվա օրը, այստեղ հավաքվում ենք որքան հնարավոր է շատ չինացիներով, խմում ենք, խորոված ուտում ու նշում»,- ասում է Կոսյեն:
Երևանում մենակ է ապրում, կինն ու 18-ամյա որդին Չինաստանում են:
Գործին խիստ նվիրվածության ու զբաղվածության հետևանքով դեռ չի հասցրել լինել Հայաստանի տեսարժան ու պատմամշակույթային վայրերում, բացի Էջմիածնի Մայր տաճարից:
«Արտաքինից հայ աղջիկները գեղեցիկ են, բայց թե ինչպիսի´ն են բնավորությամբ ու մտածելակերպով` չեմ կարող ասել: Չինաստանում ասում են, որ հայ աղջիկները կարողանում են տանն ամեն ինչ անել և չինացի աղջիկների համեմատությամբ՝ ավելի համեստ են ու նվիրված ընտանիքին, իսկ տղաները շատ հարգալից են վերաբերվում մեծերին, ինչը շատ բարձր է գնահատվում»,- ասում է Կոսյեն:
Նա նշում է, որ մշակութային առումով հայերի ու չինացիների միջև որոշակի ընդհանրություններ կան՝ պարերի, ազգային նվագարանների, ինչպես նաև հարսանեկան ավանդույթների մեջ:
Կոսյեն չի հավատում Աստծո գոյությանը, նշում է, որ չինացի երիտասարդների մեծ մասն էլ այժմ մտածում է ռեալիստորեն, հավատում է նրան, ինչ տեսնում է, կամ գիտի, որ գոյություն ունի:
«Հայաստանում քրիստոնեական կրոնին հավատացողներն ավելի շատ են: Չինաստանում տարբեր կրոններ կան, և մարդիկ էլ տարբեր կրոնական հավատալիքներ ունեն: Բայց հիմնականում չինացիները հավատում են նրան, ինչ գոյություն ունի: Մեզ մոտ սուրբ ենք համարում մեր ծնողներին, շատ բարձր ենք գնահատում ուսուցիչներին: Չինացիների 93 տոկոսը ազգային մարդիկ են՝ նվիրված իրենց պետությանն ու ավանդապաշտ»,- ասում Կոսյեն:
Քաղաքականությամբ շատ չի հետաքրքրվում, բայց կարծում է, որ եթե Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները ցանկանում են Հայաստանին միանալ, ապա այդպես է լինելու:
«Դա առաջին հերթին նկատվում է նրանով, որ Ղարաբաղում ապրող մարդիկ ոչ թե ադրբեջաներեն են խոսում, այլ հայերեն»,- ասում է նա:
Կոսյենի մոտ հաճախ են խոհարարներ գալիս վերապատրաստվելու կամ խորհրդակցելու, այդ թվում` Ղարաբաղից, որտեղ գործում են 2 նորաբաց չինական ռեստորաններ:
Ազատ ժամանակ սովորում է հայերեն՝ ռեստորանում աշխատող թարգմանչուհու հետ:
«Հայերենը շատ դժվար լեզու է: Եթե չինարենում մենք մի բառը ասում ենք երկու հնչյունով, ապա հայերենում դա հնչում է տասը հնչյունով»,- ասում է նա:
Կոսյեն գիտի ուտեստների, խոհանոցային իրերի, այլ պարագաների բոլոր բառերը, սակայն այլ ոլորտներին առնչվող բառեր ու նախադասություններ դժվարանում է արտասանել:
Նա իրեն հարազատ է զգում ռեստորանի աշխատակիցների հետ, ովքեր դարձել են նրա փոքրիկ հայկական ընտանիքը և ցանկություն չունի մեկնելու Պեկին, քանի դեռ աշխատում է Երևանում:
Լիլիթ Առաքելյան
Լուսանկարը՝ Կարապետ Սահակյանի
© Medialab.am
