«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է Երևանի մամուլի ակումբի ղեկավար Բորիս Նավասարդյանը
– Արցախում պատերազմին զուգահեռ պատերազմ է նաև տեղեկատվական դաշտում: Այդ համատեքստում վերջին օրերին տեղեկություններ են շրջանառվում, թե իբր Շուշին են գրավել, Ստեփանակերտն են գրավել, որ վարչապետը հրաժարական է տվել և այլն: Եվ այս տեղեկությունները տարածում են հասարակության տարբեր շերտերում: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ նպատակ է հետապնդում նման ապատեղեկատվության տարածումը, և ովքե՞ր են դրա հեղինակները:
– Հիմնականում երկու նպատակի մասին կարելի է խոսել. նախ՝ հնարավորինս հոգեբանորեն ճնշել հայկական կողմին, հայկական հասարակությանը, քանի որ բոլորին հայտնի է, որ հոգեբանական վիճակը պատերազմների ժամանակ շատ կարևոր դեր ունի, և, իհարկե, ոգևորել սեփական հասարակությանը:
Դա է պատճառը, որ այս պատերազմում Ադրբեջանը և Թուրքիան շատ ինտենսիվ օգտագործում են արտասահմանյան լրատվամիջոցները, որովհետև եթե տեղեկություններն իրենց քաղաքացիներին գան միայն սեփական աղբյուրներից, միգուցե դա շատերին այդքան վստահելի չթվա, բայց եթե այդ նույնը, բառացիորեն նույն փաստերով կրկնվում է նաև արտասահմանյան լրատվամիջոցներում, դա վստահություն է առաջացնում:
Դա, կարծում եմ, այս տեղեկատվական պատերազմի կարևորագույն զենքերից էր, որը դեռ մինչև պատերազմի սկիզբը մշակվել էր և այսօր ինտենսիվ օգտագործվում է:
– Իսկ որքանո՞վ է մեզ վնասում երկրի ներսում ընթացող տեղեկատվական պատերազմը, որը վերջին օրերին կարծես ավելի է սրվել: Ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն այս դաշտը կանոնակարգելու ուղղությամբ:
– Քանի որ այդ խուճապ առաջացնող տեղեկություններն անցնում են նաև մեր լրատվամիջոցների էջեր և եթեր, իհարկե, այստեղ ռազմական դրության բոլոր խստությունները պետք է արդյունավետորեն և հետևողականորեն կիրառվեն:
Ճիշտն ասած, ես կարծում եմ՝ կարգավորող քայլերի հերթականությունը մի տեսակ խառնված է: Սկզբում ենթադրվում է, որ պետք է լինի ֆինանսական տուգանք, հետո նոր կարող է արգելափակվել տեղեկության տարածումը:
Ես կարծում եմ, որ որպես առաջին քայլ պետք է լինի տեղեկության արգելափակումը, և ֆինանսական մեխանիզմները այդքան չկարևորվեն տվյալ պահին:
Բայց մենք ցավոք տեսնում ենք, որ մի շարք լրատվամիջոցներում կան այնպիսի բովանդակությամբ նյութեր, որոնք այսօր ուղղակի անթույլատրելի են: Բացի նրանից, որ դրանք առաջացնում են ոչ ցանկալի ապրումներ մարդկանց մեջ, բայց նաև ակնհայտ կեղծիք են:
Այդուհանդերձ, այդ տեղեկությունները օրերով շարունակում են մնալ, և դեռ պարզ չէ՝ դրանք երբևէ կնկատվե՞ն, կամ երբևէ որևէ միջոց կձեռնարկվի՞, թե՞ ոչ:
Իսկ բավականին ոչ վնասարար, բայց ռազմական դրության պայմաններում տեղեկատվության սահմանափակման դրույթներին ֆորմալ առումով հակասող նյութերի համար, որոնցից ոչ մի վնաս չկա, տույժեր են կիրառվում: Այստեղ իրոք հետևողականության և արդյունավետության խնդիր կա:
– Այսինքն՝ իշխանությունը սխալ կետի՞ց է սկսել՝ կապված լրատվամիջոցների նկատմամբ սահմանափակումներ կիրառելու հետ:
– Այո՛, ես կարծում եմ, որ անմիջապես պետք է արգելափակվի նման կարգի տեղեկությունների տարածումը: Մեզ մոտ, փաստորեն, սկզբից ընդունում են վարչական վարույթ, հետո նոր տուգանքի հարցն է որոշվում, հետո նոր, եթե տվյալ լրատվամիջոցը որևէ միջոց չի կիրառում, նոր կարող են արգելափակել տեղեկության տարածումը, այն դեպքում, երբ այն իր բաժին վնասն արդեն հասցրել է:
– Փաստորեն, որքան էլ միասնականության կոչեր արվեցին, որ օրհասական պահին Հայրենիքը, Արցախը, Սփյուռքը պետք է միակամ գործեն, բայց ներքին պառակտում մտցնողները այս օրերին ևս շարունակում են գործել:
– Այո՛, ցավոք, արդիականությունից չզրկվեցին քաղաքական հակասությունները և քաղաքական շահերի տարբերակումը, որը կար մեզանում մինչև պատերազմը:
Դա շարունակվում է, և այսօր էլ մենք տեսնում ենք, որ շարունակում են գործել որոշ քաղաքական շրջանակներ, որոնց նպատակը հասարակության մեծ մասի նպատակներից տարբերվում է:
Դա, իհարկե, կարող է որոշակի բացասական դեր ունենալ, մանավանդ որ մենք տեսնում ենք, որ այդ մարդիկ բավականին ինտենսիվ շփումներ են ունենում արտասահմանյան պետական ու քաղաքական շրջանակների հետ և ինչ-որ տեղ բացասական ազդեցություն են ունենում այն դիվանագիտական ջանքերի վրա, որոնք այս օրերին շատ անհրաժեշտ են մեզ:
– Ինչպե՞ս եք պատկերացնում հրապարակումներն արգելելու մեխանիզմը:
– Սկզբում պետք է նույնականացնել այն տեղեկությունը, որն ակնհայտորեն վնաս է հասցնում, որովհետև ոչ բոլոր հաղորդումները, որոնք ֆորմալ առումով ընկնում են սահմանափակման տակ, իրական վնաս են հասցնում:
Այստեղ շատ նուրբ ու պրոֆեսիոնալ մոտեցումներ են պետք, և դրա համար ես միշտ շեշտում եմ, որ այդ գործով պետք է զբաղվի նեղ մասնագիտացված և շատ պրոֆեսիոնալ կառույց, այլ ոչ թե ոստիկանությունը:
Ոստիկանությունը կարող է արդեն որոշումը կայացնելուց հետո կիրառել կոնկրետ օպերատիվ միջոցառումներ: Բայց բուն որոշումը, թե ո՛ր տեղեկությունների տարածումը պետք է արգելափակվի, քանի որ այն ակնհայտորեն վնաս է հասցնում հանրային տրամադրություններին, հենց այդ կարգի մարմինը պետք է այստեղ որոշիչ դերակատարություն ունենա:
– Այլապես այս ամենն ինչո՞վ է հղի:
– Ես ամեն դեպքում կարծում եմ, որ պատերազմում ամենաորոշիչ նշանակությունն ունեն բանակի գործողությունները և պետական մարմինները, որոնք անմիջապես կապված են այս իրադարձությունների հետ:
Նրանց գործունեությունն է առաջնային, և, ամեն դեպքում, որքան էլ տեղեկատվական պատերազմն այսօր այդ ընդհանուր հիբրիդային պատերազմի մեջ մեծ տեղ ունի, այն երկրորդական նշանակություն ունի:
Բայց դա չի նշանակում, որ լիովին պետք է ուշադրությունից դուրս լինի: Անհրաժեշտ են շատ լուրջ, հետևողական, մասնագիտացված քայլեր արվեն այդ ուղղությամբ:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
