«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է բնապահպան, «Հայկական բնապահպանական ճակատ» նախաձեռնության անդամ, աշխարհագրագետ Լևոն Գալստյանը
– Պարո՛ն Գալստյան, Քարվաճառի ջրահավաք ավազանն անցնում է Ադրբեջանին, իսկ այդ ավազանից շատ բան է կախված: Ի՞նչ է սա նշանակում Հայաստանի համար, և ի՞նչ իրական վտանգներ կան։
– Մենք ավելի շատ ջրային ավազան ունենք, որ կարող ենք օգտագործել ինչ-որ վնասներ տալու համար, եթե մտածում ենք, որ ադրբեջանցիները կթունավորեն ջրերը: Եթե այդ ջրերը թունավորեն, դրանք հետո գնալու են Ադրբեջան: Իրենք իրենց ջրերը պետք է թունավորե՞ն: Ինչ վերաբերում է Սևանի ավազանին, Քարվաճառի ավազանը ոչ մի կապ չունի Սևանի ավազանի հետ:
Պարզապես, սահմանի մի փոքր տեղում Որոտան գետի ակունքն ընկնում է հին սովետական սահմանից դուրս, գուցե դրա շուրջ է մտավախությունը: Ես կարծում եմ, որ ջրային ավազանի առումով վտանգ չկա, բայց գուցե ես սխալվում եմ:
Նորից կրկնեմ, Քարվաճառի ավազանը ոչ մի կապ չունի Սևանի ավազանի հետ: Արփա գետն է սկիզբ առնում այդ սահմանի մոտից, բայց եթե ջրահավաք ավազանը մեզ մոտ է, ու եթե մենք պետք է սահմանը նոր գծենք, նոր դիրքեր դնենք, ուրեմն ընդհանրապես ընդունված է, որ եթե կա ջրբաժան, ապա սահմանը պետք է անցնի ջրբաժանով:
Այսինքն՝ ջրբաժանի մի կողմը Հայաստանինն է, մյուս կողմը՝ ուրիշինը: Եթե դա այդպես լինի, ապա բոլոր ավազանները կընկնեն մեզ մոտ:
– Իսկ գետերի հուները որտեղի՞ց են սկսվում:
– Քարվաճառի ավազանը լրիվ այլ է, խոսքը Արփա գետի և Որոտան գետի ակունքների մասին է: Արփայի ակունքը սահմանից այս կողմ է, իսկ Որոտանի ակունքը, ես որքան հիշում եմ, սահմանը 1930-ականներին մի քիչ փոխել է, և Որոտանի ակունքի որոշ մասն ընկնում է հին սահմանից այն կողմ, դեպի Ադրբեջանի տարածք:
Բանն այն է, որ Որոտան գետը հոսում է Հայաստանի տարածքով, հետո գնում է Ադրբեջան: Քանի որ այդ փոքր խնդիրը կա Որոտանի հետ կապված, ապա պետք է խնդիրը լուծվի այնպես, որ սահմանագիծը գծվի ջրբաժանով, որպեսզի ամեն բան պարզ լինի, և որևէ խնդիր չառաջանա:
Իսկ Արփայի դեպքում ընդամենը մի փոքր վտակ կա, որի մի փոքր հատվածը սահմանից մի քիչ այն կողմ է ընկնում: Բայց Արփայի դեպքում էլ այն գնում է Նախիջևան, ապա լցվում Արաքս գետը:
Քարվաճառի ավազանի ջրերն էլ Արցախի տարածք մտնելուց հետո նորից հոսում են Ադրբեջան: Այսինքն՝ տրամաբանական չէ, որ մարդիկ թունավորեն իրենց տարածք հոսող ջրերը:
Եթե այդ տրամաբանությամբ նայենք, մենք էլ կարող ենք ասել՝ եթե դուք նման բան անեք, մենք էլ կթունավորենք այն ջրերը, որոնք հոսում են ձեր տարածքներ: Օրինակ՝ Տավուշից մենք 5-6 գետ ունենք, որ հոսում են Ադրբեջան:
Եթե այդպիսի խնդիր կա, հիմիկվանից մերոնք պետք է դիրքավորվեն, որ մեր տարածքում հոսող ջրերը մնան մեր տիրապետության տակ: Անկեղծ ասած, իմ գլխում լրիվ ուրիշ առաջնահերթություններ կան, քան դա է:
Այսինքն՝ պատերազմ սկսող երկիրը հազար ու մի հանցագործություն է արել, մենք դրանց մասին չենք խոսում, մտածում ենք հետագա հնարավոր հանցագործության մասին, որ կարող է տեղի ունենալ՝ ջրերը թունավորելու հետ կապված:
– Այն ծառահատումները, որ տեղի ունեցան այս վերջին պատերազմից հետո, ի՞նչ հետևանք կարող են ունենալ բնապահպանական առումով:
– Թույլ տվեք դա չմեկնաբանել: Խնդիրն այն է, որ մենք պետք է ունենայինք պետական նորմալ կառավարում, որը թույլ չտար այդ բանն արվեր: Դա չպետք է արվեր:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
