«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Հելսինկյան ասոցիացիա» իրավապաշտպան ՀԿ նախագահ Նինա Կարապետյանցը
– Տիկի՛ն Կարապետյանց, դեռ նախօրեին մի շարք ՀԿ-ներ հայտարարություն էին տարածել, որ արտահերթ ընտրություններն առանց Ընտրական օրենսգրքի փոփոխության անցկացնելը խնդրահարույց է: Իսկ արդեն երեկ վարչապետը հայտարարեց, որ ընտրությունները կլինեն հունիսի 20-ին, ինչը նշանակում է, որ չեն հասցնի փոխել Ընտրական օրենսգիրքը: Դուք մտավախություն չունե՞ք, որ այսպես հապճեպ ընտրություններ են անցկացվելու:
– Ես կարծում եմ, որ ընտրությունները մինչև անգամ ուշացած են, այդ հարցը պետք է դեռևս նոյեմբերի 9-ից հետո առաջնային կարգով քննարկվեր: Դա էր հնարավորություն տալու այդքան ընդգրկուն ու խոր չդարձնել ճգնաժամը:
Ինչ-որ իմաստով այդ ընտրություններն ուշացած են: Ինձ համար հասկանալի չէր, թե ինչո՛ւ էին երկու կողմերն էլ հայտարարում, որ դեմ չեն ընտրություններին, բայց իրականում պատճառներ ու առիթներ էին փնտրում այդ ընտրությունների չգնալու համար:
Ու հիմա ինչու են համաձայնել ընտրություններին, դա էլ է դժվար հասկանալ: Ամենայն հավանականությամբ, նորից ինչ-որ քաղաքական պայմանավորվածություն կա, ես կդժվարանամ ասել, թե կոնկրետ ի՛նչ համաձայնության մասին է խոսքը:
– Եթե գործող ռեյտինգային ընտրակարգով ենք գնում ընտրությունների, պետք է մոռանա՞նք որակապես նոր ընտրությունների մասին:
– Մենք վաղուց մոռացել ենք որակի մասին և անգամ այն պարագայում, երբ խոսում էինք լեգիտիմ խորհրդարանի մասին, որակի մասին էլի խոսել չէինք կարող:
Իհարկե, այս ԱԺ-ում կրիմինալ անցյալով և օլիգարխիայի մնացած ատրիբուտներով օժտված մարդիկ չէին, բայց միևնույն է՝ խորհրդարանի մեզ համար ցանկալի որակի մասին խոսք լինել չէր կարող, որովհետև ընտրվեցին մարդիկ, որոնք անգամ պատկերացում չունեին, թե ինչի համար են իրենք եկել Ազգային ժողով: Մարդիկ, որոնք կարող էին հայտարարել, որ անգամ դատարկ թղթին պատրաստ են քվեարկել, բայց ոչ իդեաներին, գաղափարներին:
– Ամեն դեպքում մենք դարձյա՞լ անձերի, այլ ո՞չ գաղափարների ընտրության հետ գործ կունենանք:
– Այո՛: Այս գործող իշխանությունը, երբ դեռ իշխանություն չէր, ընդդիմություն էր, դեռ չէր էլ սկսել քայլել, հայտարարում էր, թե երկրի փրկությունը լինելու է ինստիտուցիոնալ կառույցների զարգացման ու կայացման մեջ, և երբեք չպետք է խոսք լինի անհատի ֆետիշացման մասին, որևէ ոլորտ չպետք է կապվի անհատի հետ:
Բայց իրենք արեցին ճիշտ հակառակը և ավելի ֆետիշացրեցին իրենց ղեկավարին, իրենց առաջնորդին: Արդյունքում՝ բոլոր ոլորտները սկսեցին ղեկավարվել մեկ անձի կողմից: Նրանք ավելի վատ տարբերակով գնացին: Ես անկեղծորեն չէի մտածի, որ իրենք կարող են այդպես անել:
– Կարո՞ղ ենք ասել, որ նոր Ընտրական օրենսգիրքն ընդունելու համար խորհրդարանական ընդդիմությունը խոչընդոտ հանդիսացավ՝ պնդելով, որ ընտրությունները լինեն մոտ ապագայում, ոչ թե աշնանը: Թե՞ իշխանությունները կարող էին այդ փոփոխությունները անել այս 3 տարվա ընթացքում:
– Ցանկացած խնդիր, որ այսօր դու փորձես բարձրաձայնել՝ սկսած վեթինգից, վերջացրած Ընտրական օրենսգրքով, բոլոր հղումները տանում են դեպի Սահմանադրություն:
Ասում են, որ գործող Սահմանադրությունը թույլ չի տալիս փոփոխություններ իրականացնել: Իսկ Սահմանադրությունն այս երեք տարվա ընթացքում որևէ լուրջ փոփոխության չենթարկվեց, որովհետև Նիկոլ Փաշինյանը համարում էր, որ այդ Սահմանադրությունը վատ ձեռքերում էր վատը, իսկ բարի, լավ ձեռքերում լավը կլինի:
Այնինչ կյանքը ցույց տվեց, որ այդ Սահմանադրությունը և դրանից բխող բոլոր օրենքները խնդրահարույց են և հաստատ չեն բերի փոփոխությունների:
Հիմա ամենակարևոր հարցը. ինչո՞ւ այդ ամեն ինչը չարվեց, եթե մինչև հեղափոխությունը դրա մասին հազար անգամ խոսել ենք ոչ միայն մենք, այլ նաև իրենք: Ո՞րն էր խնդիրը, որ փոփոխություն չկատարվեց:
Ինձ թվում է, որ իրենք հենց այսպես էլ պլանավորել էին, ես ուրիշ պատասխան ուղղակի չեմ գտնում:
– Այսօր պարզ դարձավ, որ որոշել են լուծարել Հատուկ քննչական ծառայությունը, 20 քննիչներ ժամանակավորապես կնշանակվեն ստեղծվելիք հակակոռուպցիոն կոմիտեում: Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք այս փոփոխությունների վերաբերյալ, ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՔԾ-ի լուծարումը:
– Սա շատ երկար խոսելու թեմա է. հարցը հետևյալն է. երբ իրականացնում են անցումային արդարադատություն, շատ դեպքերում տարբեր երկրներում հնարավոր չի լինում թեթև, կոսմետիկ փոփոխություններով ինչ-որ բաներ իրականացնել, որովհետև այդ հանցագործությունների մեջ մեծապես ներգրավված են եղել նաև այն կառույցները, որոնք պետք է վերահսկեին կամ բացահայտեին այդ հանցագործությունները:
Այդպիսի դեպքերում կան իրավիճակներ, երբ հարցը լուծելու համար ստեղծվում են այլ կառույցներ: Այսինքն՝ անջատում են մի կառույցը և ստեղծում են մեկ այլ կառույց, որովհետև հնարավոր չէ ուղղակի կոսմետիկ փոփոխություններով մաքրել այդ կառույցները:
Ես կարծում եմ, որ հիմա գնում են այդ ճանապարհով, բայց մենք պետք է կարողանայինք հասկանալ, թե նորի՞ց իրավիճակային լուծումներ ենք առաջարկում:
Այսինքն՝ այն, ինչ մենք երեք տարի առաջարկում էինք՝ անցումային արդարադատություն, մոտավորապես դա են անում, բայց շատ ավելի թույլ, շատ ավելի ուշացած, շատ ավելի չհամակարգված վիճակով:
Հիմա իրենք նոր գալիս են այն մտքին, որ մեր ասածը իրականում միակ ճշմարտությունն էր, իսկ իրենց առաջարկած բոլոր լուծումներն ուղղակի լուծում չէին, խնդիրը չէին լուծելու: Իրականում պետք էր պարզապես վերցնել ու «ռուբիլնիկից» անջատել համակարգը:
– Ամփոփելով՝ կարո՞ղ ենք ասել, որ Հայաստանն այս ճգնաժամից հանելու համար արտահերթ ընտրությունները չեն կարող ելք լինել:
– Հիմա այսքան խորացումից հետո ընտրությունները կարող են ելք լինել, բայց ո՛չ այս Ընտրական օրենսգրքով, ո՛չ այն պայմաններում, որոնցում դրանք հիմա անցկացվելու են: Կարևոր ժամանակը բաց թողնվեց: Աստվածաշնչի Գիրք ժողովողն ասում է՝ կա քարերը նետելու ժամանակը, և կա քարերը հավաքելու ժամանակը:
Ամեն ինչ իր ճիշտ ժամանակն ունի: Ճիշտ ժամանակը արագ ժամանակին օրենսգրքերը փոփոխելն էր, հրադադարի ստորագրումից հետո արագ հայտարարելն էր, որ գնում ենք ընտրությունների:
Հիմա, անկեղծ ասած, ես էլ եմ ուզում, որ փոփոխություն լինի, բայց ազնվորեն, մեղմ ասած՝ մի փոքր մտավախություն ունեմ նախ՝ այս օրենսգրքով ընտրությունների գնալու հարցում, և երկրորդ՝ արդյոք հնարավոր կլինի՞ ազդեցությունից հեռու պահել, օրինակ՝ բանակը, ոստիկանությունը և մնացած ուժային կառույցները, բայց ոչ իշխանությունների ազդեցությունից, որովհետև իրենք ո՛չ այդքան հեղինակություն ունեն, ո՛չ էլ հնարավորություն:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
