«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը
– Երևանում հրկիզեցին եւ պղծեցին Գանդիի արձանը: Ինչու՞։ Արժեքային ու մշակութային խնդի՞ր է: Որտեղի՞ց այսքան անհանդուրժողականություն և ատելություն, արդյո՞ք այս ամենը դարձյալ քաղաքական ենթատեքստ ունի:
– Մեր կյանքը, ցավոք սրտի, ահավոր քաղաքականացված է, և նույնիսկ վանդալիզմը կարելի է արդարացնել քաղաքական կամ գաղափարական պատճառաբանությամբ: Արձան պղծելն առաջին հերթին պղծողի և դա ողջունողի դեմքն է ցույց տալիս, ինչպես հայհոյելու դեպքում է: Հայհոյելով դու վիրավորում ես ոչ թե նրան, ում հայհոյում ես, այլ դա ցույց է տալիս, թե դու ով ես: Ատելություն տարածելը նույն տրամաբանության մեջ է:
Մեզ միշտ թվում է, թե մեր խոսքերը, մեր գործողությունները ցույց են տալիս նրան, ում դրանք ուղղված են, բայց իրականում այդպես չէ: Դրանք ցույց են տալիս մեզ, թե քաղաքակրթական ինչ մակարդակի վրա ենք գտնվում, ինչ մշակույթի տեր ենք և այլն:
Արձան պղծելը բարբարոսություն է: Ես անգամ չեմ ուզում խորանալ՝ պետության տեսանկյունից արդյոք դա ձեռնտո՞ւ է, թե՞ ձեռնտու չէ, արդյոք մարդիկ, որոնք պղծել են արձանը, գիտե՞ն, որ տարիներ առաջ, երբ ՄԱԿ-ում քննարկվում էր Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հարցը, դրան դեմ քվեարկող մի քանի երկրների մեջ կար նաև Հնդկաստանը: Ես դրա մասին չեմ ուզում խոսել, դրա մասին թող խոսեն քաղաքական գործիչները:
Ինքը փաստը բարբարոսություն է, որը ցույց է տալիս ոչ միայն այդ արձանի հանդեպ վերաբերմունքը, որովհետև մենք ժամանակ առ ժամանակ ականատես ենք լինում ուրիշ արձաններ պղծելու փաստերի: Օրինակ՝ մի քանի ամիս առաջ պղծել էին Հոլոքոստի հուշարձանը, տարիներ առաջ պղծվել է Գրիբոյեդովի արձանը: Այս ամենը նույն դաշտից է:
Երբ մեղադրում ենք մեր թշնամուն, որ նա պղծում, այլանդակում է մեր հուշարձանները, պետք է հասկանանք, որ եթե մենք ողջունում ենք նման քայլերը գաղափարական տեսանկյունից մեր կողմից, մենք ոչնչով չենք տարբերվում մեր թշնամիներից: Իրենք էլ են առաջնորդվում իրենց գաղափարական և մշակութային սկզբունքներով: Ինձ համար սա ամենացավալին է:
Ես միշտ փորձել եմ, համենայնդեպս, ինքս ինձ համար, իմ շրջապատի համար նկարագրել մեր և մեր թշնամիների հակամարտությունը որպես քաղաքակրթությունների հակամարտություն: Բայց, ցավոք սրտի, երբ մենք դիմում ենք նման քայլերի, դրանով ցույց ենք տալիս, որ որևէ տարբերություն չկա: Որևէ արդարացում բարբարոսությանը չկա, որևէ գաղափարական, կուսակցական, քաղաքական պատճառաբանություն չի կարող ունենալ բարբարոսությունը: Բարբարոսությունը բարբարոսություն է, մնացածն արդեն ձև է, թե ինչպես են փորձում այդ բարբարոսությունը փաթեթավորել գեղեցիկ ձևով:
– Այս բարբարոսության արմատները որտե՞ղ են թաքնված, որովհետև կարծես անընդհատ արձաններն են թիրախ դառնում: Մի դեպքում ուզում են Նժդեհի արձանը հանել, մյուս դեպքում պղծում են: Արձանների յուրատեսակ «արժևորո՞ւմ» է տեղի ունենում: Ի՞նչ գաղափար են դնում դրա մեջ:
– Դե, փորձում են արձաններն էլ քաղաքականացնել, գաղափարականացնել: Ես, ճիշտն ասած, շատ ավելի ուրախ կլինեի, եթե հարցը տեղափոխվեր գեղագիտության դաշտ: Որովհետև Հայաստանում այնքան այլանդակ արձաններ տեղադրվեցին այս 30 տարվա ընթացքում, որոնք կարծես որևէ գաղափարական, որևէ ազգային հակասություն չէին առաջացնում, բայց իրականում շատ վատն են: Ըստ իս՝ վատ արձանը հակառակ դեր է խաղում, ոչ թե բարձրացնում է գաղափարը, այլ նսեմացնում է: Բայց մենք վաղուց չենք քննարկում գեղագիտական, մշակութային հարցը, մենք ամեն ինչ ընկալում ենք զուտ գաղափարականի կամ ազգայնականի տեսանկյունից: Եվ այստեղ մենք գտնվում ենք շատ խղճուկ վիճակում:
Ես կարծում եմ, որ արձանները կարելի է նաև ապամոնտաժել, և նման դեպքեր լինում են շատ երկրներում, բայց դա էլ է լուրջ հարց, քննարկման հարց: Արդյոք այդ արձանը կատարո՞ւմ է իր դերը, արդյոք պե՞տք է մեզ, արդյոք իր գեղարվեստական, գաղափարական մակարդակով համապատասխանո՞ւմ է մեր քաղաքակրթական ընտրությանը:
Սա ուրիշ հարց է և արձան պղծելու հետ կապ չունի: Որովհետև եթե մենք թույլ ենք տալիս, որ այսօր պղծեն արձանը, վաղը թույլ կտանք, որ պղծեն ևս ուրիշ բաներ՝ արդեն ամեն մեկն իր մոտեցումից ելնելով:
Ինչ-որ մեկին կարող է ներկայացումը դուր չգալ, գալ ու դահլիճում ներկ թափել կամ մի ուրիշ բան անել: Սա մոտեցում չէ, սա մեզ տանում է փակուղի, սա մեզ բերում է այն բարբարոս վիճակին, երբ հնարավոր չէ ասել, որ դա մեզ չի սազում, որովհետև միանգամից հակադարձում են լրիվ ուրիշ դաշտից:
Պետք է կրթվել, պետք է փորձել դուրս գալ վայրենի վիճակից, պետք չի սեփական վայրենությանը գտնել արդարացումներ, իսկ սա վայրենություն է:
– Հնդկաստանի մամուլը բավականին լուսաբանել է Գանդիի արձանի պղծումը Հայաստանում, և կարծեք թե հնդիկ հասարակության մոտ տարակուսանք է առաջացել: Հայ ժողովրդի մասին նրանց մոտ ինչպիսի՞ կարծիք կձևավորվի:
– Ընդհանրապես, մենք ունենք մի ստվար զանգված, որը թքած ունի աշխարհի վրա, թե ով ինչպես կմտածի, ինչ կանի: Դա իրենց չի հուզում, և դա նույնպես քաղաքակրթական որոշակի դաշտ է, երբ քեզ պարզապես չի հետաքրքրում, թե աշխարհում ինչ է կատարվում: Դու համարում ես, որ դու ռեզերվացիա ես, գաղութ ես, աշխարհի հետ որևէ կապ չունես, աշխարհն ընկալում ես միայն այնքանով, որքանով նա կիսում է քո ազգային արժեքները կամ չի կիսում:
Դա էլ տեղափոխում ես 100 տարի առաջ և փորձում ես այդ գնահատականները պրոյեկտել այսօրվա վրա՝ մոռանալով, որ կյանքը փոփոխվում է, երկրներն իրենց հարաբերությունների մեջ առաջնորդվում են լրիվ այլ հարցերով:
Երևի թե ամենամեծ խնդիրն այն է, որ մենք ոչ մի կերպ չենք կարողանում որոշել, թե ինչպիսի պետություն ենք ուզում դառնալ:
Մենք ուզում ենք դառնալ հավասարը հավասարի պե՞ս պետություն, որը կառուցում է իր պետական հարաբերությունները ուրիշ երկրների հետ՝ ելնելով սեփական պետական շահերից, իսկ պետական շահերը նշանակում են հաշվի առնել յուրաքանչյուր քաղաքացու շահերը, թե՞ մենք պարզապես այդ ամենն անտեսում ենք ու ասում ենք՝ ա՛յ էս մարդը ժամանակին ինչ-որ բան է ասել կամ արել: Այդպես կարելի է մեղադրել բոլորին:
Մենք եթե հիմա փորփրենք, թե ռուս ղեկավարներն ինչեր են ասել Հայաստանի մասին, դա նշանակում է, պետք է պարզապես գնանք ու փակենք Ռուսաստանի դեսպանատունը: Եթե մենք այդքան սկզբունքային ենք այդ մոտեցումների մեջ, եկեք գնանք մինչև վերջ:
Բայց կարծեմ մենք հասկանում ենք, որ կան որոշակի հարաբերություններ, պետական շահ, որը չի կարող առաջնորդվել նման սկզբունքներով: Էլ չեմ ասում, որ ինքը ակտը բարբարոսական է:
Ես համոզված եմ, որ յուրաքանչյուրը կընդունի և՛ քննարկումը, և՛ փաստարկները, բայց երբ դու բարբարոսություն ես անում, երբ դու անկախ նրանից, թե ինչպես ես վերաբերվում Գանդիի կերպարին, պղծում ես, այրում ես այդ արձանը, դու պետք է հասկանաս, որ այրում ես մի արձան, որը պատկանում է մի ժողովրդի, որին այդ ժողովուրդը համարում է իր ազգի առաջնորդ, որը պայքարել է այդ ժողովրդի անկախության համար: Նա իրենց համար իրենց անկախության խորհրդանշանն է:
Դու այստեղ ոչ թե Գանդիի դեմ ես գործողություն անում, այլ ամբողջ Հնդկաստանի դեմ: Պատրա՞ստ ենք դրան, մարսո՞ւմ ենք դա, արդարացնո՞ւմ ենք, ուրեմն մենք որպես պետություն դեռ կայացած չենք: Սա միանշանակ է:
Այդպիսի պղծումներ լինում են ժամանակ առ ժամանակ տարբեր երկրներում: Մենք գիտենք, որ վերջերս արձաններ էին պղծում ԱՄՆ-ում: Դա արվում է որոշ երկրներում հրեական գերեզմանատներում, բայց հանրությունը դա չի ընդունում:
Հանրությունը դա պետք է մերժի՝ պղծել, հայհոյել, բարբարոսություն անել, բռնության դիմել: Սա միայն օրենքներով կարգավորել հնարավոր չէ, հնարավոր չէ ամեն արձանի կամ մի գերեզմանի մոտ մի ոստիկան կանգնեցնել: Բաներ կան, որ հանրությունը պետք է պարզապես չընդունի:
Մարդը պետք է ավելի շատ մտածի հանրային կարծիքի մասին, քան Քրեական օրենսգիրքը խախտելու մասին: Ամեն արարք չէ, որ պետք է անպայման Քրեական օրենսգրքով կարգավորվի:
Բաներ կան, որոնք պետք է անընդունելի լինեն: Արձան պղծելն անընդունելի է: Ես ընդհանրապես չեմ ուզում խորանալ հայ-հնդկական հարաբերությունների մեջ: Նրանք, որոնք պղծում են Գանդիի արձանը, թող մի քիչ ուսումնասիրեն այդ հարաբերությունները և տեսնեն, թե հայերն ինչպիսի հետք են թողել Հնդկաստանի պատմության մեջ, և ինչպիսի հնարավորություններ են ստեղծվել Հնդկաստանում հայկական մշակույթը զարգացնելու համար:
Սա շատ կարևոր է, որովհետև կարելի է նման այլանդակ արարքով նաև ջնջել ամբողջ նախորդ հարյուրամյակներում ստեղծված բարիդրացիական կապերը: Չեմ կարծում, թե դա մեծ խելքից է, որովհետև բոլոր դեպքերում հիմարությունը շատ տարածված հիվանդություն է, որը, ի տարբերություն ուրիշ հիվանդությունների, տարածվում է ուզած ձևով:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
