«Ուզում ես այդ մարդուն ասել. քո դեմքին նայում ես, ու երևում է, որ էդ ծեծի հետևանքով քո ուղեղի ինչ-որ կարևոր մասեր վերացել են». Ռուբեն Բաբայան

«Ուզում ես այդ մարդուն ասել. քո դեմքին նայում ես, ու երևում է, որ էդ ծեծի հետևանքով քո ուղեղի ինչ-որ կարևոր մասեր վերացել են». Ռուբեն Բաբայան
«Ուզում ես այդ մարդուն ասել. քո դեմքին նայում ես, ու երևում է, որ էդ ծեծի հետևանքով քո ուղեղի ինչ-որ կարևոր մասեր վերացել են». Ռուբեն Բաբայան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը։

-Պարո՛ն Բաբայան, «Ընտանեկան բռնության կանխարգելման մասին» օրենքի նախագիծը բավականին բուռն քննարկումների և քննադատությունների տեղիք է տվել։ Նույնիսկ այնպիսի կարծիքներ հնչեցին երեկ Ազգային ժողովի ամբիոնից, որ ուզում են այս նախագծով վերացնել հայ ազգը։ Ի՞նչ եք Դուք մտածում այս նախագծի վերաբերյալ։

– Ասենք, ասում են՝ ուզում են վերացնել հայ ազգը, բայց հարց է ծագում՝ ինչո՞ւ։ Իսկ այդ հարցին չեն պատասխանում։ Երբ դիմադրում ես այդ մարդկանց, լուրջ վեճ է ստացվում, իրականում լուրջ բան չկա, վհուկների մասին պատմությունն է։

– Կարծում եք` սա արհեստականորեն բարձրացված խնդի՞ր է։

-Ոչ թե արհեստական, այլ պարզ է, որ հասարակության մեջ կա հետադիմական հայացքներ ունեցող խավ։ Բայց այստեղ կա ավելի վտանգավոր բան, որին ես ականատես եմ եղել ժամանակին. բազմաթիվ մարդիկ, որոնք խոսում են ժողովրդի անունից և որոնք ունեն ինտելեկտուալ որոշակի մակարդակ, գիտե՞ք անձնական զրույցներում ինչ պատճառաբանություն են բերում. ասում են՝ մեր ժողովուրդը դեռ չի հասել այն մակարդակին, որ նման բաներ թույլ տանք։ Ուրեմն իրենք իրենց առանձնացնում են ժողովրդից ու համարում են, որ ժողովուրդը, հանուն որի բարեկեցության իրենք մտածում են, ահավոր պրիմիտիվ է։ Մի խոսքով, հանդես են գալիս լիդերների կարգավիճակում։ Սա´ է վտանգավոր, թե չէ այն, որ նման հայացքների տեր մարդիկ կան, որոնք ամեն տեղ դավադրություն են փնտրում, քավ լիցի, ամեն տեղ էլ կան։ Իրականում մեր ինտելեկտուալ այսպես ասած էլիտայի մի մասը իրեն կեղծավոր վիճակի մեջ է դնում և տարածում է այդ խավարը։ Խավարի դեմ պայքարել է պետք, կռվել է պետք, մարդկանց կրթել է պետք, բայց չի կարելի խավարն օգտագործել հանուն քո անձնական շահերի։

– Որոշ մարդիկ ասում են, որ այս օրենքով երեխային ծեծելու համար ծնողին պետք է պատասխանատվության ենթարկել, նաև նշում են, որ մեր հասարակության մոտ երեխային ծեծելը նորմալ է դիտարկվում։

– Ես, ճիշտն ասած, չեմ հասկանում, թե ի´նչ է նշանակում՝ մեզ մոտ ընդունված է երեխային ծեծելը։ Մեզ մոտ նման բան ընդունված չէ, դա ընդունված է այդպես ասողի ընտանիքում։ Այդ մարդու պապը ծեծել է իր հորը, դրա համար նա ապուշ է մեծացել։

Իր հայրն էլ իրեն է ծեծել, ինքն էլ է ապուշ մեծացել, բայց դա չի նշանակում, որ դա դրական բան է։ Հիմնական փաստարկը, որ բերում են, հետևյալն է. իմ հայրն ինձ ծեծել է, ի՞նչ վատ բան կա դրա մեջ։ Ուզում ես այդ մարդուն ասել. քո դեմքին նայում ես, ու երևում է, որ վատ է, որովհետև էդ ծեծի հետևանքով քո ուղեղի ինչ-որ կարևոր մասեր վերացել են։ Ու հիմնականում բերում են սեփական օրինակը։ Ասում են՝ մեր տանն այսպես է եղել, կնոջ հանդեպ այսպիսի վերաբերմունք է եղել։

Շատ վատ է, որ այդպես է եղել։ Ի վերջո, խարույկներ էլ են եղել ժամանակին, ամեն ինչ էլ եղել է, հիմա ի՞նչ անենք։ Եթե Աստված որոշեր, որ մենք պետք է անընդհատ հետ նայենք, մեր աչքերը հետևից կդներ։ Դեմից է տեղադրել, որ առաջ նայենք։ Մյուս կողմից` պարզ է, որ եթե այս տեսակ գավառամիտ Ազգային ժողով է ընտրվել, պարզ է, որ նույնպիսի վերաբերմունք պետք է լինի։

Ես կարծում եմ, որ իշխանության մեծամասնության մեջ, որոնք առաջ են մղում այդ օրենքը, ոչ այնքան համոզմունքն է խոսում, որքան պարտավորությունները։ Ես այդ մարդկանց խոսքում չեմ տեսնում համոզմունք, ավելի շատ միջազգային կառույցների առջև ստանձնած պարտավորություններն են առաջին պլանում, որ պետք է ինչ-որ ձևով անցկացնեն այդ օրենքը։

Ի միջի այլոց, ընտանեկան բռնության դեմ օրենքն ինձ շատ է հիշեցնում մահապատժի վերացումը։ Այն ժամանակ էլ իշխանավորներից շատերն ասում էին՝ հասկանում ենք, որ սխալ է, բայց, ի՞նչ արած, պարտավորություն ենք վերցրել, պետք է կատարենք։ Ա´յ մարդ, սխալ չի, ճիշտ է։ Երբ ընդդիմությունն էր ասում՝ իշխանությունն ուզում է կոծկել Հոկտեմբերի 27-ի գործը, դրա համար ուզում է մահապատիժը վերացնել. լրիվ անիմաստ հիմնավորում։ Հակառակը` Հոկտեմբերի 27-ի գործով մեղադրյալներին կգնդակահարեին, ամեն ինչ կպրծներ, կգնար։

-Կարծում եք, որ նախ պետք է քաղաքական գործչի մտածելակերպն ու որակը փոխվեն, նո՞ր խոսենք նման փոփոխությունների մասին։

– Ես կարծում եմ՝ զուգահեռ է պետք անել, որովհետև կան և´ կրթական խնդիրներ, և´ օրենսդրական։ Չի կարելի միայն մեկ բանի վրա հույս դնել, ասենք՝ օրենքները թողնենք նույն ձևով, ոչ մի պատիժ չսահմանենք։ Ավելին, այս դեպքում օրենքն այնքան էլ պատժելու մասին չէ։ Ի վերջո, ընտանիքը մի կառույց է, որտեղ շատ բարդ պրոբլեմներ են գնում, և չի կարելի է ասել, որ օրենսդրությամբ ունենք այս-այս պատիժները։ Հիմնական խախտումները, հիմնական բռնությունները, որոնք կատարվում են ընտանիքում, կատարվում են մտերիմ մարդկանց միջև։

– Ավանդական ընտանիքն ու ադաթով ընտանիքը կարծես տարբեր պետք է լինեն, բայց հիմա խառնվել են իրար։ Շատերն ասում են՝ մեր ավանդական ընտանիքը խարխլելու համար են նման օրենք ընդունում, իսկ մասնագետները նշում են, որ ադաթներից չենք կարողանում ազատվել։ Ի՞նչ եք Դուք կարծում։

– Նախ` ես չեմ հասկանում, թե ի´նչ է նշանակում հայկական ավանդական ընտանիք, ինչով է դա տարբերվում վրացական, ռուսական կամ ամերիկյան ավանդական ընտանիքից։ Ավանդական ընտանիքն այն է, որը հիմնվում է փոխադարձ հարգանքի վրա, որտեղ ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամ ունի իր դերակատարումը, և բոլորը ձգտում են այդ կառույցն ամուր պահել։

Ընտանիքը պետության որոշակի մոդել է, և ես չեմ տեսել մի ավանդական ընտանիք, որը կառուցվի ոչ բարոյական հիմքերի վրա։ Ինչ վերաբերում է ադաթով ընտանիքին, ապա այդ անվան տակ ինչ ապուշություն ասես կարելի է հասկանալ։ Ասենք` հայրը մորը քնելուց առաջ ծեծում է, և 200 տարի առաջ նման ադաթ է եղել։

Ի վերջո, մենք պետք է հասկանանք, որ մենք խանական, վատ իմաստով արևելյան ժողովուրդ չենք, որովհետև մենք քրիստոնյա ժողովուրդ ենք։ Գիտե՞ք ինչու է պակասում հավատացյալների թիվը Եվրոպայում, որովհետև քրիստոնեությունը մտել է կյանք՝ օրենքներով, բարքերով։ Քրիստոնյա լինելու անհրաժեշտությունը կորել է, կատարվել է ամենակարևոր բանը, այն մտել է կյանք, մտել է հասարակության մեջ, հարաբերությունների մեջ։ Արդեն հատուկ տեղ, որտեղ դա կքարոզվի, պետք չի։ Ես կարծում եմ` հիմնականը դա է, որովհետև բոլոր դեպքերում մարդու իրավունքները կառուցված են քրիստոնեության վրա։

Հիմա մարդիկ կան, որ ուզում են գնալ միջնադար, ի՞նչ կարող ես անել։ Բայց միևնույն է, դա չի ստացվելու, որովհետև ժամանակը հնարավոր չէ հետ շրջել։ Ժամանակի դեմ հնարավոր չէ կռվել։ Նա, ով կռվում է ժամանակի դեմ, դատապարտված է միշտ պարտվողի դերում լինել, ինչքան ուզում ես կռվի։ Պետք է առաջ նայել` միաժամանակ ինչ-որ բաներ պահպանելով։

Ընդ որում, ավանդապահությունը ոչ մի կապ չունի հետադիմության հետ։ Դրանք տարբեր բաներ են։ Օրինակ` շատ ավանդապահ ժողովուրդ են անգլիացիները, ճապոնացիները, որոնք միաժամանակ շատ ժամանակակից ժողովուրդներ են։ Բավական է մարդկանց վախեցնել, ընդհանրապես մենք բոլորս էլ որոշակի առումով վախերի մեջ ենք, ու դա բնական է։ Մարդը կայանում է որպես անձնավորություն, երբ կարողանում է իր վախերը մի փոքր հաղթահարել։ Մենք պետք է այս ուղղությամբ կառուցենք մեր կյանքը, աշխատանքը՝ օգնել մարդկանց հաղթահարելու իրենց վախերը։ Իսկ մենք դրա փոխարեն ավելի ենք խորացնում այդ վախերը։

– Ձեր կարծիքով` մենք հիմա ադաթի՞, թե՞ ավանդույթի հասարակություն ենք։

– Մենք տարբեր ենք, ու դա լավ է, մեր մեջ կա ամեն ինչ։ Մենք այն տախտակի պես ենք, որով կարելի է և´ մարդ ծեծել, և´ մանրանկարչություն անել։ Մեր հասարակության մեջ ամեն ինչ կա։ Շատ կարևոր հարց է, թե ինչպե´ս է իրեն դրսևորում ազգային ու մտավորական էլիտան։ Այստեղ մենք ունենք մեծ թերություն, և ես կարող եմ դա սեփական օրինակով ասել։

Խորհրդային տարիներին մերձբալթյան երկրների մտավորականությունն իրենց երեխաներին տալիս էր ազգային դպրոց, չնայած նրանց սահմանադրության մեջ գրված չէր, որ իրենց լեզուն էստոներենը, լիտվերենը կամ լատիշերենն է։ Վրաստանում ևս մտավորականությունն իր երեխաներին տալիս էր ազգային դպրոց, իսկ Հայաստանում մտավորականությունն իր երեխաներին տալիս էր ռուսական դպրոց, որի մի օրինակն էլ ես եմ։

Մենք որոշ առումով առաջադեմ էինք մեծանում, բայց շատ հեռու էինք ազգային մտածողությունից, անկախ պետություն ստեղծելու մտածողությունից։ Մենք շատ քիչ մտավորականներ ենք ունեցել, որ իրենց երեխաներին գիտակցաբար տալիս էին հայկական դպրոց։

Շատ կարևոր է, թե ինչպիսի´ էլիտա է մեզ մոտ ձևավորվում։ Հիմա իր բոլոր թերություններով հանդերձ 25 տարվա անկախ պետությունը, իր կրթական համակարգով, միևնույն է, տալիս է նոր սերունդ, որը չի պատկերացնում Հայաստանն ուրիշ կարգավիճակում։ Հիմա արդեն կարևոր է հասկանալ, թե ինչպիսի´ անկախություն, ինչպիսի´ պետություն ենք ուզում կառուցել։ Մենք ուզում ենք միայն անուննե՞ր փոխել, թե՞ ուզում ենք որոշակի արժեհամակարգ ստեղծել և ապրել դրանով։ Այս օրենքն այդ իմաստով պետք է բխի այն արժեհամակարգից, որտեղ մարդն է կենտրոնում։ Եթե օրենքը համապատասխանում է այդ արժեհամակարգին, եկեք ընդունենք, չի համապատասխանում՝ մերժենք։

– Բայց, ինչպես նշեցիք, օրենքն առաջարկողները, և նրանք, որոնք դեմ են օրենքին, նույն արժեհամակարգի մարդիկ են։ Ստացվում է, որ անգամ օրենքը ներկայացնողները հոգու խորքում դե՞մ են այս նախաձեռնությանը։

– Բոլոր դեպքերում մենք ունենք մի վերնախավ, որն ապրում է ոչ թե գաղափարախոսությամբ, այլ հարմարվողականությամբ։ Նա պատրաստ է ընդունելու ամեն ինչ, շատ արագ է փոխում իր դիրքորոշումը՝ կախված իրավիճակից։ Այդտեղ ես շատ սկզբունքներ չեմ տեսնում։ Լավագույն օրինակը ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցությունն էր։

Մարդիկ, որոնք երկու օր առաջ հայտարարում էին, որ անհնարին է ԵԱՏՄ անդամակցությունը, 2 օր հետո սկսեցին հակառակն ասել։ Այդ տեսանկյունից այս օրենքի շուրջ քննարկումն էլ որպես սկզբունքների բանավեճ չեմ ընդունում։

Ա´յ եթե ձևավորված լիներ ազգային էլիտա, որը կգար իր կոնկրետ դիրքորոշմամբ ու կասեր՝ եղբա´յր, մենք ընտրել ենք այսպիսի արժեհամակարգ, բայց դա չի ենթադրում միայն ընտանեկան բռնության դեմ օրենքը, այն ընդհանրապես բռնության դեմ է։

Եկեք ընդհանրապես բռնությունը վերացնենք մեր կյանքից։ Վերացնո՞ւմ ենք, իհարկե ո´չ։ Դուք լրագրող եք և գիտեք, թե լրագրողների նկատմամբ քանի-քանի անգամ են բռնություն կիրառել։ Այդ ամենն իրար հետ կապված է։

Մանե Հարությունյան

MediaLab.am