«Ընտանեկան բռնությունների կանխարգելման և ընտանեկան բռնությունների ենթարկված անձանց պաշտպանության մասին» օրինագծի կարևորագույն կարգավորումների շուրջ «Մեդիալաբը» զրուցել է փաստաբան Գևորգ Գյոզալյանի հետ:
– Պարո՛ն Գյոզալյան, այս օրենքի նախագծի շուրջ տարաբնույթ մեկնաբանություններ եղան, ընդհուպ ընդդիմախոսներն այն ընտանիքի հարցերին միջամտող նախաձեռնություն են որակում: Կպարզաբանե՞ք, թե իրականում ի՛նչ խնդիրների լուծմանն է ուղղված օրինագիծը:
– Ես կարող եմ բերել ամենավերջին օրինակը, երբ Արմավիրում տղամարդը ներխուժել էր մանկապարտեզ: Մամուլում տեղեկություն եղավ, որ այդ տղամարդը մի քանի ամիս փնտրել է իր կնոջը, և քանի որ կինը փախած էր իրենից, նա գնացել էր մանկապարտեզ զոքանչի մոտ, ինչի հետևանքով էլ երեխան պատանդ էր վերցվել: Սա տիպիկ ու դասական ընտանեկան բռնության տեսակ է: Ընդդիմախոսներն ի՞նչ են ասում, ասում են՝ Քրեական օրենսգրքով կարելի է պատժել և այլն: Իսկ եթե մենք ժամանակին այդ օրենքն ունենայինք, դրա գործողության պայմաններում այս խնդիրը կարող էր և չառաջանալ: Եթե իրավասու մարմինները մինչ այդ կանխարգելեին տղամարդու քայլերը, հնարավոր է այսօր քրեական գործ չհարուցվեր, այդ երեք տարեկան երեխան պատանդ չմնար:
Իսկ ինչ վերաբերում է օրենքի նախագծի դրույթներին, դրանցով համապարփակ կարգավորվում են բոլոր հարաբերությունները: Այնպես չէ, որ օրենքը ապրիորի գրել են, դա որոշակի առումով արտացոլում է Ստամբուլի միջազգային կոնվենցիան՝ ընտանեկան բռնությունների մասին: Իհարկե, Հայաստանը դեռ չի միացել այդ կոնվենցիային, բայց արտգործնախարարի՝ ավելի վաղ ունեցած ելույթից ակնհայտ է, որ Հայաստանը գնում է այդ կոնվենցիան վավերացնելու ճանապարհով: Եվ կոնվեցիայով, եթե դուք ուսումնասիրեք, շատ ավելի խիստ են դրված շեշտադրումները, քան մեր այս օրենքի նախագծով:
«Ընտանեկան բռնությունների կանխարգելման և ընտանեկան բռնությունների ենթարկված անձանց պաշտպանության մասին» օրինագիծը պաշտպանության երեք հստակ մեխանիզմ է տալիս: Առաջինը նախազգուշացումն է, երկրորդը՝ արտակարգ միջոցառման ռեժիմի կիրառումը, երրորդը՝ պաշտպանական միջոցառման ռեժիմի կիրառումը: Եվ երբ այդ համատեքստում ենք նայում օրենքի նախագծին, միանշանակ դա պահանջված է հայ հասարակությունում: Եվ այդ նախագծում ես չեմ տեսել որևէ նորմ, որը խարխլում է ընտանիքի հիմքերը: Նման հայտարարություններն անլուրջ են: Ես` որպես իրավաբան, չեմ կարող վերլուծության ենթարկել այն հայտարարությունները, թե հայկական հին երգը ունի նման խոսքեր. «Ով մայրական ծեծից չի լացել, նա որբ է մեծացել»:
– Դուք երկար տարիներ զբաղվում եք հենց ընտանեկան բռնության գործերով: Եթե վերլուծում եք ձեզ մոտ առկա գործերը, Հայաստանում ընտանեկան բռնության որ դեպքերն են տարածված, և այս նախագիծը կարո՞ղ է լուծումներ տալ առկա խնդիրներին:
– Միանշանակ, այս նախագիծը լուծում տալիս է խնդիրներին: Հայաստանում տարածված են նաև թե՛ հոգեբանական, թե՛ տնտեսական բռնության տեսակները: Օրինակ՝ ինձ մոտ առկա գործերից մեկով ամուսինը կնոջն ասում է՝ ես քո ականջները կտրելու եմ, քո ոտքերը ջարդելու եմ, բայց որևէ քայլ չի անում: Սա արդյոք հոգեբանական բռնությո՞ւն չէ: Գնում ես ոստիկանություն, ոստիկանությունն ասում է՝ եղբա՛յր, քանի դեռ ինքը ոչ մի բան չի արել, մեզ մոտ մի՛ եկեք: Եվ ճիշտ է ասում, այդտեղ սպառնալիք չկա: Բայց փաստացի այն վիճակն է, որ ամուսինը Ռուսաստանից կնոջը զանգում ու ասում է՝ որ եկա, աչքերդ հանելու եմ, ականջներդ կտրելու եմ: Տնտեսական բռնությունը ևս տարածված է: Ես այս գործի մասին բազմիցս խոսել եմ. ամուսինն ահավոր խանդոտ է, իր կնոջը զրկում է համակարգչից, հեռախոսից, ասում է՝ տանը կնստես, երեխա կդաստիարակես, ամանները կլվանաս, տնից դուրս չգաս: Սա տնտեսական բռնությո՞ւն է, թե՞ ոչ: Այս տղամարդը կնոջը որպես իր է ընկալում:
– Եթե նման դեպք կա, որ տղամարդը կնոջը տնտեսական բռնության է ենթարկում կամ սպառնում է կտրել ականջներն ու հանել աչքերը, այս նախագծով այդ խնդրի լուծումն ինչպե՞ս է տրված:
– Այս օրենքով, եթե կինը դիմի փաստաբանի կամ ցանկացած իրավապաշտպան կազմակերպություն, կարող է պաշտպանվել: Այդ օրենքի նախագծի տեսանկյունից դա միանշանակ ընտանեկան բռնություն է: Կնոջ դիմելուց հետո մենք դիմումով կամ զանգով այդ մասին կտեղեկացնենք ոստիկանությանը, ասում ենք՝ եղբայր, այստեղ ընտանեկան բռնություն է տեղի ունենում: Ոստիկանն օրենքի ուժով լիազորված է և պարտավոր է ներկայանալ բռնության վայր, պարզում է՝ բռնություն կա՞, թե՞ ոչ: Եթե տեսնում է, որ կա, առաջին անգամ կարող է նախազգուշացնել, երկրորդ անգամ կարող է արտակարգ միջոցառման ռեժիմ կիրառել՝ մինչև 72 ժամ որոշակի սահմանափակումներ կիրառելով: Իսկ երրորդն արդեն պաշտպանական միջոցն է, որն արդեն դատարանն է կիրառում. այդ կնոջը կարող են ապաստարան ուղարկել և այլն: Այսինքն՝ գործիքները բավական շատ են, և պարտադիր չէ, որ ամուսինը սպանի կնոջը, նոր քրեական գործ հարուցվի: Հնարավոր է նախքան կնոջը բռնության ենթարկելը կանխարգելել դա, ինչը շատ կարևոր է:
– Ի՞նչ եք կարծում, Հայաստանի պայմաններում այդ օրենքը կգործի՞:
-Այո՛, այդ օրենքը կգործի, որովհետև դրա գործելու երաշխիքներից մեկն էլ իրավապաշտպան կազմակերպություններն ու փաստաբաններն են: Եթե փաստաբաններն ու իրավապաշտպան կազմակերպություններն իրենց տեղում լինեն, օրենքը չի կարող չգործել, որովհետև այնտեղ այնքան մարմիններ կան ներգրավված, որ եթե հետևողականորեն պայքարեն, ի վերջո, դա արդյունք կտա: Իսկ եթե ոստիկանությունն իր գործը չանի, ապա պետք է դիմել դատարան: Եթե դատարանը համապատասխան վճիռ չկայացնի, ապա պետք է բողոքարկել վերաքննիչ դատարան և այլն:
– Ի՞նչ են ցույց տալիս ձեր դիտարկումները` ընտանեկան բռնության դեպքերը տարեցտարի ավելանո՞ւմ են Հայաստանում, թե՞ հակառակը:
– Չկա մի տարի, որ ես ընտանեկան բռնության դեպքեր չունենամ՝ որպես փաստաբան: Ընդ որում, միայն կանայք չեն ենթարկվում ընտանեկան բռնության, երեխաներն էլ են ենթարկվում: Մասնավորապես, ես այս տարի մի գործ ունեմ, որ երեխան մոր կողմից է բռնության ենթարկվում: Մայրը պարբերաբար ստահոդ լուրեր է տարածում, թե իր ամուսինը երեխային խոշտանգում է, սեռական հարաբերություններ ունի նրա հետ: Խոսքը աղջիկ երեխայի մասին է, ով բնակվում է հոր հետ: Քրեական գործ է հարուցվում, համապատասխան եզրակացությունները գալիս են, որ դա լկտի սուտ է: Այդ կինը որևէ կերպ պատասխանատվության չի ենթարկվում, բայց երեխան դպրոցում լուրջ ճնշվում է, որովհետև բոլորն այդ մասին արդեն գիտեն: Հիմա ո՞նց պաշտպանենք այդ երեխայի իրավունքը: Եթե այս օրենքն ընդունվի, այս գործում բռնությունն ակնհայտ է: Օրենքով այդ մոր նկատմամբ առնվազն նախազգուշացում կկիրառեին: Եթե նա շարունակի, արդեն կարող են անցնել արտակարգ միջոցառման կիրառման ռեժիմի, կարող են դիմել դատարան: Այս օրենքով գործիքակազմը շատ լավն է, այսինքն՝ ես կարող եմ կանխել, որ երեխայի նկատմամբ արդեն այդ խնդիրները չառաջանան:
– ՀՀԿ-ականները հայտարարեցին, որ իրենց համար նախագծի որոշ դրույթներ մտահոգիչ են, և առաջիկայում պատրաստվում են առաջարկություններով հանդես գալ՝ նախագծում լրամշակումներ կատարելու համար: Ինչո՞ւ են նրանք վախենում նման օրինագծից:
– Ժամանակին Լինքոլնը մի հետաքրքիր թեզ առաջ քաշեց իր ճառերում՝ ժողովրդի կողմից ստեղծված կառավարություն, ժողովրդի համար ստեղծված կառավարություն: Ցավոք, մեր այս ամբողջ խնդիրները գալիս են նրանից, որ մենք չունենք ժողովրդի կողմից ստեղծված ու ժողովրդի համար կառավարություն: Շատ արձագանքներ եղան այս օրենքի նախագծի հետ կապված, և իշխանությունները կարող են այն աստիճանի այս նախագիծը փոխել, որ դա կորցնի բուն նպատակին ծառայելու իր ֆունկցիան: Ես չգիտեմ, թե նրանք ինչ կփոփոխեն, բայց ես այս նախագիծը նայել եմ, անկեղծ` այնտեղ չեմ տեսել մի խնդիր, որը կարող է պրոբլեմներ առաջացնել: Ես այդ նախագծում գրված ամեն դրույթի տակ կարող եմ ձեզ մի գործ ցույց տալ, որն առկա է իմ գրասենյակում: Եվ ես օգտագործելով իմ ամբողջ զինանոցը, շատ դեպքերում չեմ կարողացել հասնել արդյունքի, որովհետև օրենսդրական լուրջ խնդիրներ ենք ունեցել: Իմ հույսը եղել է միայն ոստիկանությունը, որը ոչինչ չի արել: Իսկ օրենքի առկայության պայմաններում այդ հարցերը կլուծվեին:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
