«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է հանրային, քաղաքական գործիչ Գարեգին Միսկարյանը
– Պարո՛ն Միսկարյան, խորհրդարանական ընդդիմադիր ուժերի գործողություններին, բողոքի ակցիաներին հետևելով՝ առաջիկայում ի՞նչ զարգացումներ եք կանխատեսում:
– Առանձնապես մեծ փոփոխություններ չեմ կանխատեսում: Մի որոշ ժամանակ էլ այս ակցիաները կշարունակվեն, և, կարծում եմ, եթե հեղաշրջման փորձ չլինի, բայց եթե դա լինի էլ, ուղիղ կապ չի ունենա այն գործընթացների հետ, որոնք փողոցում են տեղի ունենում, ապա տուն կգնան, կսպասեն մեկ ուրիշ, այլ հարմար առիթի՝ նորից փողոցը զբաղեցնելու համար:
– Կխնդրեմ մանրամասնեք՝ ի՞նչ նկատի ունեք, երբ ասում եք, որ եթե այդ հեղաշրջման փորձը լինի, ուղիղ կապ չի ունենա փողոցում ընթացող գործողությունների հետ:
– Փողոցի դեպքերն ուղղակի կարող են որպես ֆոն ծառայել՝ իբր հանրային դժգոհության ալիք կա, ու դրա հիման վրա արդարացվի հեղաշրջումը կամ դրա փորձը, այսինքն՝ ոչ թե բողոքի ալիքն է հեղաշրջման փորձի պատճառ լինելու, այլ դա միայն ֆոն է ստեղծելու դրա՝ իբր հանրային պահանջի համար:
– Հեղաշրջման փորձի սցենարը որքանո՞վ եք հնարավոր ու իրատեսական համարում, պարո՛ն Միսկարյան:
– Բավականին հնարավոր եմ համարում, որովհետև այս չորս տարվա ընթացքում չարված ռեֆորմները ենթադրում են, որ կառավարման համակարգում ու պետական ուժային կառույցներում առավելապես նույն կադրերն են, նույն արժեհամակարգով, ու, մեծ հաշվով, եթե նրանցից ոմանք էլ դեմ էին նախկին իշխանություններին, ապա նույնկերպ դեմ են այսօրվա իշխանություններին:
Շատ մեծ եմ գնահատում հեղաշրջման վտանգը և վերադարձը դեպի ավտորիտար, ապա նաև՝ օլիգարխիկ համակարգ, որովհետև նաև այս կառավարությունն իր քայլերով ցույց է տալիս, որ մենք գնում ենք ոչ թե դեպի ժողովրդավարացում, այլ՝ դեպի օլիգարխիկ համակարգ, բայց՝ այլ օլիգարխներով: Այս պայքարը, որը գնում է՝ փողոցային ու պառլամենտական, կարելի է դիտարկել որպես կապիտալի վերաբաշխման պայքար՝ նախկին կապիտալի տերերի և նոր ձևավորված իշխանավորների միջև, իսկ նման պայքարում, եթե դա գաղափարական չէ, այլ՝ ունեցվածքի, մեծ հաշվով, բոլոր միջոցներն արդարացված են:
– Այսինքն՝ պետական, ազգային շա՞հը չէ այս պայքարի հիմքում, ինչպես նշում է կողմերից յուրաքանչյուրն իր հերթին:
– Բացարձակ, կողմերն իշխանությունը պահելու կամ այն հետ վերցնելու խնդիր են լուծում: Այն քաղաքական միջավայրը, որտեղ ձևավորվել են այսօրվա գործող ուժերը, ունեցել է մեկ տրամաբանություն՝ ամեն գնով զավթել իշխանությունը կամ պահել այն:
Պետականամետ մոտեցում կարող էր դիտարկվել այնպիսի կառավարությունում, որը ձգտում է ավելացնել Հայաստանի ինքնիշխանությունը, վերականգնել արդարությունը, ժողովրդավարական կարգեր հաստատել երկրում, բայց մենք նման քայլեր չենք տեսնում ո՛չ ներկաների, ո՛չ նախկինների կողմից:
– Ներկաների մասով ասացիք, որ դարձյալ օլիգարխիկ իշխանության են գնում, իսկ այսօր Հայաստանն ավտորիտա՞ր երկիր եք համարում:
– Իմ գնահատմամբ՝ 2018-ին էլեկտորալ ավտորիտարիզմից անցում ենք կատարել դեպի էլեկտորալ ժողովրդավարություն: Բայց այս չորս տարվա ընթացքում հետնահանջ ենք գրանցել բազմաթիվ օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ պատճառներով, այսինքն՝ մենք ոչ թե փորձել ենք էլեկտորալ ժողովրդավարությունից վերափոխվել իրապես ինստիտուցիոնալ ժողովրդավարական պետության, այլ հետ ենք գնում դեպի էլեկտորալ ավտորիտարիզմ:
Օլիգարխիկ համակարգը հենց այդպիսի միջավայր է ենթադրում, որտեղ ժողովրդավարության ատրիբուտները, ինչպիսին է, օրինակ՝ ընտրությունների գործընթացը, բայց գաղափարն ու արժեքները ստորադասվում ու ծառայեցվում են միայն մարդկանց փոքր խմբի շահերի սպասարկմանը:
– Պարո՛ն Միսկարյան, նկատի ունենալով տեղի ունեցող գործընթացները՝ քաղաքացիական բախումների հնարավորություն, նախադրյալներ տեսնո՞ւմ եք:
– Եթե այդ հեղաշրջման փորձը լինի, ապա բախումներն անխուսափելի կլինեն, բայց դրանք, կարծում եմ, մեծ մասշտաբների չեն լինի: Այնպես որ, այդ առումով դժվար է գնահատել, թե ինչ սրության ու ինչ չափի ողբերգական կլինեն դրանք, բայց այն, որ հաստատ կլինեն, եթե հաջողի կամ հեղաշրջման փորձը լինի, հստակ է: Դրա նախանշաններն արդեն կան, օրինակ՝ երեկվա դեպքը Արմեն Մարտիրոսյանի հետ կապված: Իսկ բռնության նման դեպքերը գնալով հնարավոր է շատանան, եթե շարժումը չմարի:
– Իսկ այդ նախադրյալները չեզոքացնելու և հետագա ավելի լուրջ դեպքերը կանխելու համար ի՞նչ քայլերի պետք է գնա իշխանությունը: Ստեղծված իրավիճակում ի՞նչ վարքագիծ պետք է դրսևորի:
– Այստեղ ոչ թե իշխանությունն ունի անելիք, այլ՝ ժողովուրդն ու առավելապես քաղաքացիական հասարակությունը: Հայաստանն այս վիճակից հանելու համար իրապես երկրորդ ուժ է պետք, որովհետև ես գործող իշխանություններին և խորհրդարանական ընդդիմությանը համարում եմ միևնույն դաշտի խաղացողներ, Մեծ հաշվով, երկուսի պայքարն էլ իշխանության համար է, բայց պետությունը զարգացնելու, ինքնիշխանությունը պահելու համար պետք է ձևավորվեն երկրորդ, եթե ոչ երրորդ քաղաքական ուժեր, որոնք օժտված կլինեն իրապես գաղափարական արժեքներով, իսկ դա առանց հանրության լայն մասնակցության չի լինելու:
Այն մարդիկ, որոնք համակարծիք են ինձ հետ, պետք է հասկանալ, թե ինչ ձևաչափով ու ինչպես պետք է համագործակցել, փորձեր արվում են այդ ուղղությամբ, իսկ արդյունքների մասին խոսելը դեռ վաղ է:
– Պարո՛ն Միսկարյան, բայց երբ հասարակության մի զգալի զանգված արդարացնում է բռնության այդ դեպքը, ավելին՝ ասում, որ մի բան էլ ավելին պետք է արվի, ինչպե՞ս եք պատկերացնում այդ համագործակցությունը:
– Մարդիկ, որոնք կողմ են բռնությանն ու արդարացնում են այն, ծայրահեղ փոքրամասնություն են: Մեծ հաշվով, մեր ժողովուրդը մերժել է բռնությունը նույն 18 թվականին, ժողովրդի կողմից ոչ մի այդպիսի ագրեսիվ դրսևորում չեղավ, երբ դրա բոլոր հնարավորությունները կային:
– Իսկ ոստիկանության գործողություններն այս օրերին ինչպե՞ս կգնահատեք:
– Ոստիկանության բարեփոխումների մասին իշխանափոխությունից անմիջապես հետո անընդհատ է խոսվել, ու, մեծ հաշվով, դատական համակարգը, իրավական համակարգը, այդ թվում՝ ոստիկանությունը, բարեփոխման առաջնային անհրաժեշտություն ունեցող ինստիտուտներից էին, որը, սակայն, չարվեց, ինչն էլ արվեց, ըստ ավանդույթի, արվեց կիսատ-պռատ, ու հիմա մենք դրա պտուղներն ենք քաղում թե՛ նույն բռնության դեպքերով, թե՛ այդ ողբերգական վրաերթի:
– Ներքաղաքական այս լարվածությունն ու անկայունությունը ի՞նչ հետևանքներ են ունենալու Հայաստանի համար:
– Մեծ հաշվով, միայն դրանից չի կախված Հայաստանի ապագան, այս փուլում նաև արտաքին իրադարձությունների հետ է կապված, առավելապես՝ Ռուսաստանի ճակատագրի, քանի որ մենք ներքին բավարար ռեսուրս չունենք, որպեսզի հանդես գանք որպես սուբյեկտ ու մեր շահերն առաջ տանենք բոլոր դեպքերում:
Գաղտնիք չէ, որ այսօր Հայաստանում գործում են տարբեր կողմերի հինգերորդ շարասյուներ, և քանի որ չկա պետականության մասին իրապես մտածող ուժը, ապա շատ հեշտ է մանիպուլացնել մեզ՝ որպես հանրության, և այդ մանիպուլյացիան կախված կլինի հենց այդ արտաքին ուժերի գրանցած հաջողություններից կամ անհաջողություններից: Իսկ կոնկրետ այս խժդժություններն առավելագույնը կարող են բերել հեղաշրջման փորձի կամ հեղաշրջման:
– Պարո՛ն Միսկարյան, եթե ձեր նշած հեղաշրջման սցենարը, այնուամենայնիվ, իրականություն դառնա, թե՛ իշխանությունը, թե՛ ընդդիմությունը զիջումների պատրա՞ստ են, թե՞ բախումների ճանապարհով կգնան:
– Բախումների մասշտաբը կախված կլինի կողմերի ունեցած ռեսուրսներից, որքան այդ ռեսուրսների տարբերությունը մեծ լինի, այնքան բախումները քիչ կլինեն, ինչքան հավասար լինեն՝ բախումները երկար կտևեն: Դա կախված կլինի նրանից, թե կոնկրետ ուժային համակարգը ինչ ծավալներով կանցնի ընդդիմության կողմը կամ կմնա պաշտպանելու գործող իշխանությանը:
– Սերժ Սարգսյանը բացմիցս ասել է, որ 2018 թվականին ինքը չդիմեց կոշտ ուժի կիրառմանը, որպեսզի բախումներ չլինեին: Եթե այդ պահը հասունանա նաև այժմ, ըստ ձեզ՝ Նիկոլ Փաշինյանը կհետևի՞ Սերժ Սարգսյանի օրինակին, թե՞ կոշտ ուժ կկիրառի:
– Ընդդիմություն կոչվածը չի կարողանալու համախմբել բավարար թվով հանրություն, որպեսզի կարողանա պարտադրել Նիկոլ Փաշինյանին խաղի նույն կանոններով հրաժարական տալ, ինչպես եղավ 2018-ին:
Սերժ Սարգսյանն իհարկե կարող էր ուժ կիրառել, բայց նա գիտակցում էր, որ ուժ կիրառելով՝ հարցը չի լուծվելու, ու եթե այն ժամանակ արտակարգ դրություն հայտարարեին, միևնույն է, այդ դրությունը հանելուց հետո գործընթացները շարունակվելու էին նույն ինտենսիվությամբ կամ ավելի թափով:
Նրանք այդ ամենը հաշվարկել էին ու փորձել էին գտնել ողջամիտ լուծում իրենց համար: Այս դեպքում միակ միջոցը ուժային ճանապարհով իշխանափոխությունն է, այսինքն՝ ուժի կիրառումը սկսվելու է ոչ թե կառավարող ուժի, այլ հենց նրանց կողմից, ովքեր ամեն գնով փորձում են հեռացնել Նիկոլ Փաշինյանին:
– Այդ դեպքում, եթե ընդդիմությունն անգամ հաջողի, միևնույն է, լարվածությունը կշարունակվի, որովհետև, եթե հանրության մեծ մասը, ինչպես ասում եք, չի աջակցելու նրանց, որպեսզի իշխանությանը հեռացնեն, ապա իրենք էլ կընդվզեն արդեն ընդդիմության գործողությունների դեմ, չէ՞:
– Դժվար է ասել, որովհետև Նիկոլ Փաշինյանն էլ չունի այն աջակցությունը, որն ուներ 18 թվականին կամ նույնիսկ՝ 20-ին: Այս դեպքում դժվար է ասել, թե իրեն ինչպես կդրսևորի հանրությունը. մեկը՝ ես, չգիտեմ՝ դուրս կգա՞մ փողոց հանուն նրա, որ գործող վարչակազմը մնա, թե՞, այնուամենայնիվ, նոր լուծումներ կսկսեմ փնտրել:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
