«Ընդդիմության մանդատների վայր դնելուց հետո Ազգային ժողովը չի կարող ցրվել, չկա նման մեխանիզմ». Տարոն Սիմոնյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, ԱԺ նախկին պատգամավոր Տարոն Սիմոնյանը

Պարո՛ն Սիմոնյան, տևական ժամանակ է՝ ինչ խորհրդարանն աշխատում է առանց ընդդիմադիր քաղաքական ուժի, միայն իշխանական մեծամասնությունն է ընդգրկված այդ աշխատանքներում: Մեկ քաղաքական ուժի մասնակցությամբ ընթացող աշխատանքներն արդյունավե՞տ են, ընդհանրապես, դա նորմա՞լ է:

– Բնականաբար նորմալ չէ, որովհետև մեկ քաղաքական ուժ ինչ ուզում, ոնց ուզում անում է, թեև նախկինում էլ էր այդպես, որովհետև բացարձակ մեծամասնություն ունեն, դա էլ մեր ընտրական համակարգի վատ լինելու հետևանքն է, որ հնարավորությւոն տալիս է, որ մեկ քաղաքական ուժը բոլոր դեպքերում ինչ օրենք ուզի՝ անցկացնի խորհրդարանում:

Հիմա, փաստորեն, էլ չկա ընդդիմախոսություն Ազգային ժողովում, իսկ դա իհարկե վատ է, որովհետև քաղաքակիրթ երկրներում պետք է հենց խորհրդարանում լինեն ընդդիմախոսի խոսքը, գործը: Բայց հասկանալի է, որ ընդդիմադիր մեր գործընկերները հասկացել են, որ խորհրդարանում իրենց աշխատանքն օգուտ չի տալիս, հնարավորություն չունեն իրենց ձայնը տեղ հասցնելու ու ստիպված փողոց են դուրս եկել: Սա ընդունելի քաղաքական ակցիա է մեր օրենսդրության տրամաբանության շրջանակներում:

Իսկ փողոցում ընդդիմության ձայնը տեղ հասնո՞ւմ է, եթե խորհրդարանում չէր հասնում, ինչի համար էլ, ըստ ձեզ, դուրս եկան փողոց:

– Դժվար է գնահատական տալ, ամեն մարդ ինքն է որոշում՝ այդ խոսքը տեղ հասնում է, թե չէ: Տեսեք՝ բազմահազարանոց ցույցեր են կազմակերպվում, ինչը նշանակում է՝ որոշակի իմաստով խոսքը տեղ է հասել, թե հիմա որքանո՞վ է դա արդյունավետ, որքանո՞վ է նպատակին ծառայում, յուրաքանչյուրն ինքը պետք է գնահատի:

Ձեր բնորոշմամբ՝ այսօր Հայաստանում քաղաքական ճգնաժամ կա՞, թե՞ ոչ:

– Եթե ճգնաժամ ասելով հասկանում ենք այն, որ այսօր Ազգային ժողովը չի աշխատում բնականոն միջավայրում, այսինքն՝ չկան ընդդիմադիր ուժեր, որոնք կլրացնեին խորհրդարանի աշխատանքը, բնականաբար կա: Եթե տեսնում ենք, որ փողոցում հազարավոր մարդիկ իրենց անհամաձայնությունն են հայտնում ու տուն չեն գնում, բնականաբար քաղաքական ճգնաժամ կա, երբ տեսնում ենք, որ իշխանությունը չի լսում այլ քաղաքական ուժի ձայն, կարծիք, մասնագետների կարծիք ու միայն իր կարծիքն է առաջնային ու ճշմարիտ համարում, իրենից այն կողմ հայրենասեր, խելացի մարդ չի պատկերացնում, այո՛, քաղաքական ճգնաժամ կա:

Իսկ խորհրդարանական ընդդիմությունը կարո՞ղ էր մանդատները վայր դնել փողոց դուրս գալու փոխարեն ու այդկերպ պայքարեր իշխանության դեմ, թե՞ մանդատները վայր դնելն էական նշանակություն չէր կարող ունենալ:

– Ժամանակին, երբ մեզ ասում էին՝ մանդատները վայր դրեք, ու խորհրդարանը կլուծարվի, մենք ասում էինք, որ դրա համար օրենսդրական մեխանիզմ չկա: Դա կառաջացնի պառլամենտական ճգնաժամ, որի լուծումը Ազգային ժողովի լուծարումը չէ, Սահմանադրական դատարանը կարող է որոշում կայացնել, որ լրիվ ուրիշ լուծում պետք է լինի:

Հիմա նույն փաստի առջև իրենք են կանգնել, որովհետև հասկանում են, որ մանդատները վայր դնելով՝ Ազգային ժողովը չի ցրվում, ու ստիպված դուրս են եկել փողոցային քաղաքական ակցիաների:

Մանդատ վայր դնելու ճիշտը-սխալը որոշելու համար պետք է հասկանանք նախևառաջ դրա նպատակը. եթե նպատակը Ազգային ժողովը ցրելն է՝ ապա այդ կերպ չի ցրվում, եթե պարզապես այդ միջավայրում աշխատելու անհնարինությունն է՝ իհարկե պետք է մանդատները վայր դնեն ու ասեն, որ չեն կարողանում որևէ քաղաքական գործ առաջ տանել:

Իմ օրինակով ասեմ, որ պատերազմից հետո չէի կարողանում մասնակցել Ազգային ժողովի աշխատանքներին ու միշտ ամեն հնարավորություն ուզում էի օգտագործել մանդատս վայր դնելու համար, որովհետև էլ բան չունեի այնտեղ անելու:

Պարո՛ն Սիմոնյան, այնուամենայնիվ, եթե ընդդիմությունը մանդատները վայր դնի՝ ի՞նչ է դրան հետևելու:

– Քաղաքական ճգնաժամ, եթե մանդատները վայր դնեն՝ պետք է փողոցային պայքարը շարունակեն, որ ինչ-որ արդյունքի հասնեն, որովհետև իրենք քաղաքական ուժ են, իսկ բոլոր քաղաքական ուժերն ունեն մեկ նպատակ՝ հասնել իշխանության, թե ի՛նչ տարբերակով կհասնեն դրան՝ ամեն քաղաքական ուժ ինքն է որոշում:

Այսինքն՝ այդ պարագայում խորհրդարանի արձակումը հնարավոր կլինի միայն իշխանական խմբակցության ցանկությա՞մբ:

– Բոլոր դեպքերում, երբ իշխանական ցանկությունն առկա լինի, ցանկացած պարագայում կարելի է խորհրդարանը լուծարել, նոր ընտրություններ նշանակել, պարզապես եթե ընդդիմություն չլինի խորհրդարանում, դա իմ նշած պառլամենտական ճգնաժամի հիմքն է, ու այդ խնդիրը լուծելու համար, ենթադրում եմ, քաղաքական ուժերից մեկը պետք է դիմի Սահմանադրական դատարան, որպեսզի պարզաբանում տրվի սահմանադրական այդ նորմին, որովհետև Սահմանադրությունն ինքնին պահանջում է, որ Ազգային ժողովում պարտադիր ընդդիմություն լինի, միևնույն ժամանակ չի սահմանում մեխանիզմ, եթե ընդդիմություն չի լինում՝ ինչ է տեղի ունենում:

Այս անորոշության լուծումը կարող է տալ միայն Սահմանադրական դատարանը, բայց, իմ կարծիքով, պետք է գերակայի այն դրույթը, որ Ազգային ժողովում չի կարող չլինել ընդդիմադիր խմբակցություն, որովհետև դա Սահմանադրության ուղղակի պահանջն է ու դա տանելու է Ազգային ժողովի լուծարման ու նոր ընտրության, բայց ես չգիտեմ, թե ի՛նչ կմեկնաբանի Սահմանադրական դատարանը:

Այդ դեպքում ինչո՞ւ ընդդիմադիր խմբակցության ներկայացուցիչներից որևէ մեկը չի դիմում Սահմանադրական դատարան այդ հարցով:

– Սահմանադրական դատարան դիմելու համար հիմքեր են պետք, չի կարելի վիրտուալ ձևով ասել, եթե, օրինակ՝ ես մանդատս վայր դնեմ, ի՞նչ կարծիք կհայտնի այդ դեպքում Սահմանադրական դատարանը:

Այսինքն՝ մանդատները պետք է վայր դնեն, նո՞ր միայն դիմեն Սահմանադրական դատարան:

– Այո՛, իրավիճակն առաջանա, որից էլ ելնելով մեկ այլ պետական մարմին դիմի, ուղղակի այստեղ այլ հարց է առաջանում. եթե մանդատը վայր դրած քաղաքական ուժ կա, ապա ինքն արդեն Սահմանադրական դատարան դիմող սուբյեկտ չի հանդիսանում, այստեղ մեր օրենսդրության անկատարության հարցն է:

Պարո՛ն Սիմոնյան, շրջանառվում են լուրեր, որ բացակայությունների թույլատրելի շեմը հատած պատգամավորները հնարավոր է մանդատից զրկվեն, աշխատավարձ չստանան: Այս մասով կհստակեցնեք՝ ո՞րն է օրենքի պահանջը:

– Կա դրույթ, որ անհարգելի բացակայությունների պարագայում առաջանում են հիմքեր՝ նրանց իրավազորությունը դադարեցնելու համար: Պարզապես պետք է հասկանալ, թե այդ անհարգելի բացակայությունն ինչ է իրենից ներկայացնում:

Եթե քաղաքական ուժը չի գնում Ազգային ժողովի նիստերին, բայց իր քաղաքական գործունեությունն իրականացնում է պառլամենտից դուրս՝ էլի նույն տրամաբանության շրջանակներում, այսինքն՝ փորձում է իրեն մանդատ տված քաղաքացիների կամքն արտահայտել այլ եղանակով, որովհետև Ազգային ժողովի ներսում չի կարողանում իրացնել, ապա դա կարելի է համարել հենց նույն պատգամավորական պարտավորության կատարում՝ ուղղակի Ազգային ժողովի տարածքից դուրս:

Այստեղ կարևոր է նաև այդ դրույթի մեկնաբանությունը, որի հետ կապված թե Վենետիկի հանձնաժողովը, եթե չեմ սխալվում՝ նաև Եվրախորհրդի առանձին կառույցներ մեկնաբանություններ ունեն, որոնք տվել են այն հարցի պատասխանը, որ եթե ընդդիմադիր պատգամավորները չեն մասնակցում նիստերին ու դա ներկայացնում են որպես քաղաքական ակցիա, դա չի կարելի դիտարկել անհարգելի բացակայություն, հակառակը՝ պետք է դիտարկել իրենց քաղաքական գործունեության շարունակություն:

Այսինքն՝ կոնկրետ այս դեպքում հարգելի՞ բացակայություն ունենք:

– Հա՛, երբ ես պատգամավոր էի ու առանձին դեպքերում բոյկոտում էի հանձնաժողովի կամ լիագումար նիստի աշխատանքները, մեզանից էլ աշխատավարձ էին պահում, բայց դրա իրավունքը չունեին: Այն ժամանակ չէի խոսում այս մասին, որ չասեին՝ աշխատավարձի կռիվ է, բայց հիմա հանգիստ կարող եմ ասել:

Ես անգամ նրանց նյութեր եմ ուղարկել այդ Եվրախորհրդի կառույցների մեկնաբանությունների հետ կապված, որ մի՛ արեք, դա իրավական խնդիր է, ընդդիմությանը չեք կարող պատժել, ինչ է թե ինքը քաղաքական ակցիա է իրականացնում ձեր դեմ:

Եթե հիմա էլ նման դեպքեր գրանցվեն, կարո՞ղ ենք ասել, որ իշխանությունը կամայականորեն է գործում, ոչ թե օրենքով, պարո՛ն Սիմոնյան:

– Իշխանությունը պետք է հղում կատարի օրենքի այն դրույթին, որն ասում է, թե անհարգելի բացակայում են, և դա տառացի մեկնաբանի: Ընդդիմությունն էլ, ենթադրում եմ, դա պետք է մեկնաբանի ավելի լայն, այսինքն՝ իրավունքի ոգին բացահայտի, այլ ոչ թե բառը: Միևնույն հոդված՝ երկու տարբեր մեկնաբանություններով, բայց, իմ կարծիքով՝ մեկնաբանություններն ավելի շատ հօգուտ ընդդիմության պետք է լինեն, որովհետև նման մեկնաբանություններ կան նաև եվրոպական կառույցներում:

Ներքաղաքական այս իրավիճակն ինչպե՞ս ու ե՞րբ կհանգուցալուծվի՝ ըստ ձեզ:

– Ենթադրություններ անելը շատ անշնորհակալ գործ է, միայն երկարաժամկետ հատվածով կարող եմ ասել, որ մեր պետականության առջև կանգնած մարտահրավերներին դիմագրավելու միակ տարբերակը ոչ թե իշխանություն-ընդդիմություն այս խաղեր խաղալն է, իրար դեմ կռվելը, այլ համատեղ ուժերով, ազգային ներուժը բացահայտելով, զարգացնելով՝ միասնական պայքարի դուրս գալն է ընդդեմ արտաքին թշնամիների: Թե դրա համար ի՞նչ պետք է անենք՝ շատ եմ խոսել, բայց հասարակությունը, առանձին անձինք ու նաև այսօրվա քաղաքական ուժերն իմ կարծիքը չեն կիսում, դրա համար էլ ես անցել եմ իմ անհատական աշխատանքին:

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am