«Շատ կասկածելի նախագիծ է. պատրանք ստեղծեն, որ ինքնիշխանության համար լուրջ պայքարում են». Նինա Կարապետյանց

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հելսինկյան ասոցիացիայի նախագահ, իրավապաշտպան Նինա Կարապետյանցը

 – Տիկի՛ն Կարապետյանց, ինչպե՞ս եք գնահատում արդարադատության նախարարության ներկայացրած օրենքի նախագիծը, որով առաջարկվում է քրեորեն պատժելի արարքներ համարել ինքնիշխանությունից հրաժարվելուն` բռնություն գործադրելու կամ բռնություն գործադրելու սպառնալիքի միջոցով հօգուտ այլ պետության կամ միջազգային, կամ վերպետական հանրային կազմակերպության Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանությունը լրիվ կամ մասնակի սահմանափակելուն ուղղված գործողություններ կատարելը, ինչպես նաև ինքնիշխանությունից հրաժարվելուն ուղղված հրապարակային կոչերը: Կա՞ր այս նախագծի անհրաժեշտությունը:

 – Առհասարակ, մարդիկ արտահայտվելու հնարավորություն պետք է ունենան, եթե անգամ այդ տեսակետն այնքան էլ հաճելի չէ կամ ընդունելի չէ, բայց այն իրավիճակը, որում մենք հիմա հայտնվել ենք, շատ վտանգավոր է, որովհետև ակնհայտ է, որ տապալած լյուստրացիայով վեթինգի պայմաններում Հայաստանում գործում են բաղմահազար կառույցներ, անհատներ, իրենց փորձագետներ համարողներ, որոնք վստահաբար չեն ներկայացնում Հայաստանը և վստահաբար ինքնիշխան Հայաստանը տանում են կործանման:

Ինձ համար ուղղակի հասկանալի չէ օրենքի նախագծի ձևակերպումը, այս իմաստով մի փոքր վերապահում ունեմ, որովհետև առաջարկվում է միայն «բռնություն գործադրելու կամ բռնություն գործադրելու սպառնալիքի միջոցով հօգուտ այլ պետության կամ միջազգային, կամ վերպետական հանրային կազմակերպության Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանությունը լրիվ կամ մասնակի սահմանափակելուն ուղղված գործողություններ կատարելը» քրեորեն պատժելի համարել:

Այս դեպքում ես հարց ունեմ. իսկ ոչ բռնի ուժով այդ նույն գործողությունն անելը նորմա՞լ են համարում արդարադատության նախարարությունում: Օրինակ՝ անկախ անձերից, եթե գործող վարչապետը կամ իշխանությունները ինքնակամ գնան ինչ-որ գործողությունների, դա քրեորեն պատժելի՞ է, թե՞ չէ: Այս իմաստով ինձ համար, մեղմ ասած, շատ կասկածելի է սա:

Այն, որ ինքնիշխանության դեմ ուղղված կոչերն արդեն իսկ գործող Սահմանադրությամբ սահմանվում է, որ առնվազն պետք է ուշադրության կենտրոնում լինեն՝ ակնհայտ է: Սահմանադրության անփոփոխելի հոդվածներից մեկը՝ 1-ին հոդվածը, բառացի ասում է, որ «Հայաստանի Հանրապետությունն ինքնիշխան, ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է», այսինքն՝ արդեն իսկ Սահմանադրությամբ դա ամրագրված է, ու որևէ նման գործողություն պետք է անընդունելի համարվի հասարակության կողմից:

Մյուս կողմից՝ ունենք «Պետական դավաճանության» մասին հոդված, որտեղ ի թիվս այլ նշումների կա նաև հետևյալը՝ «…Թշնամական գործունեություն իրականացնելու համար այլ օգնություն ցույց տալը, որը կատարել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին, ի վնաս Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության, տարածքային անձեռնմխելիության կամ արտաքին անվտանգության»: Հարց է առաջանում. այս հոդվածն ունենալով հանդերձ ի՞նչ իմաստ կա նորից նույնաբովանդակ նախագիծ շրջանառելու, ընդամենը այդ մի տողն է ավելանում, որ կոչերն ու բռնությամբ կատարված նմանատիպ արարքը դառնում են քրեորեն պատժելի:

Իմ մեջ կասկածներ են առաջանում՝ արդյոք ոչ բռնության կիրառմամբ հո՞ղ են նախապատրաստում, որ իրենք իրենց ապահովագրեն: Ձևական առումով՝ պատրանք ստեղծեն, որ ինքնիշխանության համար լուրջ պայքարում են, բայց «ոչ բռնիի» պայմանին որևէ կերպ չեն անդրադառնում:

– Իսկ նախագծի հիմնավորման մեջ բերված երկրների օրինակների մասով վերապահումներ ունե՞ք:

– Լատվայի օրինակը շատ ավելի ողջամիտ է, որովհետև տարածքների անձեռնմխելիության հարցն է առաջ բերվում: Օրինակ՝ մեր Սահմանադրությունը նախատեսում է, որ դա պետք է լինի հանրաքվեի պայմաններում, ոչ թե մեկ մարդու ստորագրությամբ: Այս ամենն ուղղակի անտեսվում է, ու հնարավորություն է ստեղծվում միայն «անհամաձայնների» նկատմամբ գործողություններ իրականացնել:

Սա հետևանք է. այն, որ իրենց տեսանկյունից այս առաջարկի անհրաժեշտությունն է առաջացել, հենց իրենց անգործության հետևանքն է, որովհետև եթե Հայաստանում հեղափոխությունից հետո տեղի ունենար լյուստրացիա, ինչի մասին շատ փոքր թվով մարդիկ էին խոսում, իսկ նախկին նախարարը լյուստրացիայով վեթինգի կողմնակիցներին անվանեց «իրավունքի աղանդավորներ», այո՛, «իրավունքի աղանդավորները» խոսում էին ու պահանջում էին դա, որովհետև կանխատեսում էին, որ լինելու է հենց այսպիսի իրավիճակ, որում Հայաստանի համար դժվարին պահերին հայտնվելու էին այն խմբերն ու անհատները, որոնք հանդես էին գալու Հայաստանի հասարակության անունից, բայց իրականում գործելու են օտարի հետաքրքրություններից ու շահերից դրդված:

Սա չարեցին ու հիմա կրկին իրավիճակային լուծումներ են առաջարկում: Առհասարակ, բոլոր ուղղություններով իրենք իրավիճակային լուծումներ են առաջարկում, որոնք ուղղակի չեն կարող արդյունավետ լինել, որովհետև այս բոլոր հարցերը համակցության մեջ պետք է դիտարկվեն:

– Այսինքն՝ այս օրենքի նախագիծը թերի՞ եք համարում:

– Սա շատ մեծ բաց տեղ ունի, որը վերաբերում է ոչ բռնի ուժով նմանատիպ արարք կատարելուն: Բարձրաստիճան պաշտոնյայի կողմից միանձնյա ինչ-որ թուղթ ստորագրելու հետևանքով, իշխանությունը կորցնելու պայմաններում, ինչպես արեց Սերժ Սարգսյանը, երբ մի գիշերվա մեջ գնաց, թուղթ ստորագրեց, ու դա մեզ համար ողբերգական հետևանքներ ունեցավ, հիմա այս պայմանների նկատմամբ պատասխանատվության հարց պիտի՞ դրվի, թե՞ չէ, սա համարվելո՞ւ է պետականության դեմ գործողություն, թե՞ չի համարվելու: Թե՞ միայն փողոցում մի խումբ անձանց կամ Ֆեյսբուքում ինչ-որ գրառում անող մարդու հետևից են ընկնելու:

– Գործող օրենքը բավարար չէ՞ր, տիկի՛ն Կարապետյանց:

– Ես կարծում եմ, որ գործող օրենսդրությունը բավարար էր: Մեր նախկին նախագահները՝ իրենց նախագահ կոչողները, պարբերաբար, առնվազն երկուսը, ինքնիշխանությունը կասկածի տակ են դրել, ու ես կարծում եմ, որ դրա հետ կապված կային բավարար հիմքեր առնվազն գոնե նյութեր նախապատրաստելու և նրանց նպատակները քննելու համար: Դրան շատ լուրջ անդրադարձ էր պետք, որովհետև Հայաստանի ինքնիշխանությունը կասկածի տակ չպետք է դրվի որևէ մեկի կողմից:

Դա չարվեց, փոխարենը բազմաթիվ այլ անիմաստ ու անբովանդակ փոփոխություններ կատարվեցին օրենքներում, նույն հայհոյանքի քրեականացումը, իսկ սա խոսում է անհեռատեսության, երկարաժամկետ ծրագրեր չունենալու մասին: Այսինքն՝ գործում են՝ իրավիճակից ելնելով, այս պահին պետք է հանրությանը ցույց տալ, թե տեսեք՝ մենք ինչ հայրենասեր ենք, որ անգամ կոչերն ենք պատժելի համարում, բայց իրականում դա ոչ մի արդյունք չի ունենալու:

– Մտավախություն ունեք, որ այս օրենքն ավելի շատ օգտագործելու են ֆեյսբուքյան գրառումներ կատարողներին կամ հանրային կոչեր հնչեցնողներին պատժելո՞ւ համար:

– Չեմ բացառում, որովհետև հայհոյանքն ու վիրավորանքը քրեականացնելուց ու չեղարկելուց հետո իրենցից ամեն ինչ սպասելի է: Անտրամաբանական ինչ-որ քայլեր են անում:

Այնպես չէ, որ դրանք դատապարտելի հայտարարություններ չեն, բայց մենք պետք է այս 30 տարվա մեջ կարողանայինք մտածողություն ձևավորել հասարակության մեջ, որ ինքնիշխանությունը անքննելի արժեք է, ու մենք բացառիկ հնարավորություն ենք ունեցել այն ունենալու, ու դա այսօր քննության առարկա չպետք է լիներ, բայց, ցավոք սրտի, մենք այստեղ ունեցել ենք ներդրված լավ աշխատող ԿԳԲ ու սրա հետևանքով ունենք իրավիճակ, որ դա օգտագործվում է մարդկանց հունից հանելու, հատկապես պատերազմից հետո՝ հոգեվարքի մեջ պահելու համար: Դրա համար պետք էին լյուստրացիա ու վեթինգ կոչվածը, որը շատ մեծ ջատագովությամբ ու հնարավոր բոլոր ձևերով տապալեցին:

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am