«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է միջազգայնագետ Սուրեն Սարգսյանը
– Պարո՛ն Սարգսյան, Վաշինգտոնում այսօր կայանալու է Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարների և ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենի եռակողմ հանդիպումը: Ընդհանուր առմամբ, այսպես կոչված վաշինգտոնյան հարթակի հանդիպումներից ի՞նչ ակնկալիքներ կարելի է ունենալ, ու այս հանդիպումներն ինչպե՞ս եք գնահատում:
– Ամերիկյան արտաքին քաղաքականությունը մեր տարածաշրջանում, սովորաբար, ակտիվանում է այն ժամանակ, երբ ԱՄՆ-ում տեսնում են հայ-թուրքական հարաբերությունների ու Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման հնարավորություն:
Պատմության ուսումնասիրությունն էլ է դա ցույց տալիս. 1994 թվականին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այցը կարելի է դիտարկել այս տրամաբանության մեջ, որովհետև, ամեն ինչից զատ, նրանց համար ընդունելի էին Տեր-Պետրոսյանի մոտեցումները ԼՂ-ի կամ հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ կապված:
Երկրորդ ակտիվ փուլը Քի Վեսթն էր, երբ նորից խնդրի կարգավորման հնարավորություն կար, ու երկրորդ նախագահ Քոչարյանն այցելեց Քի Վեսթ, հանդիպում ունեցավ Ալիևի հետ, ու բավականին մոտ էին ինչ-որ ընդհանուր լուծում գտնելուն: Երրորդն էլ ֆուտբոլային դիվանագիտության տարիներն էին՝ Սերժ Սարգսյանի նախաձեռնած, երբ դարձյալ ԱՄՆ-ն շատ ակտիվ ներգրավվածություն ուներ:
Այսինքն՝ փաստ է, որ հենց այդ հնարավորությունը լինում է, ԱՄՆ-ն ակտիվանում է, ու հիմա չորրորդ փուլն է: Իհարկե ամերիկացիները տեսնում են հնարավորություն ու գուցե պատմական հնարավորություն են սա դիտարկում, դրա համար էլ, բնականաբար, ակտիվացել են՝ փոխայցելությունների ու ներգրավվածության առումով:
– ԱՄՆ-ի ակտիվությունը պայմանավորված է միայն ձեր նշած հանգամանքո՞վ, թե՞ ռուս-ուկրաինական պատերազմով նաև:
– Իհարկե, ԱՄՆ-ն՝ որպես գերտերություն, փորձում է նաև բալանսավորել մեկ այլ գերտերության՝ Ռուսաստանին, ու այդ մրցակցությունը, որ կա, միայն Հարավային Կովկասում չէ, ընդհանրապես ամբողջ աշխարհում են մրցակցում գլոբալ գերտերությունները, ու սա այդ մրցակցության թատերաբեմերից մեկն է, ինչին պետք է նորմալ վերաբերվել: Սա միջազգային հարաբերությունների օրենքն է, որ գերտերությունները միշտ էլ մրցակցում են, եթե չասենք՝ առճակատում են:
– Իսկ ԱՄՆ-ի չորրորդ ակտիվության փորձը Հարավային Կովկասում նախորդ երեքի ճակատագրին կարժանանա՞:
– Ի տարբերություն Հայաստանի նախկին երեք ղեկավարների, այսօրվա իշխանությունները, ըստ էության, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման համար բոլոր նախապայմանները բավարարել են, այսինքն՝ Ցեղասպանության ճանաչման հարց Հայաստանի արտաքին քաղաքական օրակարգում չկա, Լեռնային Ղարաբաղը, մեծ հաշվով, արդեն խնդիր չէ, որովհետև Ալիևն ասում է՝ լուծել եմ այդ խնդիրը, իսկ մեր իշխանություններն էլ պատրաստ են ԼՂ-ն հանձնել, այնպես որ, իրավիճակը սա է, ու, բնականաբար, եվրոպացիներն ու ամերիկացիները խնդիրները կարգավորելու շատ ավելի մեծ շանսեր են տեսնում: Նրանց համար միշտ էլ առաջնահերթություն է եղել այս խնդիրների կարգավորումը, և նրանք մինչ օրս համարում են, որ այս խնդիրների կարգավորմամբ Ռուսաստանին Հարավային Կովկասից հնարավոր կլինի դուրս մղել:
– Պարո՛ն Սարգսյան, հայկական կողմն ակտիվորեն մասնակցում է երկու հարթակներում անցկացվող հանդիպումներին, բանակցություններին…
– Դա հայկական կողմի ակտիվությունը չէ, սա Մոսկվայի ու Վաշինգտոնի միջև դարձյալ մրցակցության արդյունքում ձևավորված երկու ուղղությունն է՝ մոսկովյան ու վաշինգտոնյան կամ բրյուսելյան, որի հետևում, վստահ եղեք, կանգնած է Վաշինգտոնը:
Ակնհայտ է, որ ամեն ինչ արվում է, որպեսզի Մինսկի խմբի չգոյության պայմաններում Վաշինգտոնն իր կողմը քաշի նախաձեռնությունը, Մոսկվան էլ՝ դեպի իրեն, այսինքն՝ երկուսն էլ փորձում են ակտիվ նախաձեռնողի դերում լինել: Ֆրանսիան էլ, բնականաբար, միայն իրեն չի ներկայացնում, այլ Եվրոպական միությանը, ու Բրյուսելն էլ հենց Եվրոպական միությունն է, որի հետևում, ինչպես ասացի, Վաշինգտոնն է կանգնած:
Մեծ հաշվով, ԱՄՆ-ի համար միշտ էլ մեկ է եղել, թե ինչպես կկարգավորվի Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը՝ ազգերի ինքնորոշման իրավունքի կիրառմա՞մբ, թե՞ տարածքային ամբողջականության սկզբունքի կիրառմամբ, իրենց համար կարևոր է եղել խնդրի լուծումը, իսկ նպատակի մասին վերևում ասացի:
– Հարցս հետևյալն էր, եթե ՀՀ վարչապետը հայտարարում է, որ իրենք ընդունում են ռուսական կողմի առաջարկները, որքանո՞վ է նպատակահարմար, արդյունավետ շարունակել վաշինգտոնյան հարթակում գործել:
– Եթե արդյունավետ չլիներ, կամ որևէ լուրջ առաջարկներ չլինեին, Վաշինգտոնը, բնականաբար, ներգրավվածություն չէր ունենա: Չեմ կարծում, որ մեծ ու էական տարբերություններ կան Վաշինգտոնի ու Մոսկվայի առաջարկների միջև, միակ տարբերությունն այն է, որ Մոսկվան ամեն բան պետք է անի, որպեսզի շարունակի ներկա գտնվել ԼՂ-ում, իսկ Վաշինգտոնը պետք է ամեն ինչ անի, որպեսզի Մոսկվան տարածաշրջանից դուրս մղվի:
Սա գերտերությունների մրցակցություն է, ու, մեծ հաշվով, որոշողը Հայաստանը չի լինելու, որովհետև երկու գլոբալ խաղացողներն են ի վերջո որոշելու, թե ինչ ու ինչպես պետք է լինի:
Մանավանդ որ վերջերս տեղեկություններ տարածվեցին այն մասին, որ Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի անվտանգության խորհրդի քարտուղարները ուղիղ կապի մեջ են ու ակտիվ աշխատում են միասին, այսինքն՝ ուկրաինական ճգնաժամի լուծման վրա են աշխատում, ինչը նշանակում է, որ երկկողմ աշխատանքի խողովակն այդուհանդերձ կա, ու սա էլ հնարավորություն է, որպեսզի այլ հարցեր ևս քննարկվեն, այդ թվում, վստահ եմ՝ ԼՂ խնդիրը:
– Ձեր տպավորությամբ՝ Հայաստանի իշխանությունը ո՞ր կողմի առաջարկներին է հակված:
– Կարծում եմ, որ հակված է այն ուղղությանը, որը չի սպառնա իշխանության պահպանմանը, այսինքն՝ առաջնորդվելու է այն սկզբունքով, որ եթե այդ տարբերակներից մեկը սպառնա իրենց իշխանությանը, այդ տարբերակը չի ընդունի, այսինքն՝ կառաջնորդվեն ցանկացած փաստաթուղթ ստորագրելուց հետո իշխանությունը պահելու հեռանկարով:
– Պարո՛ն Սարգսյան, ասացիք, որ, մեծ հաշվով, մեծ տարբերություն չկա մոսկովյան կամ վաշինգտոնյան առաջարկների միջև, բայց Հայաստանի արևմտամետ ու ռուսամետ շրջանակները նշում են, որ տարբերությունը մեծ է՝ մեկով հնարավոր է Արցախն Ադրբեջանի կազմից դուրս տեսնել, իսկ մյուսով՝ ոչ:
– Սրանք բաց փաստաթղթեր չեն, մենք չգիտենք, թե իրականում իշխանություններն ինչ են քննարկում, որ կարողանանք վերլուծություններ անել: Եթե քննարկվում է այն տարբերակը, որը ներկայացվում է, այսինքն՝ ռուսականը, Արցախի հարցը առկախվում է, իսկ Արևմուտքն ասում է՝ դա էլ ճանաչեք Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մի մաս, ու ստացվում է, էլի գործ ունենք այդ մրցակցության հետ, ու հենց այդ մրցակցությունն էլ որոշիչ դեր է ունենալու հարցի կարգավորման առումով:
Չմոռանանք, որ սա լինելու է կապիտուլյացիոն փաստաթուղթ այն առումով, որ Հայաստանն իր դեմ դրված բոլոր նախապայմանները բավարարելու է, իսկ մենք դրանից ի՞նչ ենք ունենալու, կարծում եմ, անիմաստ է խոսել, որովհետև պարտված ու կապիտուլացված կողմը կարող է և ոչինչ էլ չունենալ, ու կարծես թե ամեն բան գնում է այդ ճանապարհով:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
