«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է գրող Հովիկ Չարխչյանը
– Պարո՛ն Չարխչյան, մեր վերջին զրույցի ժամանակ դուք ասացիք, որ «իրավիճակն այնքան կսրվի, այնքան անելանելի կդառնա, որ մենք ուղղակի այլ ելք չենք ունենա, հո չե՞նք նստելու ու տեսնենք, թե 120 հազար մարդ ո՛նց է կոտորվում: Ուղղակի դիտորդի դերում հո չե՞նք լինելու»: Մեր այս զրույցից մեկ ամիս անց Արցախը հայաթափվեց, ու մենք ունենք այն, ինչ ունենք: Ուզում եմ հասկանալ՝ այդ անելանելի վիճակը այդպես էլ չեկա՞վ, թե՞ եկավ, բայց մենք էլի նախընտրեցինք դիտորդի դերը:
– Եթե մի փոքր ավելի ընդարձակ ժամանակահատվածում դիտարկենք, ապա կարող ենք ասել, որ 30 տարի է՝ արդեն ծայրահեղ վիճակում ենք, մեզ մոտ ուղղակի տատանումներ են լինում, բայց ծայրահեղությունը չի դադարում: Ցանկացած իրավիճակ հուշում է մարդկանց, հասարակության անդամներին որոշակի պահվածք, Արցախի պարագայում կատարվեց ուղղակի կատաստրոֆիկ մի բան, մենք հարկադրաբար հայտնվեցինք դիտորդի կարգավիճակում, այսինքն՝ բոլորս նստել ու նայում էինք, թե ինչ է կատարվում այնտեղ, որովհետև որևէ մեկը չուներ համարժեք գործողություններ կատարելու տեսլական: Ի՞նչ պիտի անեինք, ո՞վ պետք է մեզ ուղղորդեր, ո՞վ պետք է առաջնորդեր, ո՞վ պետք է ապահովեր այն անհրաժեշտ քայլերի հաջորդականությունը, որը պետք է կասեցներ այդ աղետը: Չկար նման բան, ու դա ամենամեծ ողբերգություններից մեկն է, երբ մարդը պատրաստ է ցանկացած քայլի, բայց չկա դրա հնարավորությունը:
Հիմա մենք ունենք այն, ինչ ունենք, ինչպես ասացիր: Ես հիշում եմ Արցախի դեպքերին հաջորդած իրադարձությունները, երբ պետք էր բռնի տեղահանված արցախահայությանը կացարաններով ու այլ անհրաժեշտ իրերով ապահովել: Հիշեք, թե ժողովուրդն ինչպե՛ս միանգամից համախմբվեց: Դա միակ փոքրիկ, աննշան հնարավորությունն էր նաև ցուցադրելու, որ մենք իրոք անտարբեր չենք, բավական է մի փոքրիկ հնարավորություն, ու մենք ազգովի հնարավորին ամեն ինչ կանենք իրավիճակը շտկելու համար, մարդկանց մոտ մի տեսակ մեղավորության զգացողություն կար, ու փորձում էին այդ մեղքը քավել այդ օգնության ձևերով:
Հիմա շատ ավելի վատ վիճակ է, որովհետև օդի մեջ կախված է «ի՞նչ անել» հարցը, ու այդ հարցը դեռ իր պատասխանը չի գտել: Սա որքան երկարի, այնքան ավելի վատ է լինելու, այդ հարցը վաղ թե ուշ իր պատասխանը պետք է ունենա: Ի՞նչ անել, ինչպե՞ս վերաբերվել այս ամեն ինչին, ինչ կատարվեց մեզ հետ, ինչպե՞ս վերաբերվել Արցախի ապագային, այս երկրի ապագային:
Շատ-շատ բարդ կացություն է, ու նման կացությունների մեջ հեշտ լուծումներ չեն լինում, բայց որքան ես եմ հետևում, զգում, ժողովուրդն ինքը ներքուստ պատրաստ է ցանկացած քայլի: Ուղղակի չկա այն ուժը, որ նրան պետք է առաջնորդի, որ նրան պիտի ուղղորդի, որ նրա համար պետք է ստեղծի ինքնադրսևորվելու, ինքնաբացահայտվելու այդ հնարավորությունը: Դրա համար հասարակության ամեն մի առանձին անդամ, անորոշության մեջ նստած, չի պատկերացնում իր անելիքը, որովհետև խնդիրը գլոբալ է, իսկ ինքը՝ մենակ: Մեկ մարդն այդ գլոբալ խնդիրը չի կարող լուծել, իր ուժերից վեր է, դա հասարակության, ամբողջ ժողովրդի լուծելիք խնդիրն է, ու այդ անորոշությունը բոլորին ուղղակի սպանում է:
– Ասացիք, որ հարկադրաբար դարձանք դիտորդ, ո՞վ կամ ի՞նչն է մեզ հարկադրողը:
– Ե՛վ հանգամանքները, և՛ իրավիճակները, և՛ ամեն ինչ, ենթադրենք, պայմանական իրավիճակ եմ ասում, ասենք՝ ինչ-որ տղաներ, խմբեր պատրաստ էին գնալ ու պաշտպանել Արցախն ու արցախահայությանը: Ի՞նչ էր հաջորդելու դրան. այդ տղաներին զինաթափելու էին կամ ասելու էին՝ դուք պատերազմ եք հրահրում, նման դեպքեր էին հաջորդելու և տարբեր կարգի մեղադրանքներ էին հնչելու այդ մարդկանց հասցեին, որոնք անկեղծորեն պատրաստ էին գնալ ու իրենց հայրենակիցներին պաշտպանել:
Այս կարգի հանգամանքները կաշկանդում են մարդկանց, նրանք չգիտեն իրենց անելիքը, եկեք չմոռանանք, որ սովորական քաղաքացիները չեն տիրապետում այն ամբողջական ինֆորմացիային, ինչ ունեն դիվանագիտական ու քաղաքական շրջանակները, նրանք չգիտեն՝ գլոբալ իմաստով ի՞նչ է կատարվում, նրանք ուղղակի արձանագրող են:
– Օրինակ՝ ընդդիմությունն ասում է, որ ժողովրդի ներքին հակազդեցությունը պետք է այնքան մեծ լինի կամ լիներ, որ գործող իշխանությանը հնարավոր լիներ հեռացնել, պարո՛ն Չարխչյան:
– Ներքին հակազդման շատ մեծ էներգիա կա, բայց ինչպե՛ս դա կենտրոնացնել, ուղղորդել, ա՛յ այստեղ է, որ ամեն ինչը գալիս, բախվում է շատ ամուր պատի: Դուրս եկեք փողոց, ցանկացած քաղաքացու հարցրեք իր տրամադրությունների, մտքերի մասին, կտեսնեք, որ նրանցից յուրաքանչյուրն ունի ներքին հակազդեցության ցանկությունը, բայց թե ինչպե՞ս դա պետք է կիրառի, մարդը չգիտի, իսկապես չգիտի ու չի կարող իմանալ: Ամբողջ խնդիրն այս է:
– Մենք այս իրավիճակին ինչո՞ւ հասանք, արժեհամակա՞րգն է փոխվել, թե՞ այլ խնդիր կա:
– Արժեհամակարգի փոփոխություն իհարկե կա, մենք այդ ամեն ինչը նկատում ենք տարբեր ոլորտներում, տարբեր դրսևորումների մեջ, բայց այդ արժեհամակարգի փոփոխությունն առայժմ այն կարգի աղետալի չափերի չի հասել, որ կարողանա անդրադառնալ ժողովրդի վերաբերմունքի, հասարակության դիրքորոշման և այլնի վրա: Հա՛, կան առանձին խմբեր, որ այլ պայմաններ ու արժեքներ են փորձում թելադրել, բայց ընդհանուր տրամադրվածության մեջ այդպիսի բան դեռևս չկա:
Ամեն ինչ, հասարակության մասին է խոսքը, այնքան ողբերգական գույների մեջ չէ, որքան փորձում են երբեմն ներկայացնել, բայց չկա այն ուժը, որն այդ ամենը պետք է կենտրոնացնի ու օգտագործի, վերջին տարիներին մենք դրա փորձերի ու նաև դրա ձախողման ականատեսը եղանք: Այստեղ հասարակությունը մեղավոր չէր, մեղադրում էին, թե իբր անտարբեր են, պասիվ են, չկա՛ այդպիսի բան, կար խոր անվստահություն, կար հավատի բացակայություն: Իսկ երբ մարդու դիմաց անորոշություն է, նրանից ո՞նց պահանջես գործողություններ, հստակ քայլեր, մարդը չի կարող գնալ դեպի անորոշություն:
– Հիմա, եթե այդ ուժն ի հայտ չգա՝ ի՞նչ է սպասելու մեզ, պարո՛ն Չարխչյան:
– Կձևավորվի մեր ներսում այդ ուժը, մենք պետք է կարողանանք մեր ներսում ստեղծել այդ ամեն ինչը, այդպես միշտ է եղել, շատ բարդ կացություններ են եղել, կարողացել ենք դրանցից դուրս գալ: Կարծում եմ, որ այս իրավիճակից էլ կարող ենք դուրս գալ, բայց թե ե՛րբ, ի՛նչ գնով, մինչև այդ ի՛նչ կորուստներ ենք ունենալու, այս է ամբողջ ողբերգությունը: Ժամանակն ընթանում է ոչ մեր օգտին, ամեն օրն ու վայրկյանը թանկ են հիմա:
– Մենք կորցրի՞նք Արցախը:
– Չէ՛, չէ՛, ինչի՞ մասին է խոսքը, չի կարելի նման բան ասել, ի՞նչ Արցած կորցնել, ի՞նչ էջը փակել: Եղավ ողբերգություն, աղետ, բայց ողբերգությունն ավարտ չէ, ողբերգությունը կարող է թելադրել քո հաջորդ գործողությունը: Ժամանակի խնդիր է, եթե այս սերունդը չկարողանա, կգա հաջորդ սերունդը, մյուսը, բայց հրաժարվել Արցախից՝ անմտություն է:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
