Ճապոնիայում` Ֆուկուշիմայի ատոմակայանում տեղի ունեցած աղետը կրկին վեր հանեց Կովկասի միակ` Մեծամորի ատոմակայանի հետ կապված մտահոգությունները: Հայաստանյան բնապահպանները ահազանգում են` ատոմակայանը հին է, իսկ իրենք չունեն հստակ տեղեկություններ նրա վիճակի մասին:
«ԷկոԼուր» հասարակական կազմակերպության նախագահ, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Ինգա Զարաֆյանն ասում է, որ իրենց մտահոգում են Հայաստանի կառավարություն այն հայտարարությունները, թե Մեծամորի ԱԷԿ-ը կգործի այնքան ժամանակ, քանի դեռ նորը չի կառուցվել:
«Աշխարհում Ճապոնիան համարվում էր երկրաշարժերին ու միջուկային աղետներին դիմագրավելու ամենաունակ երկրներից մեկը: Բայց տեսա՞ք ինչ եղավ», – հարցնում է Զարաֆյանը:
Այս տարվա մարտին Ճապոնիայում տեղի ունեցած աղետալի երկրաշարժի եւ ցունամիի հետեւանքով վնասվեցին «Ֆուկուշիմա-1» ատոմակայանի մի շարք ռեակտորների սառեցման համակարգերը, որի հետեւանքով գերտաքացում, պայթյուններ եւ ռադիացիայի արտահոսք էր տեղի ունեցել:
1986 թվականի Չեռնոբիլի աղետից ու 1988 թվականի Հայաստանի հյուսիսում` Մեծամորի ԱԷԿ-ից մոտ 120կմ հեռավորության վրա, տեղի ունեցած ուժգին երկրաշարժից (էպիկենտրոնում, ըստ Ռիխտերի սանդղակի, գրանցվել էր 10 բալ, 20-րդ դարի ամենամահաբերներից մեկը, որի հետեւանքով զոհվեց շուրջ 25 000 մարդ) հետո, ինչպես նաեւ բնապահպանական ճնշման արդյունքում 1989 թվականին Մեծամորի ԱԷԿ-ը փակվեց:
Սակայն Խորհրդային Միության փլուզման ընթացքում եւ փլուզումից հետո շարունակվող տնտեսական ճգնաժամը, պատերազմը Ադրբեջանի հետ եւ Թուրքիայի կողմից իրականացվող շրջափակումը պատճառ հանդիսացան, որ 1990-ականների սկզբներին Հայաստանը մի քանի ձմեռ անցկացրեց ցուրտ ու մութ պայմաններում: Ի վերջո` ԱԷԿ-ի երկրորդ ռեակտորը, որը համեմատաբար նոր է ու էլեկտրաէներգիա սկսել է արտադրել 1980-ից, վերագործարկվեց 1995-ին: Ներկայում Մեծամորի ԱԷԿ-ը արտադրում է Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի մոտ 40 տոկոսը:
Մեծամորի ատոմակայանը պետք է փոխարինվի նոր, ժամանակակից տեխնոլոգիաներով համալրված ատոմակայանով, սակայն ըստ Զարաֆյանի` «նորի կառուցման ժամկետները հստակեցված չեն, մինչդեռ շատ փորձագետների կարծիքով` Մեծամորի ԱԷԿ-ի ռեակտորների պիտանելիության ժամկետը եթե չի էլ սպառվել, ապա ընդհուպ մոտեցել է դրան: Սա նշանակում է, որ մենք գործ ունենք ամեն օր մեզ սպասող ռիսկի հետ»:
Նրա խոսքերով` Մեծամորի ատոմակայանի ռեակտորների եւ, հատկապես, դրանց արդիականացման վերաբերյալ շատ քիչ տեղեկատվություն կա:
«Մեզ ասում են, որ կա արդիականացում, սակայն մանրամասները մենք չգիտենք: Օրինակ, ի՞նչ տեխնոլոգիաներով է արդիականացվել: Մեզ ասում են` լավ է ամեն ինչ, փոխված է, բայց միայն խոսքերով չի կարելի բավարարվել, չկան մանրամասները, թե ահա այս սարքն է փոխված եւ այլն: Սրանք շատ կարեւոր տեղեկություններ են ու շատ կարեւոր հարց է, եւ մենք չգիտենք այդ մասին», – հավելում է Զարաֆյանը:
Մինչդեռ, 1973 թվականին հիմնադրված ու ներկայում Էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարության կազմում գործող Ատոմային էլեկտրակայանների շահագործման հայկական գիտահետազոտական ինստիտուտի գլխավոր տնօրեն Վահրամ Պետրոսյանը համամիտ չէ բարձրաձայնվող մտահոգությունների հետ:
«Հայաստանի կողմից մշտապես քայլեր են ձեռնարկվում ԱԷԿ-ի անվտանգությունն անհրաժեշտ մակարդակի պահելու համար: Բացի այդ, Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության (ԱԷՄԳ) կողմից պահանջներ կան, որոնք վերաբերում են ԱԷԿ-ի անվտանգության ապահովմանը եւ արդիականացմանը: Պետք է ասեմ, որ ԱԷՄԳ պահանջներից չկա որեւէ կետ, որ Հայաստանը կատարած չլինի: Ի վերջո, ԱԷԿ-ն այնպիսի օբյեկտ է, որի նկատմամբ պետք է ամենօրյա ուշադրություն ու աշխատանք, եւ դա մենք անում ենք արդեն մի քանի տասնամյակ»,- հավաստիացնում է Պետրոսյանը:
Սեյսմիկ ռիսկերի առնչությամբ Պետրոսյանը նշում է. «Սեյսմիկ առումով Մեծամորի ԱԷԿ-ի կառուցման տեղը ճիշտ է ընտրվել, որովհետեւ այդ հատվածում առկա է բազալտի հաստ շերտ, եւ հաշվարկված է, որ երկրաշարժի դեպքում այն մոտավորապես 1,5 բալով կթուլացնի ցնցումների հզորությունը, ինչն էլ նշանակում է, որ Հայաստանի այդ հատվածում 8 բալից ավելի հզոր երկրաշարժի հավանականությունը շատ փոքր է»:
Ավելին, Պետրոսյանը հավելում է, որ իր գլխավորած ինստիտուտը մշակել ու Մեծամորի ԱԷԿ-ում տեղադրել է հակասեյսմիկ պաշտպանության հատուկ համակարգ. «Եվ եթե տեղի ունենա ԱԷԿ-ի աշխատանքը վտանգի տակ դնող երկրաշարժ, համակարգը այն անմիջապես գրանցում է եւ հրաման է ուղարկում ռեակտորին, որ այն անջատվի»:
«Նշեմ նաեւ, որ բոլոր սարքավորումներն ունեն ճապոնական ժամանակակից հիդրոամորտիզատորներ, որոնք երկրաշարժի ժամանակ հարվածն իրենց վրա են վերցնում, թույլ չեն տալիս, որ ԱԷԿ-ն ուժեղ տատանվի»:
Զարաֆյանի խոսքերով, սակայն, մտահոգիչ է ոչ միայն ԱԷԿ-ի, այլեւ ատոմակայանում օգտագործված միջուկային վառելիքի հարցը, որն օգտագործումից հետո դառնում է միջուկային թափոն.
«Մենք չենք կարողանում թափոնները դուրս բերել Հայաստանից, որովհետև չկա երկաթգծային կապ արտաքին աշխարհի հետ: Այդ թափոնները կուտակվում են մեր երկրում: Ճիշտ է, նրանք պահվում են հատուկ պահեստարաններում, սակայն այդ պահեստարանները գետնի տակ են: Այսօր ոչ ոք չի կարող հաստատապես ասել, թե երկրաշարժի դեպքում ի՞նչ կլինի այդ պահեստարանների հետ եւ արդյոք ռադիացիայի արտահոսք չի՞ լինի, որն էլ ստորգետնյա հոսող ջրերի միջոցով կտարածվի այլ շրջաններ»:
Այլ մասնագետներն առանձնացնում են նաեւ ԱԷԿ-ի հնարավոր վթարի դեպքում բնակչության պաշտպանության խնդիրը:
«Հարց է, թե Հայաստանի անվտանգության համակարգն ինչքանո՞վ է պատրաստ: Եթե դիտարկենք երկրները երկրաշարժի կամ միջուկային վտանգի դեպքում, ապա պարզ նշաններից կարող ենք դատել, թե տվյալ երկիրն ինչքան է նախապատրաստված նման աղետներին: Օրինակ, դպրոցներում կրթական ծրագրերի միջոցով նախապատրաստում են, թե ինչ անել երկրաշարժի դեպքում: Հայաստանում դա գտնվում է շատ անմխիթար վիճակում: Փաստացի չի գործում քաղաքացիներին բնական ու տեխնածին աղետների մասին զգուշացնող համակարգը: Կարծում եմ` Հայաստանի կառավարությունը պետք է ավելի մեծ ուշադրություն դարձնի նման աղետների դեպքում բնակչությանը փրկելու ծրագրի վրա»,- ասում է
Հայաստանի անվտանգությանն առնչվող խնդիրների ուսումնասիրությամբ զբաղվող Տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն Ռիչարդ Կիրակոսյանը:
Մինչդեռ, Արտակարգ իրավիճակների նախարարության Հայաստանի փրկարար ծառայության Բնակչության եւ տարածքների պաշտպանության վարչության պետ Հովհաննես Եմիշյանի խոսքերով` 2005 թվականին կառավարությունը հաստատել է բնակչության պաշտպանության գործողությունների ծրագիրը, որը ժամանակի ընթացքում արդիականացվում է:
«Այդ ծրագրով կանոնակարգվում են փրկարարական աշխատանքները, թե պետական որ մարմինները ինչ խնդիրներ պետք է լուծեն: Եվ համակարգելու է այդ ողջ աշխատանքը (օրինակ` բնակչության պատսպարում, տարահանում, կենսապահովման խնդիրների լուծում, ճառագայթման մոնիթորինգ եւ այլն) Արտակարգ իրավիճակների նախարարությունը», – նշում է Եմիշյանը:
Արմեն Պողոսյան
Հոդվածն արտատպվում է Պատերազմի և խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի «Կովկասյան լրատու» պարբերականից: (www.iwpr.net)
