«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ազգագրագետ Հրանուշ Խառատյանը
– Տիկի՛ն Խառատյան, Միքայել Մինասյանն իր տեսանյութում առանձին անդրադարձել է Ձեր գրառմանը: Ինչպե՞ս եք գնահատում նրա արձագանքը:
– Ես իմ գրառման մեջ նշել էի, որ եթե մարդը խոսում է, երևի հնարավոր կհամարի անդրադառնալ, ինքն էլ հնարավոր է համարել ու անդրադարձել է: Առանձնապես ոչ մի էական բան չեմ տեսնում այդտեղ:
– Առանձնապես անդրադարձել է նրան, թե ինչու չի վերադառնում Հայաստան:
– Ենթադրում եմ, որ իսկապես տագնապում է դատավարության և ձերբակալության խնդրից: Ենթադրում եմ, որ նաև դրա համար լուրջ հիմքեր ունի, չնայած ինքը որպես հիմք տեսնում է իրավունքի պակասը Հայաստանում, որին ես իր հետ համաձայն եմ, բայց իր մոտ տպավորություն է, որ իրավունքի պակասը Հայաստանում նոր է, ես կարծում էի և պնդում եմ, որ Հայաստանում հեղափոխության հիմնական պատճառը հենց իրավունքի և արդարադատության պակասն է եղել:
Այսինքն՝ հավանաբար ինքը հիմքեր ունի կասկածելու իրավունքի պակասին: Անկախ ամեն ինչից, իրավունքի պակասի խնդիրը նոր չէ Հայաստանում, իսկ իրավունքի պակասի պայմաններում մարդը 10 և ավելի տարիներ իշխանության մեջ է եղել և այդ պակասը չի զգացել: Փոխարենը՝ դա զգացել ենք մենք բոլորս: Սրանք իրավիճակային գնահատականներ են. քանի դեռ ես եմ իրավունքի պակասից օգտվում, ուրեմն լավ է, իսկ եթե իրավունքի պակասը կարող է նաև ինձ վրա տարածվել՝ արդեն վատ է:
– Դուք նշել էիք՝ ի՞նչն է խանգարում Միքայել Մինասյանին վերադառնալ ու ծառայել հայ ժողովրդին, ինքն էլ ասում է, որ կա քաղաքական հետապնդում, և այդ պայմաններում ո՞վ կվերադառնա:
– Ես նշել էի, որ մարդը կարող է ամեն տեղ էլ ծառայել հայ ժողովրդին ու Հայաստանին, եթե դա է իր երազանքը: Մարդն ասում էր, որ կապեր ունի, միջոցներ ունի, դրանք բոլորը պատրաստ է ներդնել Հայաստանին ծառայելու մեջ: Ես չեմ կարծում, որ հիմա Հայաստանից խուսափելով՝ անպայման պետք է նաև այդ ծառայությունից էլ խուսափել:
Աշխարհն այսօր այնքան շատ հնարավորություններ ունի երազանք իրականացնելու: Եթե դու խելք ունես, իսկ նա, կարծում եմ՝ խելք ունի, եթե դու միջոցներ ունես, անկասկած նա միջոցներ ունի, որոնք միայն նյութական չեն: Այդքան տարիների իր պաշտոնական աշխատանքի բերումով նաև բազմաթիվ նոր ռեսուրսներ ունի՝ սոցիալական, քաղաքական, միջազգային կապեր և այլն:
Ես կարծում եմ, որ սկզբունքորեն լավ կլիներ, եթե ինքը նաև շնորհակալություն հայտներ հայ ժողովրդին, որին, այսպես կոչված, ծառայելով, իր անձի և իր նպատակների համար մեծ ու զգալի միջոցներ է կառողացել ստեղծել: Լավ է դա, բայց այդ միջոցները այսօր կարող է ծառայեցնել Հայաստանին և հայ ժողովրդին բազմաթիվ այլ ձևերով նույնպես: Ճիշտ չէ դա ուղղակիորեն կապել Հայաստան վերադառնալու և Հայաստանում որոշակի դիրք վերադարձնելու հետ:
Այսինքն՝ իր քաղաքական նպատակը, ենթադրաբար, և՛ իշխանությունն է, և՛ իշխանության նոր հնարավորությունների օգտագործումն է, ինչին մարդը սովորել է: Իր ընտրելիքն է իհարկե: Ես կարծում եմ, որ նա տաղանդավոր մարդ է և այդ տաղանդը կարողացել է օգտագործել դիվանագիտական աշխատանքում, չնայած այդ աշխատանքում զգալի չափով դեր է խաղացել ոչ միայն իր մեկուսի անձը, այլև ամբողջ Հայաստանի իշխանությունը, որովհետև կարծես ամբողջ ՀՀ իշխանությունը հենց ծառայել է Միքայել Մինասյանի դիվանագիտական աշխատանքի հաջողության ապահովմանը թե՛ նյութապես, թե՛ մտքով, ինտելեկտով, թե՛ մնացած այլ միջազգային կապերն օգտագործելով:
Ի վերջո, Վատիկանն այնպիսի մի մասնավոր տարածք է, որտեղ Հայաստանի համար շահեկան լուծումներ գտնելը նախապատրաստված էր: Բայց սա էլ թողնենք, մարդը կարողացել է իր հմայքը, իր դիվանագիտական կարողությունը և ամբողջ իշխանության ռեսուրսը մեր երկրի համար շահեկան օգտագործել՝ անկասկած, չմոռանալով նաև սեփական շահը:
Ես ուղղակի ուրախ եմ տվյալ դեպքում, որ նա անդրադարձել է նաև այսպես կոչված Թուրքիայի հետ հարաբերություններում ներման թեմային: Ուրախ եմ նաև այն պատճառով, որ այն փիլիսոփայությունը, որ նա ներման մեջ դրել է, մի մասն է միայն այն ներման փիլիսոփայության, որի մասին ես հրատարակել եմ դեռևս 2010 թվականին «Ում ներել, ինչը ներել» գրքում: Իմ այդ գիրքը հրատարակվել է հայերեն, անգլերեն, թուրքերեն, որում առհասարակ զարգացվում է քաղաքականության մեջ ներումը օգտագործելու հարցը, որը նույնպես քաղաքական նպատակ է, եթե ներման միջոցով կարելի է հասնել ինչ-որ խնդրի լուծման, եթե ումից ներում են հայցում, նրա ներման հնարավորությանը:
Լուրջ փիլիսոփայություն է, թե ում և ինչի համար է հնարավոր ներել, և ինչ է լուծում ներումն առհասարակ: Այն քիչը, որ նա գրել էր այնտեղ, ես հասկացա, որ ինքը ծանոթ է այդ փիլիսոփայությանը, վստահ եմ՝ իմ այս գրքում արտահայտած, և ուրախ եմ դրա համար: Ուրախ եմ նախ, որ ինքը կարդում է, և ուրախ եմ, որ կարդացածը տեղ է հասնում և կարող է օգտագործվել դիվանագիտության ոլորտում: Դա այս խնդիրներով յուրաքանչյուր զբաղվողի համար կարևոր է, և, ի վերջո, դրա համար էլ այս աշխատանքներն արվում են:
– Միքայել Մինասյանն անդրադարձել է նաև իր հայրենասիրությանը, որը շատ քննարկվեց: Ընդհանրապես, ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է նա ազնիվ իր մղումներում:
– Ինչու ոչ, նա սիրում է հայրենիքը: Դա այն հայրենիքն է, որը նրան որպես անձի բազմաթիվ հնարավորություններ է ընձեռել: Թե ի՛նչ ձևով՝ հարցի մյուս կողմն է, բայց, այո՛, այդ հայրենիքը իր համար բազային պլատֆորմ է դարձել: Մյուս կողմից, այո՛, հայրենիք սիրելը կա բոլորի մեջ: Այլ խնդիր է, որ հնարավոր է այդ հայրենիքի նկատմամբ իրոք և զգացմունքի, և այդ սերը իրականացնելու մեջ նաև անալիզ է, թե կոնկրետ գործունեությունը իսկապես ի՛նչ չափով է ռեալ հայրենիքին ծառայում: Արդյոք երբեմն հայրենիքը չի՞ տուժում, որը տվյալ դեպքում՝ ՀՀԿ-ի հետ աշխատած ցանկացած իշխանության անձի հետ այս հարցադրումը կարող է լինել՝ տեսնելով հայրենիքի ընդհանուր վիճակը, այդ հայրենիքում ապրող մարդկանց:
Հայրենիքը աշխարհագրական տարածք չէ, հայրենիքը այդ տարածքում պատմականորեն ձևավորված և պատմականորեն այդ հայրենիքը մշակույթի վերածած, այդ մշակույթը կրող և հաջորդ սերունդներին ժառանգելու պարտավորություն ունեցող մեծ մարդկանց խումբ է:
Եվ ինչ չափով է հյուծվել այդ հայրենիքը այդ իր հնարավորությունը իրականացնելիս: Սա տեսական խնդիր չէ, սա շատ գործնական է, և միայն արտաքին վտանգից չէ մեր հայրենիքը վերջին տարիներին այսքան հյուծվել ու տառապել: Իհարկե, օբյեկտիվ պատճառները կան, պատերազմը եղել է, և վտանգը միշտ կա, մեր սահմանների 80 տոկոսը փակ է, մենք աշխարհի հետ արտաքին հաղորդակցման բազմաթիվ հնարավորություններ, այդ թվում՝ նախևառաջ հենց նյութական, ռեսուրսային կապերը իրացնելու խնդիր ունենք և այլն:
Սրանք բոլորն առկա են, բայց սրանց կողքին կան նաև շատ սուբյեկտիվ, ռեալ գործոններ, որոնք իշխանության և հասարակության համատեղ լուծման խնդիրներն են, և որոնց վերաբերյալ, կարծում եմ՝ քիչ մարդ կլինի Հայաստանում, որոնք չեն հաստատի իրենց սեփական ապրած կյանքի փորձով, որ հայրենիքի նույնիսկ օբյեկտիվ պայմանների վիճակում հայրենիքի վիճակն անհամեմատ ավելի բարվոք կլիներ, եթե այս հայրենիքի հետ այսքան անխղճաբար չվարվեին:
– Իսկ այս ակտիվացումը պայմանավորո՞ւմ եք այն քրեական գործերով, որոնք հարուցվել են նախկին իշխանավորների դեմ:
– Անշուշտ, նաև: Ես վստահ եմ, որ դրանք կան: Ես, օրինակ՝ չգիտեի, որ կալանքի որոշում պետք է տային Միքայել Մինասյանին, բայց, կարծում եմ՝ ինքը գիտեր և սրանից մեկ շաբաթ առաջ, հավանաբար, փորձեց ինչ-որ կերպ ակտիվացնել իր անձի շուրջ հանրային համակրանքը կամ ընկալումները: Կարծում եմ՝ սա կարող էր գործոն լինել: Իրականում ես գտնում եմ, որ շատ ափսոս է այդ տղան:
Շատ անկեղծորեն եմ ասում: Անշուշտը ինքը պոտենցիալ ունեցող անձ է, և կարծում եմ, որ իրավիճակը, դեպքերի ընթացքը, մարդկային գործոնը մասամբ կարողացան գլխապտույտ առաջացնել: Ինքն ընդգրկվեց, իմ նկատառումներով՝ մի փոքր կամ զգալիորեն շատ այլ իրավիճակում: Մի քիչ ավելի դրական մթնոլորտում և հնարավորությունների դեպքում, վստահ եմ, Միքայել Մինասյանը ավելի մեծ ու դրական ներդրում կարող էր ունենալ: Սա և՛ իր կյանքի համար եմ ասում, և՛ իր միջավայրի, իր հայրենիքի:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
