«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է Երևանի պետական բժշկական համալսարանի համաճարակաբանության ամբիոնի ավագ դասախոս, համաճարակաբան Արման Բադալյանը
– Պարո՛ն Բադալյան, կորոնավիրուսի դեպքերը Հայաստանում աճում են, մյուս կողմից էլ՝ առողջապահության նախարարն ու փոխնախարարն ասացին, որ վիրուսը դուրս է եկել վերահսկողությունից։ Ի՞նչ փուլում ենք գտնվում այսօր։
– Սպասելի էր այն, որ այս տիպի վարակը տարածվելու էր, ես բազմիցս այդ մասին ասել եմ։ Այո՛, այսօր կան երկրներ, որոնք, իրենց ասելով՝ վերահսկում են իրավիճակը, բայց եթե այսօր հարցնեն, թե վերահսկողության չափանիշը որն է, կարծում եմ՝ մի քիչ դժվար կլինի այդ հարցին պատասխանել։
Որոշ երկրներում նոր դեպքեր, այո՛, քիչ են գրանցվում։ Եթե դա ընդունենք վերահսկողության չափանիշ, ապա համաճարակաբանության տեսանկյունից այն դեռ թերի է։ Ես այդ դեպքում հարց կտամ՝ իսկ ո՞ւր են ասիմպտոմ հիվանդները։
Արդյոք իմ հարցին կարո՞ղ են պատասխանել նման երկրները, թե՞ ոչ։ Մենք տեսնում ենք, որ Չինաստանում, Նոր Զելանդիայում, թեկուզ փոքր թվով՝ դեպքեր են գրանցվում, բայց պրոցեսը դեռ գնում է։ Այսինքն՝ այսպես թե այնպես հիվանդության վերացման մասին չենք կարող խոսել։
Այսինքն՝ մենք հասկանում ենք, որ վարակը տարածվում է, մեր հիմնական խնդիրը մնում է այն, որ համաճարակաբանության թափը կոտրենք։ Եթե մենք ասում ենք՝ վիրուսը դուրս է եկել վերահսկողությունից, նկատի ունենք, որ այսօր այն իրավիճակն է, որը սպասվում էր՝ ինքը տարածվում է։
Եթե ասում են՝ վիրուսը դուրս է եկել վերահսկողությունից, դա չի նշանակում, որ հակահամաճարակային միջոցառումներ չպետք է իրականացնենք։ Պետք է իրականացնենք, որովհետև ԱՀԿ-ի պնդումն էլ է դա։
Դա կլինի հեռախոսով տեղորոշման ծրագրի միջոցով, թե այլ տարբերակով՝ բոլոր ռեսուրսները պետք է ներդրվեն՝ հակահամաճարակային միջոցառումների իրականացման համար։ Ես կարծում եմ՝ այսօր բոլոր մասնագետների համախմբումը շատ կարևոր է, որպեսզի միահամուռ կարողանանք այս հարցը մաքսիմալ լուծել։ Այսինքն՝ հիվանդությունը տարածվելու է, պանիկա չպետք է ստեղծել այդ առումով, պետք է ըստ պարետի ցուցումների, անվտանգության կանոնները պահպանելով ապրել, հանձնվել պետք չէ։ Այո՛, հիվանդացության ֆորմատը փոխվում է, այն չէ, ինչ մարտի սկզբին էր, վարակն օրեցօր տարածվում է։
– Այդ տարածման հետևանքով բնակչության շրջանում բնական իմունիզացիա ձևավորվո՞ւմ է, և որքանո՞վ է դա կարևոր։
– Բնականաբար, լինում է, բայց այստեղ խնդիր կա։ Նախ՝ մենք դեռ չգիտենք, թե այդ պաշտպանիչ հակամարմիններն ինչքան են պահպանվում։ Վերջին տվյալներով՝ 50 օր է նշվում։ Այսինքն՝ դու հակամարմին ես հայտնաբերում, բայց արդյոք դա այն անհրաժեշտ հակամարմինների քանակն է, որը ոչնչացնում է վիրուսը, դա դեռ չգիտենք։ Այսինքն՝ հակամարմին կա, բայց արդյո՞ք դա պաշտպանիչ շերտ է՝ դա չգիտենք։ Էլ չեմ խոսում վիրուսի մուտացիայի մասին, բարեբախտաբար, ինքը դանդաղ է ընթանում, դեռ նոր տեսակներ չեն ձևավորվում։ Բայց եթե դա էլ եղավ, դարձյալ լուրջ խնդիրներ կունենանք։
– Առողջապահության նախարարը հայտարարեց, որ որոշվել է ասիմպտոմ հիվանդների բուժումը շարունակել տնային պայմաններում, ինչպե՞ս եք գնահատում այս քայլը։
– Երկրներ կան, որոնք վաղուց են այդ քաղաքականությունը որդեգրել։ Հայաստանում, այսպես ասած, ինչքան կարողացանք՝ ձգեցինք, բայց հիմա, եթե թողնում ենք տանը, մարդկանց ինքնագիտակցությունը պետք է գերիշխի։ Այստեղ նաև լոգիստիկան պետք է ճիշտ լինի, եթե տանը կան ռիսկային խմբերի անձինք, ճիշտ կլինի, որ գոնե այդ ընտանիքների վիրուսակիր անձանց հիվանդանոցում պահեն։
– Իսկ սահմանափակումների թուլացումը կարո՞ղ է առաջիկայում բերել դեպքերի աճի։
– Սպասվում է, որ կավելացնի, բայց մարդկանց գիտակցությունը պետք է բարձրացնել։ Ե՛վ պետությունը, և՛ հասարակությունը պետք է ներդրում ունենան այդ հարցում։ Արդեն իսկ ավելացել են դեպքերը։
– Կարծես ինչքան շատ թեստեր են անում, այդքան շատ դեպքեր են հայտնաբերվում։
– Սա լրիվ այլ կարևոր հարց է։ Ես միշտ ասել եմ՝ մենք ի սկզբանե պետք է փորձեինք մաքսիմալ շատ թեստեր անել։ Թեստավորումը պետք է որոշակի մակարդակով ընթանա, որովհետև, այո՛, եթե սկսում են շատ թեստ անել, հայտնաբերվելու են շատ հիվանդներ։ Այդ դեպքում չես կարող ճիշտ գնահատել՝ քո միջոցառումներն արդյունավե՞տ են, թե՞ ոչ։
Եթե սահմանափակումների ռեժիմ ես սահմանում, հետո սկսում ես շատ թեստավորում անել, աղավաղված տվյալներ ես ստանում, չես հասկանա՝ միջոցառումն արդյունք ունեցա՞վ, թե՞ ոչ։
Եվ հակառակը՝ եթե սահմանափակումները թուլացնում ես, ակնկալում ես, որ դեպքերը պետք է շատանան, բայց նաև թեստերի քանակն ես ավելացնում, տվյալները աղավաղված են գալիս։ Դրա համար ցանկալի է, որ թեստավորումը կայուն շատ լինի։ Եթե բալանսը խախտվում է, տվյալներն աղավաղված են լինում։
Ես միշտ կողմնակից եմ շատ թեստերի, բայց այսօր, որքան հասկանում ենք, հրահանգ կա, որ մի քանի լաբորատորիաներ իրականացնեն այդ թեստավորումը, մասնավորները չիրականացնեն։
Բայց երբ նայում ենք միջազգային փորձը, մասնավոր լաբորատորիաներին այսօր շատ տեղ է տրվում։ Ես հասկանում եմ, որ կենտրոնացման իմաստն ավելի ստույգ տվյալներ ունենալն է, բայց, կարծում եմ, որ պետք է չափանիշները փոխել ու մասնավորին էլ թույլատրել։
Նաև գիտական մասը պետք է աշխատի, ես շատ կուզեի, որ գիտական հետազոտություն իրականացվեր, որը կօգներ նաև նախարարությանը։ Այս հիվանդության հետ կապված ամենակարևոր հարցի պատասխանը մենք չգիտենք՝ որքանո՞վ է այն տարածված։ Տարբեր երկրներում այսօր փորձում են հասկանալ՝ պոպուլյացիոն մակարդակով ազգաբնակչության շրջանում ինչքան է այս վարակը տարածված։
Մի մասը գուցե հիվանդացել է, չի էլ իմացել։ Եվ այդ հետազոտությունները կօգնեն նաև պարզելու այս կարանտինային միջոցառումների ուժգնությունը։
– Այսինքն՝ դա կտա նաև այն հարցի պատասխանը, թե արդյոք կորոնավիրուսն ավելի վա՞ղ է գրանցվել Հայաստանում։ Օրինակ՝ շատ են դեպքեր, երբ մարդիկ դեկտեմբեր և հունվար ամիսներին դեռևս նման ախտանշաններով հիվանդություն են տարել։
– Մենք թեստերի որակի խնդիր ունենք, ԱՀԿ-ն ասում էր՝ սա կողմնորոշիչ բնույթ է կրում, նաև՝ գիտական։ Ես հենց գիտական հետազոտության մասին եմ խոսում։
Դա նախարարությունն ինքը պետք է կազմակերպի։ Եթե չի արվում, պետք է մտածել ինչպես դա կազմակերպել, օրինակ՝ մասնավորի հետ համագործակցելով։
Սա կարևոր է, որպեսզի մենք հասկանանք՝ պոպուլյացիոն իմունիտետն ինչքան է։ Այսօր արդեն թեստեր արտադրվում են, իհարկե, որակի տեսանկյունից որոշ խնդիրներ կան, բայց եթե մարդը հիվանդացել ու առողջացել է, դա հաստատ կհայտնաբերվի։
Ամեն մի գիտական հետազոտություն ու նորություն լուրջ տեղեկություն են այս դեպքում, կարելի է դրանցով դուրս գալ միջազգային ասպարեզ։
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
