«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը
–Պարոն Բաբայան, բուռն արձագանքի արժանացավ ԱԺ-ում պատգամավորների՝ վարչապետի հայտարարություններին հոտնկայս ծափահարությունները, ծափահարողները՝ իշխանական ողջ խմբակցությունն ու կառավարության անդամներն էին։ Սա ինչի՞ դրսևորում է։
-Մշակույթի պակասի։ Պետք է թատրոնում ծափահարել, պետք է արվեստագետներին ծափահարել, և դա նորմալ է, մնացած բոլոր պարագաներում այդ ծափահարությունների մեջ արհեստական բան կա։ Մեկը սկսում է ծափահարել, ոտքի է կանգնում, հետո մնացած համախոհներն են ուզած-չուզած կանգնում ոտքի, որպեսզի հետ չասեն՝ այս մեկը կանգնեց, մյուս չկանգնեց, մեկը ծափ տվեց, մյուսը ծափ չտվեց։
Եթե չեմ սխալվելում՝ Սովետական Միության Կոմունիստական կուսակցության 19-րդ համագումարն էր, որը վարում էր Ստալինը, ձայնասկավառակներից մեկի վրա միայն ծափահարություններին էին։
Նման բանի արժանանալու վտանգ միշտ կա, քանի որ միշտ կգտնվեն մի քանի հոգի, որոնք կուզենան իրենց հավատարմությունն այդ ձևով արտահայտել, և չեմ կարծում, որ դա քաղաքական դաշտին վայել մոտեցում է։
Կան բաներ, որոնք բնորոշ են արվեստին, մշակույթի դաշտին և պետք է մնան այնտեղ, և կան բաներ, որոնք բնորոշ են քաղաքական դաշտին և պետք է մնան այնտեղ և չտեղափոխվեն մշակույթի դաշտ։
– Պարո՛ն Բաբայան, նշում եք, որ ծափահարությունները մշակույթի պակասի հետեւանք էր: Օրեր առաջ տեղի ունեցավ ԲՀԿ առաջնորդ Գագիկ Ծառուկյանի որդու հարսանիք, որի շուրջ ծավալված քննարկումները առ այսօր չեն դադարում: Կարծիքներ էին հնչում, որ հատկապես հետպատերազմյան բարդ իրավիճակում նման շռայլություններն անընդունելի են։ Համեմատություններ կային ամենաբարեկեցիկ երկրներում երկրի ղեկավարների համեստ հարսանիքների, հարսանյաց տորթերի ու մեր իրականության մեջ տեղի ունեցածի միջև։ Այստեղ արժեհամակարգի խնդիր տեսնո՞ւմ եք:
– Ես միշտ արժեհամակարգի մասին եմ խոսում, և դա իսկապես կարևոր է: Հարստությունը որևէ կապ չունի ապրելակերպի հետ: Եվ երբ այստեղ խոսում ենք արժեքային համակարգի մասին, մենք պետք է խոսենք նաև մշակույթի բացակայության մասին, որովհետև համեստ ապրելը մշակույթ է, համեստ ապրելը աղքատություն չէ:
Ես չէի ուզենա այդ դեպքի վրա կենտրոնանալ, որովհետև ես կարծում եմ, որ սա պարզապես այդ շղթայի մի օրինակ է: Դղյակներ կառուցելն այդ նույն շղթայի մեջ է, պատգամավորներին սգո պսակներ կամ դագաղներ տանելը, կամ աղբամանի մեջ գրքեր նետելը կամ բռնության կոչերով բեմադրություն անելը: Այս ամենն իրականում գալիս է արժեքային համակարգի պակասից, կամ այն լրիվ ուրիշ տեղ է գտնվում:
Իրական արժեքները՝ մարդը, մարդկային հարաբերությունները, թե ինչքանով դու կարող ես քեզ լավ զգալ, երբ քո կողքինն իրեն այնքան էլ լավ չի զգում, ինչքանով ընդհանրապես պետք է հարստությամբ աչք ծակել: Ինձ բախտ է վիճակվել մի քանի անգամ հանդիպել Քըրք Քրքորյանի հետ, և ավելի համեստ մարդ դժվար էր պատկերացնել: Չեմ կարող ասել, որ նա շատ կիրթ մարդ էր գրականության, արվեստի ոլորտներում, պարզապես իրական արժեքները գիտեր:
Ես կարծում եմ՝ այստեղ վատ բան է կատարվում, երբ թիրախավորվում է մեկ դեպք: Ասենք, այդ դեպքը չլիներ, մեր հանրության մեջ էս պրոբլեմը չկա՞ր, երբ մեր գեներալները, նախարարները դղյակներ են կառուցում, որոնց մեջ, իմիջիայլոց, ապրել հնարավոր չէ: 21-րդ դարում հնարավոր չէ դղյակում ապրել: Որևէ միլիոնատեր հիմա դղյակ չի կառուցում ո՛չ Միացյալ Նահանգներում, ո՛չ Եվրոպայում:
Դա զավեշտ է: Տունը պետք է լինի հարմար, հյուրընկալ, իսկ դրա համար չպետք է դղյակ կառուցել: Ես կարծում եմ, որ մենք պրոբլեմ ունենք, և այդ պրոբլեմն առաջին հերթին արժեքային համակարգն է: Եվ այդ արժեքային համակարգը հնարավոր չէ ո՛չ օրենքով հաստատել, ո՛չ պատժիչ մարմիններով: Սա ներքին դաստիարակության, ներքին մշակույթի հարց է: Նաև այդ արժեքային համակարգի մեջ ներառվում է մի շատ կարևոր բան՝ չհաշվել ուրիշի փողերը:
Ես չգիտեմ՝ որքանով ինձ հետ կհամաձայնեն, բայց կարծում եմ, որ այդ հարսանիքը քննադատողների 90 տոկոսը նման հնարավորություն ունենալու դեպքում նույն կերպ կվարվեր: Հաճախ այդ քննադատությունը գալիս է պարզապես սուղ միջոցներից ելնելով, այլ ոչ թե ներքին արժեքային համակարգից, ներքին դաստիարակությունից: Հետաքրքիր է, այդ քննադատողները նման հնարավորություն ունենային, չէի՞ն անի: Մենք հո գիտենք՝ ինչ է տարածված մեր հասարակության մեջ, ինչպես ենք մենք բանկից փող վերցնում, որ Նոր տարի անենք: Այս ամենը նույն բանի մեջ է տեղավորվում: Կապ չունի, որ մեկն ունենում է 100 հազար դրամ և մինչև վերջին կոպեկը ծախսում է՝ առանց մտածելու, թե վաղը ոնց է ապրելու, մյուսն ունի մեկ միլիոն, և ինքն էլ այդ մեկ միլիոնն է ծախսում: Իրականում նույն մոտեցումն է, աղքատի հոգեբանությունն է՝ հետ չմնալ մյուսներից, իսկ եթե կարող ես՝ ապշեցնել: Սա է մեր ամենակարևոր արժեքը:
Հիմա շատ է տարածված Արևմուտքում, հատկապես մեծահարուստների ընտանիքներում, երբ ամուսնանում են, խնդրում են, որ նվերների փոխարեն գումարը փոխանցվի որևէ բարեգործական հիմնադրամի: Եվ հաճախ հրաժարվում են նույնիսկ ճոխ հարսանիքից, որ այդ գումարը փոխանցեն այդ հիմնադրամին, որովհետև դա ավելի կարևոր է համարվում: Այսինքն՝ այստեղ արժեքների հարց է, թե ինչն է ավելի կարևոր՝ օգնել մի 100 ընտանիքի՞, թե՞ ապշեցնել մի հազար մարդու: Այնպես որ, ես չեմ կարծում, թե սա մի առանձին դեպք է և որպես առանձին դեպք պետք է քննարկվի:
– Բայց մարդը, որի ղեկավարած քաղաքական թիմն անընդհատ մեղադրում է իշխանություններին ցոփ կյանք վարելու համար, հրապարակում է վարչապետի զավակների լուսանկարը, որոնք Կասկադում սրճարանում մի բաժակ ջուր են խմում, և դա շռայլություն է համարում, այս դեպքում սա երկու իրար հակասող իրականություննե՞ր չեն:
– Առհասարակ, մեր քաղաքական գործիչներն ընդհանրապես սիրում են նման դաշտում ապրել: Ես կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր մարդու խոսքն առաջին հերթին խոսում է իր բարոյականության մասին, այլ ոչ թե նրա, ում մասին նա խոսում է: Մենք գիտենք, և դա նորություն չէ, որ մեր բարոյականությունն ընտրովի է:
Երբ դա մեզ ձեռ է տալիս, մենք սկսում ենք բազմաթիվ մեղադրանքներ ներկայացնել, իսկ երբ նույն փաստերը վերաբերում են մեզ, միգուցե՝ ավելի ճչացող, մենք դրա մասին կա՛մ լռում ենք, կա՛մ փորձում ենք արդարացումներ գտնել: Ես կարծում եմ, որ չպետք է քաղաքական գործիչներով դատել հասարակության բարոյականության մասին, ոչ էլ քաղաքական գործիչը կարող է չափանիշ լինել:
Չափանիշները պետք է ուրիշ տեղ լինեն: Մենք շատ հաճախ այդ մարդկանց վրա դնում ենք այդ պահանջները, բայց նրանք բացարձակապես չեն կարող դրանց համապատասխանել, հակառակ դեպքում չեն զբաղվի քաղաքական գործունեությամբ: Ես կարծում եմ, որ չափանիշները պետք է ուրիշ տեղ լինեն, և մենք ուրիշ մարդկանց մեղադրանքները, կարծիքները պետք է հաշվի առնենք, այլ ոչ թե մեղադրենք նրանց, որոնց կարծիքները զուտ կուսակցական հանգամանքով են որոշվում:
– Պարո՛ն Բաբայան, որքանո՞վ է բարոյական կես ժամ շարունակ հրավառություն անել, երբ քո թիմը գիշեր-ցերեկ գերիներից է խոսում, պատերազմում զոհերից է խոսում:
– Ես ասեմ, որ ինձ համար ավելի անբարոյական է, երբ քո թիմն ամեն օր խոսում է զոհերից: Ես չեմ համարում, որ որոշակի ողբերգություն կամ հանցագործություն կա նրա մեջ, որ կյանքը շարունակվում է, և մարդիկ ուզում են ուրախանալ, ամուսնանալ, երեխաներ ունենալ, զվարճանալ, հանցագործությունն այնտեղ է, որ այդ ամենին չեն կարող մասնակցել նրանք, որոնք զոհվել են, մենք նրանց ենք զրկել այդ իրավունքից: Ոչ թե բարոյական է տարիներով սուգ պահելը, այլ անբարոյական էր այդ մարդկանց զրկել ուրախանալու, զվարճանալու, սիրելու, ամուսնանալու, երեխաներ ունենալու հնարավորությունից:
Մենք սրա մասին հրապարակավ շատ քիչ ենք խոսում, հիմնականում, երբ հիշատակում են զոհվածներին, մենք ասում ենք հերոսներ, բայց թե ի՛նչ հանցագործություն ենք մենք կատարել նրանց հանդեպ՝ զրկելով նրանց կյանքից, դրա մասին շատ քիչ ենք խոսում:
Մենք արհեստականորեն պահանջում ենք ուրիշներից սուգ պահել, բայց այդպես չի կարող լինել, միևնույն է, մարդիկ շարունակելու են ուրախանալ, այլ կերպ հնարավոր չէ, կյանքը շարունակվում է, կյանքը չի կարող դառնալ գերեզմանատուն:
Ուրիշ բան է, թե ով ինչպես է ուրախանում, սա արդեն արժեհամակարգի հետ է կապված: Ինչ բան է ուրախությունը, ինչ է ուրախությունն ընդհանրապես մարդու համար:
Սա քննարկելու, օրինակներ բերելու բան է: Սա ոչ թե ասելու բան է, թե, տեսեք՝ փտած Եվրոպան ինչեր է անում, այլ փտած Եվրոպայից պետք է սովորել, թե ինչպես են մարդիկ ուրախանում, թե ինչպես են մարդիկ թաղում անում, տեսեք, թե ինչպես է արքայազն Ֆիլիպի թաղումը կազմակերպվում:
Եվ այստեղ հարցը միայն համավարակը չէ, հարցը արքայական մոտեցումն է, շքեղ ապրելը մնացել է արդեն անցյալում, իրական ձևով ապրելը չորս կողմդ գթասրտություն տարածելը, բարություն սփռելն է արժեք:
– Արդյոք ձեզ հրավիրե՞լ էին Ռոբերտ Քոչարյանի հետ հանդիպմանը:
– Չէ՛, չեմ էլ իմացել, որ նման հանդիպում է եղել: Կարծում եմ, որ այս շրջանում քաղաքական ուժերը մտահոգված են ոչ այնքան լսել մտավորականների խոսքը, որքան մոնիթորինգ անել, թե ովքեր կկանգնեն իրենց կողքին, ում կկարողանան մտցնել ցուցակի մեջ: Եվ կարծում եմ, որ արդեն բոլոր քաղաքական ուժերը շատ լավ հասկացել են, որ ես նման բանի պիտանի չեմ:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
