«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ռազմական փորձագետ Մհեր Հակոբյանը
– Պարո՛ն Հակոբյան, խորհրդարանում քննարկվում է զորակոչից խուսափածների նկատմամբ համաներում հայտարարելու նախագիծը: Ի՞նչ կարծիք ունեք զինծառայողների նկատմամբ համաներում կիրառելու նախագծի վերաբերյալ: Արդյոք սա չի՞ հանգեցնի նրան, որ շատերը կգնան երկրից, հետո կգան և համաներումով կազատվեն պատասխանատվությունից:
– Իրավաբանության մեջ համաներման ինստիտուտը ոչ միանշանակ կիրառում ունի: Մասնագիտական առումով դա երկսայր սուր է և երկու կողմին էլ կարող է վնասել: Մի կողմից դա մարդասիրական ակտ է, բայց մյուս կողմից՝ վնասում է պատժի անխուսափելիության գաղափարին:
Իսկ այդ գաղափարն ընկած է քրեական իրավունքի հիմքում, իսկ քրեական իրավունքն էլ ընկած է մեր ամբողջ իրավական համակարգի հիմքում: Այսինքն՝ պետությունները որոշակի հասարակական հարաբերություններ պահպանում են քրեական իրավունքի նորմերի շնորհիվ:
Օրինակ, մարդուն ասում է՝ մի՛ սպանիր, մի՛ գողացիր, սեռական անձեռնմխելիության նկատմամբ ոտնձգություն մի՛ արա, այդ թվում՝ մի՛ ոտնձգիր բանակում ծառայելու հասարակական հարաբերության դեմ: Հիմա անելով համաներում՝ մենք հարված ենք հասցնում այդ գաղափարին: Սա միանշանակ վատ է:
Խնդիրը հանգում է նրան, որ ինչ-ինչ պատճառներով մեր պետությունը չի կարողանում հասնել նրան, որ 18-20 տարեկան բոլոր քաղաքացիները, որոնք զինծառայությունից օրինական ազատման հիմք չունեն, ծառայեն բանակում:
Արդյունքում՝ առաջանում է քաղաքացիների մի խավ, որի 27 տարեկանը լրացել է, և նա չի կարող բանակում ծառայել, բայց միաժամանակ քրեական պատասխանատվությունից ազատվելու հիմքեր էլ չկան:
Արդյունքում՝ այս ոչ միանշանակ օրենքներն են ընդունվում: Ես կուզեի, որ մենք ուրիշ կարգավորումներ ունենայինք, որովհետև սա շատ վտանգավոր բանի է բերում, երբ հարուստ մարդիկ կարող են օգտվել, աղքատները՝ ոչ:
Օրինակ, մարդ կա՝ այնքան փող ունի, որ կարող է իր տղային 8 տարի Ռուսաստանում հանգիստ պահել, 28 տարեկանում էդ տղան հանգիստ հետ է գալիս:
Հիմա սա արդա՞ր է այն տղայի նկատմամբ, որը 2 տարի ծառայեց, ծառայության վերջում էլ պատերազմի մասնակցեց, Աստված չանի, զոհվեց կամ առողջությունը կորցրեց: Իհարկե արդար չէ: Պետք է ուրիշ մեխանիզմ մշակել, իսկ դրա համար պետք է շատ լուրջ ուսումնասիրություններ անել:
– Այսինքն՝ այս նախագիծը մեծ հաշվով նաև անվտանգությա՞ն առումով է խնդիր առաջացնում:
– Միանշանակ, ուղղակի այստեղ ուրիշ խնդիր է. եթե մարդն իրավաբանորեն զինապարտության հետ կապված հարաբերության մեջ չի մտնում, այսինքն՝ ծանուցագիր չի ստացել, ապա ունի ազատ տեղաշարժի իրավունք, կարող է Հայաստանից դուրս գալ: Մեր պետությունն ի՞նչ է անում. ոչ այնքան իրավական միջոցառումներով, տարբեր եղանակներով խանգարում է 16 տարեկան տղաների երկրից դուրս գալուն:
Անշուշտ այստեղ արդարարության խնդիրն էլ կա. դու կարող ես օր ծերության թոռներով շրջապատված 85 տարեկանում անկողնում մահանաս, իսկ մեկ ուրիշի կյանքը 20 տարեկանում ընդհատվի, ծնողն էլ վշտից ինքնասպան լինի:
– Այս համաներումն ի՞նչ խնդիր է լուծում, ինչո՞ւ է հիմա կիրառվում, սա կապ ունի՞ սպասվող ընտրությունների հետ:
– Այո՛, իհարկե ունի, սա իր մեջ հստակ քաղաքական բաղադրիչ ունի: Գաղտնիք չէ, որ գործող իշխանությունն ամեն կերպ սիրաշահում է քաղաքացուն այն ոլորտներում, որոնցում ինքն ունի շատ վատ արդյունքներ: Բայց, դե, հիմա ունենք այն, ինչ ունենք: Սա շատ բարդ համակարգային լուծում պահանջող խնդիր է:
– Այս օրենքն ի՞նչ վնաս կարող է հասցնել երկրին ու բանակին՝ հաշվի առնելով, որ ունենք պատերազմող երկիր:
– Սա հանգեցնելու է իրավական նորմերի հանդեպ հարգանքի կորստի: Այսինքն՝ եթե մարդիկ դադարում են որևէ իրավական նորմ հարգել և այդ նորմը չեն պահպանում, դա հայելային արտացոլմամբ վնասում է այլ հասարակական հարաբերությունների, կոնկրետ դեպքում՝ բանակի համալրման հասարակական հարաբերություններին:
Մյուս կողմից՝ եթե սա չանես, բա 27 տարին լրացած մարդկանց հետ ինչ անես, և ինչ անես, որ չլինեն 27 տարին լրացած չծառայած մարդիկ: Այսինքն՝ այստեղ խնդիր չէ օրենքը ունենալ կամ չունենալ, այլ խնդիր է, թե ինչպես անել, որ 18 տարին լրացածները և՛ ծառայեն, և՛ 27 տարին լրացած չծառայածները շատ փոքր թիվ կազմեն:
Սա քննարկման թեմա է, այսինքն՝ դու պետք է համալիր միջոցառումներ անես՝ սոցիալական, իրավական: Այսօր բանակ գնալը նորից դարձել է ոչ ցանկալի, և մենք այսօր խնդիր ունենք ծառայությունը դարձնել գրավիչ, իհարկե, պատերազմող երկրում դա շատ դժվար է:
Ես այս նախագծին շատ վատ եմ վերաբերվում: Առանց այն էլ մեր բանակը մեծապես աղքատների բանակ է, մի հատ էլ օրենք ընդունենք՝ 10 միլիոն տանք, որ ինչ-որ մեկն ազատվի՞: Էլ չասած, որ մեր իրականությունում դա գիտեք ինչի կհանգեցնի, տուն-տեղ կվաճառեն, կվճարեն տասը միլիոնը և կազատեն բանակից:
Առանց այն էլ կյանքը շատ անարդար է, և գոնե բանակի հետ կապված հարաբերություններում պետությունը պարտավոր է հնարավորինս արդարություն պահպանել:
Ինչ անի աղքատը, որ ինքն աղքատ է, հասկանո՞ւմ եք դրա բարոյահոգեբանական հետևանքները, երբ հասարակությունը բաժանվում է հարուստների և աղքատների, ով գումար կունենա՝ կազատվի բանակից, կմնան աղքատները բանակում: Սա սոցիալական արդարության շատ կոպիտ ոտնահարում է: Ավելին՝ սա հասարակության մեջ սոցիալական պայթյուն կառաջացնի:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
