«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը
– Ինչպե՞ս եք գնահատում հանրային ու քաղաքական կյանքում առկա ատելության մթնոլորտը և այն բառապաշարը, որով խոսում են հանրության հետ: Մասնավորապես, երբ հանրությանն անվանում են ժեխ: Ի՞նչը ծնեց այս վիճակը:
– Ամեն ինչ սկսվեց նրանից, որ նրանց թվաց, թե անգրագետ հասարակությանն ավելի հեշտ է ղեկավարել: Մարդիկ, որոնք ինչ-որ չափով փչացած են՝ լինի կաշառքով, լինի ստով, լինի պաշտոնի խոստումներով, շատ ավելի հեշտ ղեկավարելի են, բայց իրականում դա թուլացնում է պետությունը:
Պետությունը չի կարող լինել ուժեղ ու առաջադեմ, եթե հասարակությունն այդպիսին չէ: Հնարավոր չէ հասարակությունն անջատել պետությունից և ունենալ առաջադեմ պետություն ու հետադեմ հասարակություն:
Ընդ որում, սրանք պարզ ճշմարտություններ են, որոնք հասկացել են դարերով և ոչ միայն մեր օրինակով: Ցավոք սրտի, մենք ունենք դասեր չքաղելու հատկություն ո՛չ սեփական պատմությունից, ո՛չ էլ այլ ժողովուրդների պատմությունից:
Ինչ վերաբերում է ատելության մթնոլորտին, բոլորը կարծես թե նեղվում են այդ ատելությունից, բայց անձնապես քայլ չեն անում, որ այդ ատելությունը վերանա:
Իրենց թվում է, որ այդ ատելությունը կարող է վերանալ ինչ-որ աբստրակտ ձևով կամ պարզապես ինչ-որ մարդկանց վերացնելով: Իրականում դա շատ պարզ ճանապարհ է. մի հատ փորձիր քո չորս կողմն ատելություն չտարածել և կտեսնես, որ մթնոլորտը միանգամից լավանում է:
Մենք փոքր ու ճիշտ քայլերի, անհատական քայլերի ու մոտեցումների կողմնակիցը չենք, մենք ավելի շատ գլոբալ հարցերով ենք փորձում լուծել և սպասում ենք հրահանգների, թե երբ պետք է հրահանգեն, որ այլևս ատելությամբ չզբաղվենք: Այդպես չի լինում:
Իրականում այս ատելությունը, պարզապես, դուրս է եկել ջրի երես: Դա կար թաքնված ձևով, ինչպես Խորհրդային Միությունը քարոզում էր ժողովուրդների եղբայրություն, բայց երբ այդ պետությունը մի քիչ թուլացավ, պարզվեց, որ ժողովուրդներն իրար ատում են:
Խնդիրը ոչ թե ձևականության մեջ է, այլ թե ինչպես են ներքին հարաբերությունները դասավորվում, և ինչ արժեքներ ենք մենք քարոզում: Իհարկե, այս վիճակից ելք կա. ելքը այն է, որ չջրենք այդ ատելության ծառը:
Ջրել այդ ծառը, հետո զարմանալ, որ այն մեծանում է, պարզապես անխելքություն է:
– Վերջին օրերին շատ են հնչում հայտարարություններ, որ հայրենիք ենք կորցնում, խոսվում է Սյունիքի, Գեղարքունիքի մարզերի կորստի, ազգային անվտանգության խնդրի մասին, սակայն, տեսնում ենք, որ բողոքի դուրս եկածները սակավաթիվ են: Ինչու՞ չկա հանրային ընդվզում:
– Միգուցե մարդիկ հասկանում են, որ փողոց դուրս գալով չի փրկվում հայրենիքը, և արմատները շատ խորն են այն ամենի, ինչը հիմա կատարվում է, իսկ սա ընդամենը հետևանքներն են:
Սրանք հետևանքներ են այն արժեքների, որոնք մենք ընդունեցինք: Մենք հենց այսօր էլ հրաժարվում ենք դեռ իրական միջազգային հարթակում հարցեր լուծելուց:
Մենք այսօր էլ դաշնակից անվան տակ պարզապես մեզ տեր ենք փնտրում: Իրականում մարդիկ շատ լավ տեսնում են, որ խոսքն ավելի շատ անձերին կամ քաղաքական ուժերին փոխելու մասին է, քան կոնկրետ հիմնարար արժեքներ փոխելու:
Կոնկրետ քննարկելու՝ արդյոք Հայաստանի անվտանգության համակարգը կամ այն համակարգը, որը Հայաստանն ընտրել է որպես իր անվտանգության համակարգ, գործո՞ւմ է, թե՞ ոչ:
Պետք է լուրջ վերլուծել դա: Եթե գործում է, ապա ինչպե՞ս է գործում, եթե չի գործում, ապա ինչո՞ւ չի գործում: Սրանք հարցեր են, որոնք վիրավորանքով ու հայհոյանքով չեն լուծվում:
Դրանք սթափ մոտեցում են պահանջում: Էլ չեմ ասում, որ այն, ինչ կատարվում է հիմա, էլի շատ օրինաչափ է, որովհետև թշնամու համար իհարկե շատ կարևոր է հանրության նման իրավիճակը, երբ նա սթափ չի կարող մտածել և տրվում է էմոցիաների: Այդ ժամանակ ընտրությունը, որ կատարվում է, ուղեղով կատարված ընտրություն չէ: Իսկ եթե ուղեղով չի կատարվում ընտրությունը, ապա շատ հեշտ է ղեկավարել և՛ հասարակությանը, և՛ այն իշխանությանը, որը տրվելու է:
– Հիմա արդեն խոսվում է Ադրբեջանի հետ դեմարկացիայի և դելիմիտացիայի գործընթաց սկսելու մասին: Այս ֆոնին հասարակությունն ապագայի հետ կապված ի՞նչ սպասելիքներ կարող է ունենալ:
– Ես կարծում եմ, որ կա մեկ ճանապարհ. Հայաստանը պետք է կարողանա խոսել աշխարհի հետ աշխարհի կանոններով և ոչ թե պարզապես փնտրի ինչ-որ մի տեր:
Ինչո՞ւ մենք չենք դիմում ՄԱԿ-ին: Այստեղ երկու պատճառաբանություն կարող է լինել. կամ մեր փաստարկները հիմնավորված չեն, կամ մեզ պարզապես թույլ չեն տալիս:
Ես ավելի շատ հակված եմ երկրորդ տարբերակին: Մենք արդեն բազմիցս հանդիպել ենք նման իրավիճակի: Մենք դրան հանդիպել ենք 2013 թվականին, երբ մեկ գիշերվա ընթացքում փոխվեց Հայաստանի կողմնորոշումը: Ես չեմ կարծում, որ դա մեր որոշումն էր:
Հիմա էլ նույն բանն է կատարվում: Մինչև չսկսենք ինքնուրույն որոշումներ կայացնել, ընդ որում՝ որոշումներ կայացնել՝ ելնելով միջազգային ընդունված օրենքներից, այլ մտածելով, որ պարզապես ինչ-որ մեկը հանուն մեզ կլուծի հարցերն այնպես, ինչպես մեզ է հարմար, մենք մշտապես ունենալու ենք այս վիճակը:
Դրա համար պետք է սկսել լուրջ քննարկում այդ թեմայով. ո՞րն է Հայաստանի անվտանգության համակարգը, և ով է դա ապահովելու: Ես չեմ ուզում դա կապել որևէ երկրի հետ, ինչքան էլ այդ երկիրը մոտ լինի կամ հեռու: Դա պետք է լինի միջազգային համակարգ՝ համապատասխան երաշխիքներով, միջազգային մակարդակով ընդունված:
– Հասարակության ներսում առկա այս հուսահատությունն ու անտարբերությունը ընտրությունների վրա ինչպիսի՞ ազդեցություն կարող են ունենալ՝ հաշվի առնելով, հանրության շուրջ կեսը չի ցանկանում մասնակցել ընտրություններին:
– Նախ՝ բոլոր նրանց, ովքեր չեն ուզում մասնակցել, պետք է բացատրել, որ իրենք պարզապես հրաժարվում են որոշում կայացնելու, տեր լինելու իրավունքից:
Չմասնակցելը ևս որոշում է, բայց այդ ժամանակ դու պետք է համակերպվես, որ քեզ չի հետաքրքրում՝ ով կլինի, ինչպես կլինի, ինչ ծրագիր կներկայացնի, դու պատրաստ ես ամեն ինչ ընդունելու:
Բողոքելու իրավունք այլևս չունես, որովհետև դու կամավոր ձևով ինքդ հրաժարվել ես այդ իրավունքից: Մենք խոսում ենք Հայաստանի սուվերենության մասին, բայց սուվերենություն կարող է ունենալ այն երկիրը, որտեղ յուրաքանչյուր քաղաքացի իրեն զգում է ինքնիշխան, տեր:
Այդ ամենը փոխկապակցված է: Կամ մենք վերցնում ենք որոշում կայացնելու, ընտրություն կատարելու իրավունքը մեզ վրա, կամ հրաժարվում ենք դրանից: Եթե հրաժարվում ենք, ապա հրաժարվում ենք նաև պետության ինքնիշխանությունից: Այստեղ շատ պարզ աքսիոմ է:
– Ամեն դեպքում հասարակությունը մի օր հաղթահարելո՞ւ է հուսահատությունը:
– Պարտադիր հաղթահարելու է, ուրիշ ճանապարհ չկա, և մենք միասին կանցնենք այդ ճանապարհը:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
